Forfaiting

70% 80% 90% 100% 2005 2006 2007 2008

Factoring krajowy Factoring eksportowy Factoring importowy

Rys. 35 Udział factoringu krajowego, eksportowego i importowego w obrotach firm factoringowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów.

Rosnące obroty instytucji factoringowych świadczą o coraz większej popularności factoringu jako formy finansowania działalności gospodarczej. Wynikać to może między innymi z faktu, że w czasie kryzysu finansowego przedsiębiorcy starają się zabezpieczać przez ryzykiem związanym z niewypłacalnością partnerów biznesowych. Wywołany kryzysem utrudniony dostęp do środków finansowych pochodzących z takich źródeł jak kredyty obrotowe powoduje, że przedsiębiorcy, którzy chcą zachować płynność finansową muszą poszukiwać nowych źródeł środków pieniężnych. Rozwiązaniem w tej sytuacji może być właśnie factoring, który z jednej strony ogranicza ryzyko niewypłacalności odbiorców, z drugiej zaś zapewnia dopływ środków pieniężnych niezbędnych do prowadzenia bieżącej działalności.

6.3 Forfaiting

Umowa forfaitingu jest umową nienazwaną, co oznacza, że nie jest regulowana żadnymi przepisami. Nazwa umowy pochodzi od a forfait, tzn. z góry, ryczałtowo. Umowa ta stanowi szczególną formę sprzedaży wierzytelności w zamian za określoną cenę.

Przedmiotem umowy jest przeniesienie przez jedną stronę wierzytelności w zamian za zapłatę „z góry uzgodnionej” ceny na drugi podmiot, którym może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna bądź osobowa spółka prawa handlowego. Do umowy tej należy stosować odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego dotyczące sprzedaży oraz przepisy dotyczące cesji wierzytelności.¹³⁰ Przedmiotem umowy forfaitingu jest wierzytelność pieniężna spełniająca następujące warunki:

 wynika z transakcji handlowej lub leasingowej,

 jest bezsporna, nieprzeterminowana i nieobciążona, a jej zbywalność nie jest ograniczona,

 jest zabezpieczona przez bank w jeden z następujących sposobów: poręczenie bankowe na wekslu, gwarancja bankowa, akredytywa, weksel wystawiony przez bank lub weksel trasowany.¹³¹

Z reguły umowa forfaitingu dotyczy indywidualnie oznaczonej powstałej już wierzytelności. Dla porównania umowa factoringu może dotyczyć wszystkich wierzytelności danego zbywcy. Nie jest to jednak jedyna różnica pomiędzy tymi dwoma formami finansowania. Szczegółowe zestawienie podobieństw i różnic pomiędzy forfaitingiem i factoringiem przedstawia poniższa tabela.

Tabela 33 Podobieństwa i różnice forfaitingu i factoringu

Podobieństwa Różnice Factoring Forfaiting  Możliwość zabezpieczenia należności dewizowych  Zwiększają płynność finansową

 Uniknięcie strat z tytułu niewypłacalności odbiorców  Stosunkowo duże koszty

zastosowania tych metod

 Jedynie ogranicza ryzyko walutowe

 Instytucje factoringowe nabywają duża liczbę należności dewizowych  Obejmuje wierzytelności

krótkoterminowe

 Stosowanie przez podmioty, które nie chcą zabezpieczać wszystkich otwartych pozycji dewizowych

 Eliminuje ryzyko walutowe  Instytucje nabywają tylko

pojedyncze należności dewizowe

 Obejmuje wierzytelności długoterminowe, które dodatkowo muszą spełnić ostre kryteria

 Wykorzystywanie w przypadku zabezpieczenia wszystkich otwartych pozycji w walucie obcej

Źródło: R. Anam, Faktoring a forfaiting - wady i zalety, http://www.finanse.egospodarka.pl/39565,Faktoring-a-forfaiting-wady-i-zalety,1,48,1.html (31.12.2009).

130

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964…- op. cit.

131

J. Mazurek, Forfaiting: płynność, poprawa, eliminacja, CFO, http://cfo.cxo.pl/artykuly/55967/Forfaiting.plynnosc.poprawa.eliminacja.html (13.12.2009)

W transakcji forfaitingowej biorą udział cztery podmioty:

 zbywca wierzytelności, zwany również forfetystą (forfaitystą), cedentem – to przedsiębiorstwo korzystające z usługi forfaitingu, sprzedawca dóbr lub dostawca usług (w obrocie zagranicznym – eksporter), które skutkują powstaniem wierzytelności;

 forfaiter, bank kupujący wierzytelność – to instytucja oferująca usługi forfaitingowe, przejmująca wierzytelność od zbywcy i wypłacająca z tego tytułu przed terminem płatności określoną kwotę na rzecz sprzedawcy;

 dłużnik forfaitingowy – to pierwotny dłużnik wierzytelności (w obrocie zagranicznym – importer), czyli podmiot, który jest zobowiązany do zapłaty za dobra lub usługi dostarczone/zrealizowane przez zbywcę wierzytelności,

 gwarant – bank dokonujący poręczenia wekslowego.

