6. Pozostałe formy finansowania działalności przedsiębiorstwa
6.4 Franchising
Zgodnie z definicją przyjętą w Europejskim Kodeksie Etyki Franczyzy133, „franczyza
to system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami, franczyzodawcą i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. Istota tego systemu polega na tym, że franczyzodawca nadaje swoim poszczególnym franczyzobiorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. W ramach i na okres sporządzonej na piśmie umowy franczyzowej oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia indywidualnego franczyzobiorcę do korzystania z nazwy handlowej franczyzodawcy, jego znaku towarowego lub usługowego, know-how, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemu postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do
korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej franczyzodawcy”134.
Franczyzodawca, to firma posiadająca wartość niematerialną lub rzeczową, np. znak towarowy, markę firmy, procedurę produkcji, know-how, rozwiązania organizacyjne będące przedmiotem franczyzy. Franczyzobiorcy to zazwyczaj małe lub średnie przedsiębiorstwa
nieposiadające większych kapitałów finansowych, profesjonalnych zdolności
marketingowych, sprawdzonych rynkowych procesów produkcyjnych itp.135
Franczyza, to przede wszystkim metoda rozwoju i zarządzania przedsiębiorstwem, której podstawowym celem jest wyeliminowanie lub zmniejszenie trudności związanych z zarządzaniem rozproszoną siecią jednostek. Metoda ta wykorzystywana może być również jako sposób na pokonanie finansowych barier rozwoju firmy. Bariery te wynikać mogą z takich czynników, jak brak środków własnych, trudności z uzyskaniem kredytu, obawa przed inwestowaniem własnych pieniędzy (pomimo ich posiadania). W przypadku franczyzy, rozwój sieci jednostek odbywa się za pieniądze franczyzobiorców – bez konieczności finansowego angażowania się franczyzodawcy. Oprócz tego, franczyzobiorcy przez cały czas trwania umowy wpłacają na rzecz franczyzodawcy pewien procent swoich obrotów. Środki te wykorzystywane są na badania marketingowe, opracowywanie nowych produktów i kampanie reklamowe, służące całej sieci fanczyzowej. Ceną, jaką płaci franczyzodawca za
133
Kodeks Etyki Franczyzy przyjęty przez Europejską Federację Franczyzy jest stosowany przez firmy należące do Polskiej Organizacji Franczyzodawców.
134
Portal, www.franchising.pl.
135
rozwój sieci i promocję marki, jest dopuszczenie innych przedsiębiorców do prowadzonego przez siebie biznesu136.
W polskim prawodawstwie pojęcie franczyzy do tej pory nie zostało zdefiniowane. Umowa franczyzowa, będąca podstawą współpracy w ramach systemów franczyzowych, zaliczana jest do umów nienazwanych, czyli takich, które nie są uregulowane przepisami prawa cywilnego. Oznacza to, że zgodnie z obowiązującą w polskim prawie zasadą swobody umów strony mogą zawrzeć umowę wedle swego uznania, o ile jej treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego137.
Franczyza staje się coraz popularniejszym sposobem prowadzenia działalności gospodarczej. Świadczy o tym systematyczny wzrost liczby sklepów i punktów usługowych prowadzonych przez franczyzobiorców. W 2008 roku przybyło blisko 4,4 tysiące małych i średnich przedsiębiorstw działających na licencji franczyzowej. W efekcie czego, na początku 2009 roku w ramach sieci franczyzowych działało w Polsce blisko 27 tysięcy sklepów i punktów usługowych. Wyniki pierwszego półrocza 2009 roku potwierdzają utrzymanie wzrostu liczby firm korzystających z franczyzy w okresie stagnacji gospodarczej. Szacuję się, że w tym roku przybędzie kolejne 3,5 tysiąca franczyzowych sklepów i punktów usługowych oraz powstanie około 30 tysięcy nowych miejsc pracy. Z badania PROFIT System wynika, że w przeciętnym małym i średnim przedsiębiorstwie działającym na licencji franczyzowej jest zatrudnione osiem i pół osoby.138 Szczegółowe zestawie liczby sklepów i punktów usługowych prowadzonych przez franczyzobiorców przedstawia poniższy rysunek.
136 Ibidem, s. 152 – 154. 137 Ibidem, s. 158. 138
M. Wiśniewski, Jaki kryzys? Przecież rośniemy! Franczyza w Polsce w 2009 roku,
http://franchising.pl/artykul/4635/jaki-kryzys-przeciez-rosniemy-franczyza-w-polsce-w-2009-roku/ (13.12.2009).
