Obecnie polski system prawny nie posiada jednolitego aktu, w którym gro-madziłyby się regulacje prawne dotyczące cyberprzemocy. Jednakże społeczeń-stwo nie pozostaje bez ochrony prawnej w przypadku zagrożeń w przestrzeni in-ternetowej, ponieważ dostępne są dwie drogi: karna i cywilna. Należy uwzględnić to rozróżnienie dlatego, że liczba zagrożeń powodowanych za pomocą nowych technologii sprawia, iż kodeks karny nie jest rozbudowany do takiego stopnia, by objąć wszystkie przestępstwa popełniane w Internecie. Wówczas zgłoszenie prze-stępstwa w sieci, czyli skierowanie sprawy do postępowania karnego, jest niemoż-liwe. W takich przypadkach należy wykorzystać drogę cywilną, a dokładniej – drogę roszczeń odszkodowawczych.
W dalszej części rozdziału omówione zostały najbardziej powszechne formy cyberprzemocy powiązane bezpośrednio ze zjawiskiem wyłudzenia w sieci oraz sposoby dochodzenia odpowiedzialności prawnej sprawcy11.
Naruszenie dóbr osobistych, a w szczególności nazwiska lub pseudonimu i wizerunku oraz czci
Charakteryzuje się w działaniach mających na celu upublicznienie danych osobowych identyfikujących użytkownika (np. nazwisko, twarz lub pseudonim) bez zgody, wiedzy lub wbrew woli właściciela. Przybiera ono formy takie jak za-mieszczanie fotografii lub filmów przedstawiających poszkodowanego na portalu społecznościowym. Przed takim rodzajem występku społeczeństwo chroni Kon-stytucja, a dokładnie art. 47, który mówi, że „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”12. W przypadku gdy ofiarą staje się dziecko dotyczy
10 http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/184568,Klikasz-w-link-i-mozesz-stracic-pieniadze.html (dostęp: 05.05.2020 r.).
11 https://fundacja.orange.pl/files/user_files/user_upload/6.%20gdzie%20jest%20mimi/jak- reagowac-na-cyberprzemoc.pdf (dostęp: 05.05.2020 r.).
12 Art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
sytuacji art. 8 Konwencji o Prawach Dziecka, którego treść brzmi: „1. Państwa- -Strony podejmują działania mające na celu poszanowanie prawa dziecka do za-chowania jego tożsamości, w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych zgodnych z prawem, z wyłączeniem bezprawnych ingerencji. 2. W przypadku, gdy dziecko zostało bezprawnie pozbawione części lub wszystkich elementów swojej tożsamości, Państwa-Strony okażą właściwą pomoc i ochronę w celu jak najszyb-szego przywrócenia jego tożsamości”13.
Artykuł ten wyjaśnia, że każde działanie mające na celu pozbawienie elemen-tów tożsamości dziecka będzie skutkowało reakcją danego państwa i natychmia-stową ochroną tej osoby. Następnym aktem prawnym zabezpieczającym użytkow-nika przed niebezpiecznymi działaniami jest kodeks cywilny, a dokładnie art. 23 oraz art. 24. Artykuł 23 dotyczy ochrony dóbr osobistych człowieka (również pod-czas aktywności na portalach społecznościowych) i niezależnie od przewidzianej ochrony w innych przepisach, obywatel pozostaje pod ochroną prawa cywilnego.
Następny artykuł wyraża jasno, że jeżeli jakieś dobro (np. wizerunek, nazwisko) zostanie naruszone, wówczas poszkodowana osoba może domagać się usunięcia materiałów naruszających godność, a także na zasadach przewidzianych w kodek-sie może również żądać rekompensaty w formie pieniężnej na własne cele lub wskazane cele społeczne14. Przykładem, gdzie występuje naruszenie dóbr osobi-stych, może być np. założenie (przez sprawcę) profilu na portalu społecznościo-wym, gdzie umieszczone będą obnażające zdjęcia osoby poszkodowanej.
