Analiza sprawności finansowania kapitałami własnymi

Kapitały własne angażowane w finansowanie działalności przedsiębiorstw, zgodnie z podziałem stosowanym w opracowaniu, to przede wszystkim kapitały początkowe właścicieli (ich rodzin i przyjaciół), zyski akumulowane z prowadzonej działalności, a w dalszej kolejności nowe kapitały angażowane przez dotychczasowych bądź nowych właścicieli. Wartość wszystkich rodzajów kapitałów własnych w finansowaniu przedsiębiorstw w 2008 roku w Polsce wyniosła ok. 959,2 mld zł co, jak wspomniano, jest równe finansowaniu przy pomocy kapitału obcego.

Na popularność kapitału własnego niewątpliwie mają wpływ wymieniane wśród zalet tej formy finansowania jego względna dostępność i elastyczność uruchamiania oraz brak

konieczności dzielenia się zyskiem z podmiotami spoza grona właścicieli. Obowiązujące

przepisy prawa w zakresie zakładania firm, zwiększania czy umorzeń kapitałów nie stanowią raczej przeszkody w wykorzystywaniu kapitałów własnych. Oczywiście można oczekiwać uproszczenia pewnych procedur – np. w zakresie koordynacji systemu organów administracji państwowej, w których dokonuje się zgłoszenia prowadzonej działalności i aktualizacji informacji rejestrowych. Pewną barierę stanowią także wymogi co do minimalnego poziomu kapitałów podstawowych w spółkach z o.o. i akcyjnych (odpowiednio 5 i 500 tys. zł). Z drugiej jednak strony ma to na celu zwiększenie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego prowadzonego z podmiotami zorganizowanymi w takich formach.

Ponadto, wielu przedsiębiorców wciąż uważa finansowanie kapitałem własnym za

bezpieczne, ponieważ nie wiąże się z obligatoryjnymi opłatami za jego wykorzystanie ani

zazwyczaj nie ma określonego terminu ewentualnych jego spłat na rzecz właścicieli. Poruszona kwestia ryzyka wykorzystania kapitałów własnych jest jednak co najmniej dyskusyjna. To właściciele ze wszystkich interesariuszy ryzykują najbardziej, są bowiem zaspokajani w ostatniej kolejności, po spłacie wszystkich wierzycieli. W związku z tym powinni oczekiwać wyższych od pozostałych stron finansujących zwrotów z użyczonego firmie kapitału. Powinno to znaleźć odzwierciedlenie w koszcie kapitału własnego, który normalnie – z uwagi na ryzyko ponoszone przez właścicieli – jest wyższy od kosztu kapitału obcego. Zatem ryzyko związane z kapitałem własnym powinny być elementem stanowiącym barierę dla wielu rozsądnie postępujących inwestorów, którzy powinni oczekiwać odpowiedniej do poziomu tego ryzyka ceny za użyczenie kapitału, odzwierciedlonej w

określają cenę wykorzystania dysponowanych przez siebie kapitałów, wyrażoną stopą oprocentowania pożyczanych kwot. Jeśli uznają, że firma nie jest w stanie wnosić tej opłaty (obsługiwać odsetek) i dodatkowo spłacać kapitału, to nie udzielą jej wsparcia.

Wydaje się, że wymogi, co do ceny kapitału własnego będą miały szczególne znaczenie w przypadku pozyskiwania zewnętrznych kapitałów własnych, czyli dopłat od dotychczasowych właścicieli, nowych emisji kapitałów, czy zaangażowania funduszy private eqiuty. Generalnie można przyjąć, że im bardziej oddalony od firmy i anonimowy inwestor, tym pozyskanie od niego kapitałów będzie oparte bardziej na rachunku ekonomicznym, wyrażonym w poszukiwaniu inwestycji przynoszącym oczekiwane stopy zwrotu. W tym sensie stosunkowo łatwe, w porównaniu do innych form zewnętrznego finansowania własnego, będzie pozyskiwanie kapitałów od dotychczasowych właścicieli, o ile oczywiście będą oni w ogóle dysponowali kolejnymi nadwyżkami kapitału. Dużo trudniejsze może okazać się wprowadzenie nowych właścicieli. Problemy mogą rozpocząć się już na etapie ich poszukiwania. Chodzi przede wszystkim o utrudniony dostęp do uczestników niepublicznego i nieformalnego rynku kapitałowego, a mianowicie inwestorów indywidualnych, w tym business angels. W poszukiwaniu tych inwestorów, poza dobrym pomysłem na biznes, znaczenie będą odgrywały przede wszystkim kontakty właścicieli i przedsiębiorstwa, brak jest bowiem sformalizowanej struktury tego rynku. Pewnym ułatwieniem w kojarzeniu inwestycji i inwestorów są sieci i syndykaty zrzeszające aniołów biznesu. Obecnie w Polsce działa sześć takich sieci – dwie ogólnopolskie i cztery regionalne.²⁶

Nieco łatwiej będzie dotrzeć do inwestorów skupionych na tzw. formalnym rynku

private equity, ponieważ tworzą go firmy wyspecjalizowane w poszukiwaniu inwestycji

przynoszących ponadprzeciętne przyrosty wartości kapitału. Są to fundusze private equity i veture capital. Portal finansowy bankier.pl podaje kontakty do ponad trzydziestu takich instytucji²⁷. Jednakże wymagania stawiane przez fundusze private equity będą dużo większe niż inwestorów indywidualnych, w tym zwłaszcza aniołów biznesu. Ci ostatni, co ważne dla małych i młodych firm, często są skłonni: po pierwsze angażować się w przedsięwzięcia o dużo wyższym ryzyku niż pozostali inwestorzy, a po drugie na dużo mniejsze kwoty, niż minimalne wymagania np. funduszy private equity. Z tych powodów odgrywają ważną rolę w wypełnianiu tzw. luki kapitałowej.