17 260 18 660 20 690 22 280 26 640 0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 01.01.2005 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2008 01.01.2009
Rys. 37 Liczba sklepów i punktów usługowych prowadzonych przez franczyzobiorców
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Wiśniewski, Jaki kryzys? Przecież rośniemy! Franczyza w Polsce w 2009 roku, http://franchising.pl/artykul/4635/jaki-kryzys-przeciez-rosniemy-franczyza-w-polsce-w-2009-roku/ (13.12.2009).
Franczyza w Polsce rozwija się głównie w handlu i w drugiej kolejności w usługach. W 2008 roku przybyło blisko półtora tysiąca sklepów z artykułami spożywczymi i przemysłowymi (najpopularniejsze w handlu) oraz czterysta trzydzieści sklepów ze sprzętem RTV/AGD i telekomunikacyjnych. W sektorze usług (gastronomia, fryzjerstwo i kosmetyka, edukacja, pralnie, punkty pocztowe itp.) w 2008 roku pojawiło się ponad tysiąc sześćset punktów na licencji. Wzrosty na rynku licencji franczyzowych obserwowane są zarówno po stronie popytu, jak i podaży. Na początku 2009 roku na rynku było czterysta osiemdziesiąt ofert franczyzowych, co oznacza roczny wzrost o ponad 25%.139 Szczegółowe zestawienie liczby systemów franczyzowych funkcjonujących Polsce przedstawia poniższy rysunek.
139
251 298 312 382 480 0 100 200 300 400 500 600 01.01.2005 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2008 01.01.2009
Rys. 38 Liczba systemów franczyzowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Wiśniewski, Jaki kryzys Przecież rośniemy! Franczyza w Polsce w 2009 roku, http://franchising.pl/artykul/4635/jaki-kryzys-przeciez-rosniemy-franczyza-w-polsce-w-2009-roku/ (13.12.2009).
Popularność systemów franczyzowych wynika z faktu, że często nie wymagają one znacznych nakładów finansowych. W przypadku około 28% systemów wartość niezbędnych nakładów inwestycyjnych nie przekracza pięćdziesiąt tysięcy zł. Co czwarty system, to inwestycja od pięćdziesięciu jeden do stu tysięcy zł. Łącznie, ponad połowa sieci oczekuje inwestycji nie większej niż sto tysięcy zł. Kolejne 25% stanowią sieci o kwocie inwestycji do dwustu tysięcy zł. Pozostałe 22% przypada na systemy, w których kwota inwestycji przekracza dwieście tysięcy zł. Średnia kwota inwestycji kształtuje się obecnie na poziomie około dwustu sześćdziesięciu tysięcy zł. Podobnie, jak w latach ubiegłych, najbardziej kapitałochłonne są supermarkety i stacje benzynowe, w których inwestycja może przekroczyć pięć milionów zł.140 Rozkład wartości nakładów inwestycyjnych, wymaganych przez sieci franczyzowe, szczegółowo przedstawiony został na poniższym rysunku.
140
28% 25% 25% 22% do 50 tys. zł od 51 do 100 tys. zł od 101 do 200 tys. zł powyżej 200 tys. zł
Rys. 39 Wartość nakłądów inwestycyjncyh wymaganych przez systemy sieci franczyzowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Wiśniewski, Jaki kryzys Przecież rośniemy! Franczyza w Polsce w 2009 roku, http://franchising.pl/artykul/4635/jaki-kryzys-przeciez-rosniemy-franczyza-w-polsce-w-2009-roku/ (13.12.2009).
Franczyza jest coraz popularniejszym sposobem prowadzenia działalności gospodarczej. Wyniki pierwszego półrocza 2009 roku potwierdzają utrzymanie wzrostu liczby firm korzystających z franczyzy w okresie spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego. Wynika to między innymi z faktu, że w okresie kryzysu inwestorzy wolą lokować środki finansowe w mniej ryzykowne projekty, a do takich niewątpliwie zaliczyć można prowadzenie działalności w oparciu o systemy franczyzowe. Inwestycja w biznes na licencji jest bezpieczniejsza, ponieważ oparta jest na sprawdzonym pomyśle, funkcjonuje pod marką rozpoznawalną przez odbiorców i poddana jest rygorom określonym w umowie franczyzowej. Problemem może być jednak spadek możliwości inwestycyjnych potencjalnych franczyzobiorców, wynikający z obserwowanego spowolnienia gospodarczego. Dotyczy to zwłaszcza dostępu do kredytów bankowych.