Przebieg transakcji forfaitingu przedstawiony został na poniższym rysunku.

Forfertysta (Eksporter) Importer (Dłużnik) Forfaiter Gwarant 1 2 7 ⁸ 3 4 5 6

1. Sprzedaż towaru lub usługi

2. Przekazanie poręczonego przez gwaranta weksla

3. Przekazanie weksla do dyskonta w drodze indosu bez regresu 4. Wypłata sumy wekslowej pomniejszonej o dyskonto 5. Przekazanie weksla Gwarantowi

6. Wypłata sumy wekslowej Forfaiterowi 7. Przekazanie weksla Importerowi 8. Importer płaci Gwarantowi

Rys. 36 Przebieg transakcji forfaitingu Źródło: opracowanie własne.

Forfaitingu, podobnie jak factoringu, nie powinno się traktować jedynie jako źródła finansowania działalności bieżącej przedsiębiorstwa. Z usługą forfaitingu związanych jest bowiem wiele dodatkowych korzyści, które w przypadku tradycyjnych form finansowania są

nieosiągalne. Zaliczyć do nich można eliminację ryzyka handlowego i politycznego związanego transakcja sprzedaży. Eksporter po przekazaniu wierzytelności forfaiterowi otrzymuje z góry kwotę wierzytelności, którą może w tym momencie przewalutować pozbywając się również ryzyka kursowego. W przypadku forfaitingu wyeliminowane jest również ryzyko stóp procentowych, gdyż forfaiter stawia do dyspozycji środki po ustalonej z góry stałej stopie procentowej, niezmiennej nawet w przypadku długich terminów płatności. Forfaiting, dzięki finansowaniu pełnej wartości kontraktu, daje możliwość oferowania odbiorcom korzystnych warunków płatności. Pozwala na udzielanie kontrahentom długich kredytów kupieckich i tym samym polepsza konkurencyjność eksportu/sprzedaży. Dodatkową korzyścią płynącą z forfaitingu jest możliwość uproszczenia rozliczeń kontraktowych. Korzystając z forfaitingu zbywca (dostawca) otrzymuje środki raz, nawet, jeżeli kontrakt przewiduje rozliczenia transzowe.¹³²

Niewątpliwe zalety forfaitingu powodują, że w praktyce jego stosowanie obarczone jest wysokimi kosztami. Mają na nie wpływ takie czynniki, jak: wartość faktury, termin płatności, koszt pieniądza, ryzyko kontrahenta. Na koszty ponoszone przez dostawcę składają się odsetki i prowizje. Dyskonto przy wykupie weksla jest odpowiednikiem odsetek, które są bezpośrednio powiązane z rynkowymi stopami procentowymi. Do tego bank dolicza swoją marżę, a jej wysokość jest uzależniona od poziomu ryzyka kontrahenta krajowego czy kraju kontrahenta zagranicznego w przypadku eksportu. Wtedy forfaiter musi uwzględnić również swoją premię za ryzyko kursowe waluty faktury eksportowej. Koszt transakcji podnosi uczestnictwo drugiego banku, który pełni funkcję poręczyciela, gwaranta lub wystawcy akredytywy.

Forfaiting w warunkach polskich oferowany jest głównie przez banki, ale teoria mówi też o instytucji forfaitera będącego instytucją finansową (bądź prowadzącą m.in. działalność finansową), lecz nie będącą bankiem. Ograniczeniem wynikającym z charakteru usługi oraz ze sposobu percepcji ryzyka transakcji przez forfaiterów jest to, że dłużnik nie może być kapitałowo, organizacyjnie lub osobowo powiązany ze zbywcą, czyli np. nie może być spółką zależną od zbywcy (spółką – córką).

132

A. Nagrodkiewicz, Forfaiting jako alternatywna forma zarządzania finansami, Biuletynu Euro Info, wrzesień 2009, http://www.een.org.pl/index.php/handel-zagraniczny/articles/forfaiting-jako-alternatywna-forma-zarzadzania-finansami.html (20.12.2009).