26

Zob. pkt. 9.3.2 niniejszego opracowania

27

Wreszcie firmy mogą korzystać także z najbardziej sformalizowanego rynku kapitału własnego, czyli giełdy papierów wartościowych. Giełda pełni rolę instytucjonalnego pośrednika pomiędzy podmiotami zgłaszającymi zapotrzebowanie na kapitał i jego dawcami. Jest to jednak rynek transakcji przeważnie dużo większych niż zawierane przez inwestorów indywidualnych czy fundusze private equity, a przez to niedostępnych dla wielu firm poszukujących kapitału.

W Polsce działa jedna giełda, o której wspomniano w podrozdziale 1.2 niniejszego rozdziału – jest nią Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW), która prowadzi swoją działalność na dwóch rynkach regulowanych:

 podstawowym – na którym notowanych jest większość spółek, przy czym charakteryzuje się on najwyższymi wymogami wejścia,

 równoległym – przeznaczonym dla spółek mniejszych, które nie są w stanie od razu spełnić wymogów notowania na rynku podstawowym.

Poza rynkiem regulowanym GPW jest także organizatorem rynku NewConnect, przeznaczonego dla firm, które nie są w stanie spełnić wszystkich wymogów dopuszczenia na rynek równoległy (a tym bardziej na rynek podstawowy). W swoich zamierzeniach

NewConnect skupia przede wszystkim dynamiczne firmy innowacyjnych technologii, ale nie

jest to warunkiem koniecznym. Mogą być na nim notowane również firmy z innych sektorów. Wymagania, co do wartości emisji oraz procedury formalnej i informacyjnej rynku papierów wartościowych, stanowią dla wielu przedsiębiorstw istotną barierę wejścia. Ponadto, część inwestorów, nawet tych dużych, z tych powodów, świadomie pozostaje poza tym rynkiem.

Tym niemniej giełda papierów wartościowych jest jednym z filarów rynku kapitałowego i odgrywa ważną rolę dla poprawnego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Przede wszystkim ułatwia przepływ kapitału do przedsiębiorstw i sektorów, w których może być on najbardziej efektywnie wykorzystany. Dostęp do kapitału jest ułatwiony z uwagi na możliwość kojarzenia nieporównywalnie wielu, w stosunku do innych segmentów rynku kapitałowego, ofert inwestorów i przedsiębiorców. Z punktu widzenia tych ostatnich daje im ponadto praktycznie nieograniczony dostęp do finansowania. Przedsiębiorstwa mają możliwość powtarzania emisji swoich akcji, co wobec wcześniejszego rozpoznania obowiązków spoczywających na spółce publicznej przy wejściu na giełdę i „nauczenia się”

bycia spółką publiczną zdaje się naturalnym źródłem pozyskiwania kolejnych porcji kapitału. Ułatwione jest też zdobywanie środków z innych źródeł, np. poprzez emisję obligacji czy kredyty bankowe.

Obecność na giełdzie oznacza też zazwyczaj wzrost wiarygodności wśród partnerów biznesowych, którzy mają dostęp praktycznie do wszystkich ważnych informacji na temat spółki. Wejście na giełdę łączy się też ze wzrostem prestiżu firmy, gdyż panuje przekonanie, że giełda gromadzi prężne i efektywne firmy, które nie boją się otwartości i jawności oraz codziennej oceny inwestorów. Giełda przynosi też efekt promocyjny – firmy giełdowe są często przedmiotem informacji podawanych w mass mediach, przez co zyskują tanią i efektywną promocję.

Podsumowując rozważania na temat finansowania kapitałem własnym w Polsce należy stwierdzić, że swoją wartością jest on równy finansowaniu kapitałami obcymi. Jego wartość w 2008 roku wyniosła 959,2 mld zł. We wtórnych źródłach informacji brak jest danych dezagregujących tę wartość na subrynki kapitału własnego. Praktycznie dostępne są jedynie informacje z niektórych sformalizowanych jego segmentów – wartość debiutów giełdowych w 2008 roku wyniosła 9,4 mld zł²⁸, a wartość inwestycji funduszy private equity i venture capital szacowana jest na 2,5 mld zł²⁹. Stanowi to jednak zaledwie ułamek wartości całego rynku kapitału własnego. W związku z powyższym należy przypuszczać, że jego zasadniczą część stanowią środki od inwestorów spoza formalnego rynku, zarówno indywidualnych jak i instytucjonalnych oraz tzw. kapitały samofinansowania przedsiębiorstw, czyli zyski zatrzymane.