Naruszenie czci (zniesławienie, znieważenie)
W tym przypadku mowa jest o wszelkich czynnościach, które ingerują w ży-cie prywatne oraz godność człowieka o charakterze lekceważącym oraz pogardli-wym. Zazwyczaj do takich incydentów dochodzi za pośrednictwem portali społecznościowych, gdzie poszkodowana osoba zostaje publicznie ośmieszona i upokorzona. Inną formą znieważenia jest również wysyłanie wiadomości obra-żających ofiarę przy użyciu np. fałszywych materiałów, zwłaszcza wulgarnych lub wysyłanie kompromitujących zdjęć i filmów. Gdy zachodzi taka sytuacja, zasto-sowanie swoje ma art. 212 oraz art. 216 kodeksu karnego oraz art. 8 Konwencji o Prawach Dziecka (jeżeli sprawa dotyczy osoby niepełnoletniej). Art. 212 doty-czy pomówienia podmiotu którym może być osoba, grupa osób, instytucja, osoba prawna lub jednostka organizacyjna i jasno opisuje sytuacje kiedy zachodzi dana sytuacja. Osobom, które dopuszczają się czynu określonego w tym artykule grozi grzywna lub kara ograniczenia wolności, natomiast, jeżeli sprawca dopuszcza się czynu za pomocą środków masowego komunikowania (np. zamieszczanie treści na Facebooku) podlega powyższej karze albo pozbawieniu wolności do roku.
Uwzględniona jest również nawiązka na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czer-
13 Art. 8 Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r.
14 Art. 23, 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r., poz. 1145).
151 wonego Krzyża lub na inny cel społeczny, jeżeli tak orzeknie sąd15. Podobnym artykułem jest art. 216 k.k., który dotyczy znieważenia osoby. Czyn też także jest prawnie zabronionym i za popełnienie go grozi kara grzywny lub kara ogranicze-nia wolności a w przypadku dokonaogranicze-nia za pomocą środków masowej komunikacji grozi kara pozbawienia wolności do roku. Artykuł ten (w odróżnieniu od art. 212) uwzględnia odstąpienie wymierzenia kary przez sąd w przypadku, gdy osoba po-krzywdzona odpowie oskarżonemu w ramach samosądu (np. pobije oskarżonego lub znieważy go wzajemnie). Przykładową sytuacją może być umieszczenie przez sprawcę nieprawdziwych i obraźliwych treści na portalu społecznościowym pod adresem poszkodowanego.
Włamania (w sieci)
Czynności dokonywane bezprawnie za pomocą Internetu na strony/profile strzeżone hasłami lub innymi typami zabezpieczeń polegają na złamaniu wyżej wymienionych blokad w celu uzyskania jakichś informacji, dodania lub usunięcia materiałów oraz zniszczenia/uszkodzenia treści na profilu poszkodowanej osoby.
Aktami prawnymi w sytuacji zagrożenia prywatności są kodeks karny, a dokładnie jego art. 267 oraz 268a. Pierwszy artykuł odnosi się do uzyskania dostępu do in-formacji nieprzeznaczonych dla sprawcy. Określone jest, w jaki sposób naruszane jest prawo, a także określona jest sankcja karna za występek. Ustawodawca prze-widział za ten czyn karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolno-ści do lat 2. Takiej samej karze podlega osoba, która używa podsłuchu do uzyska-nia informacji lub dzieli się tą informacją z inną osobą. Art. 268a odnosi się zaś do bezprawnej inwigilacji w dane informatyczne (jak np. prywatne wiadomości poszkodowanego), niszczenia, zmieniania i ingerencji w przesyłanie, gromadze-nie, przetwarzanie tych danych. Za ten czyn ustawodawca przewiduje karę pozba-wienia wolności do 3 lat. Natomiast w przypadku, gdy sprawca wyrządzi straty finansowe osobie poszkodowanej, ustawodawca ustalił karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W przypadku, gdy taki incydent dotyczy osoby nieletniej, należy uwzględnić również art. 16. Konwencji o Prawach Dziecka, który wyraża jasno, że każde dziecko ma prawo do ochrony prawnej w memencie, gdy zostanie naruszona jego sfera prywatna (np. życie prywatne, honor, reputacja). Sytuacją, w jakiej zachodzi włamanie może być zdarzenie, gdy sprawca włamuje się na pro-fil społecznościowy poszkodowanej osoby, a następnie usuwa zamieszczone tam materiały lub obraża i pomawia.
Szantaż
Zgodnie z obowiązującym prawem szantażowanie jest przestępstwem. Czyn ten zachodzi w momencie, gdy sprawca po nielegalnym pozyskaniu danych (np.
wykradnięcia prywatnych wiadomości z Facebooka) grozi poszkodowanemu, że
15 Art. 212 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 r., nr 88, poz. 553 ze zm.).
upubliczni te dane, gdy ten nie wykona jego żądań. Mimo że w kodeksie karnym słowo „szantaż” nie występuje ani razu, to czyn opisujący to słowo występuje w art. 191, który brzmi następująco: „§ 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, za-niechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. W przy-padku, gdy dojdzie do publikacji tych materiałów, osoba pokrzywdzona może ubiegać się swoich praw w postępowaniu cywilnym, a dokładnie na podstawie art.
23 kodeksu cywilnego (artykuł omawiany przy przypadku naruszenia dóbr osobi-stych).
Powyższe przykłady zostały uwzględnione, ponieważ osoby poszkodowane doświadczają ich podczas wyłudzeń najczęściej. Jeżeli natomiast chodzi o akty prawne, które mają swoje zastosowanie w przypadkach oszustw, to jest ich więk-sza liczba. Artykułem, od którego należy zacząć dochodzenia prawne po dokona-nym oszustwie, jest art. 287 k.k., którego treść brzmi: „§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody, bez upoważnienia, wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych lub zmienia, usuwa albo wprowadza nowy zapis danych infor-matycznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Jego zapis mówi jasno o czynie pozyskania korzyści majątkowej bez pozwolenia po-szkodowanego, a także o przewidzianym środku karnym za występek. Następnym artykułem broniącym ofiarę ataku w sieci jest art. 107 k.w., którego zapis infor-muje, że sprawca dokuczając innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywnie do 1500 złotych albo karze nagany16.
Podsumowanie
W rozdziale ukazano, jak wiele zagrożeń w kontekście wyłudzeń istnieje na portalach społecznościowych. Mimo krótkiego czasu funkcjonowania social me-dia, liczba zagrożeń mających wpływ na bezpieczne korzystanie drastycznie wzro-sła, powodując, że społeczeństwo ma problemy w regularnym przeciwdziałaniu i dowiadywaniu się o sposobach ataków. Wzrost popularności portali społeczno-ściowych oraz rozwój technologii sprawił, że ataki oszustów z każdym rokiem są coraz liczniejsze. W tekście ukazano wybrane popularne metody wyłudzeń. Pro-wadzone są kampanie społeczne mające na celu uświadamianie społeczeństwa, jak groźnym miejscem może być sieć w przypadku nieumiejętnego użytkowania.
Prawo w przypadku dokonywania wyłudzeń działa jedynie po dokonaniu wy-stępku. Nie zabezpiecza obywatela przed staniem się ofiarą ataku. Społeczeństwo musi zdać sobie sprawę, że bez kształcenia w temacie bezpieczeństwa w sieci, na-raża się na liczne niebezpieczeństwa. Należy podejmować formy przeciwdziałania atakom, takie jak chociażby instalowanie systemów antywirusowych, mających
16 Art. 107 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 821).
153 ustrzec użytkownika przed fałszywym oprogramowaniem, a także zabezpieczanie kont internetowych logowaniem dwuskładniowym oraz stosowanie wielu haseł podczas zakładania profili na różnych stronach. Odpowiedzialne korzystanie z portali poprawi bezpieczeństwo własne i nie narazi użytkownika na niepożądane skutki.
Bibliografia
Garwol K., Portale społecznościowe – szanse i zagrożenia dla młodego człowieka, Wy-dawnictwo UR, Rzeszów 2016.
Prawodawstwo
Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 li-stopada 1989 r. (Dz.U. z 1991 r., nr 120, poz. 527).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 ze zm.).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1740).
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 821).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1444).
Netografia
https://fundacja.orange.pl/files/user_files/user_upload/6.%20gdzie%20jest%20mimi/jak-reagowac-na-cyberprzemoc.pdf
https://plblog.kaspersky.com/phishing-spam-hooks/10141/
http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/184568,Klikasz-w-link-i-mozesz-stracic-pieniadze.
html
http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/184677,Nie-podawaj-kodu-BLIK.html https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-wyludzanie-danych-osobowych-zagrozenia https://fintek.pl/przekret-blika-metoda-wyludzania-pieniedzy/
https://www.westernunion.com/pl/pl/fraudawareness/fraud-types.html
http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-39679cf9-0b59-4752-82c0-38d0bbd280ce/c/Gruber_Jozwiak_ZNPSL_Org._Zarz._63a_2012.pdf