Dotacje i subwencje

Szeroko rozumiane dotacje i subwencje związane są przede wszystkim z funduszami europejskimi. Stanowią one bardzo specyficzne źródło finansowania, ponieważ polegają na bezzwrotnej pomocy finansowej. Celem wspólnej polityki Unii Europejskiej jest stopniowe usuwanie barier utrudniających swobodny przepływ towarów, usług i osób.

Fundusze strukturalne w UE są podstawowymi instrumentami polityki strukturalnej w zjednoczonej Europie, których celem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów członkowskich, a przede wszystkim zmniejszenie dysproporcji pomiędzy poziomem rozwoju poszczególnych regionów. Do funduszy strukturalnych zalicza się:

 Europejski Fundusz Społeczny (EFS);

 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFFR).

Ponadto istnieje Fundusz Spójności (FS), który nie należy do funduszy strukturalnych, ale jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej.

Dodatkowo, w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej do dyspozycji są kolejne dwa instrumenty strukturalne:

 Europejski Fundusz Rolny i Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRiROW),  Europejski Fundusz Rybacki (EFR).

Podstawowym dokumentem regulującym podział i wydatkowanie funduszy unijnych w Polsce jest dokument: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie.¹⁴⁷. W powszechnym użyciu jest skrót NSS pochodzący od drugiego członu nazwy dokumentu, tj. Narodowej Strategii Spójności.

Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności

gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.

147

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007.

Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Celami horyzontalnymi NSS są¹⁴⁸:

1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa

mechanizmów partnerstwa,

2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej,

3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,

4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług,

5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej,

6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.

Łączna suma środków zaangażowanych w NSS w latach 2007 – 2013 wyniesie ok. 85,6 mld euro, w szczególności¹⁴⁹:

 67,3 mld euro będzie pochodziło z budżetu UE,

 11,9 mld euro z krajowych środków publicznych (w tym ok. 5,93 mld euro z budżetu państwa),

 około 6,4 mld euro zostanie zaangażowanych ze strony podmiotów prywatnych. To oznacza, że z tytułu realizacji NSS średniorocznie (do roku 2015)¹⁵⁰ będzie wydatkowane ok. 9,5 mld. euro, co odpowiada ok. 5% PKB.

Z sumy 67,3 mld euro pochodzących z budżetu UE¹⁵¹:

 66,5 mld euro zostanie przeznaczone na współfinansowanie programów operacyjnych Celu „Konwergencja” (44,3 mld euro będzie finansowane z funduszy strukturalnych: EFFR i EFS, a 22,2 mld euro z Funduszu Spójności),

 ponad 557,7 mln euro zostanie przeznaczone na programy Celu „Europejska Współpraca Terytorialna” (finansowane z EFRR),

148

Narodowe Strategiczne Ramy…- op.cit., s. 40-42.

149

Ibidem, s. 115.

150

Fundusze europejskie są wydawane zgodnie z regułą n+2, co oznacza, że zobowiązania UE, chociaż dotyczą lat 2007-2013, będą mogły być regulowane w latach 2007 - 2015.

151

 ponad 173,3 mln euro przeznaczono na realizację programów współpracy transgranicznej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) – (finansowane z EFRR).

Wydatki w ramach polityki spójności będą koordynowane z wydatkami dokonywanymi za pośrednictwem instrumentów strukturalnych Wspólnej Polityki Rolnej – Europejskiego Funduszu Rolnego i Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) oraz Wspólnej Polityki Rybackiej – EFR. Łączne dofinansowanie z obydwu funduszy dla Polski wyniesie 13,9 mld euro (13,2 mld euro z EFFROW i 0,7 mld euro z EFR).

Poniższy rysunek przedstawia strukturę funduszy i instrumentów strukturalnych UE.

Eu rope js ki Fundu s z R olny i R oz w oju O bs z arów W ie js kich N arodow a S trat e gia S pójnoś c i _{W s pólna P olit yka R y bac ka}^{W s pólna P olit y R olna}

F undus z e St rukturalne

Fundus z e Spójno ś ci

Europe js ki F undus z R oz w oju R e gionalne g o (EF R R )

Europe js ki F undus z Społe cz ny (EF S)

6 7 ,3 m ld e uro 1 3 ,9 m ld e uro

Europe js ki F undus z R y backi

Rys. 44 Struktura funduszy i instrumentów strukturalnych UE w Polsce w latach 2007 - 2013

Źródło: J. Gwizdała, Fundusze strukturalne Unii Europejskiej w finansowaniu MŚP w Polsce, „Zarządzanie finansami – finansowania małych i średnich przedsiębiorstw”, red. D. Zarzecki, Szczecin 2008, s. 127.

Jak wspomniano, najwięcej środków zostanie przeznaczonych w ramach NSS na realizację programów operacyjnych Celu „Konwergencja” (66,5 mld euro). Szczegółowy podział tych środków prezentuje poniższa tabela.

Tabela 35 Podział funduszy w układzie programów operacyjnych Celu Konwergencja Program operacyjny ^{Wartość programu}

mld euro

Udział programu w całkowitej

alokacji środków ^{Źródło finansowania}

Infrastruktura i Środowisko 27,9 41,9% EFRR, FS

Regionalne Programy Operacyjne 16,6 24,9% EFRR

Kapitał Ludzki 9,7 14,6% EFS

Innowacyjna Gospodarka 8,3 12,5% EFRR

Rozwój Polski Wschodniej 2,3 3,5% EFRR*

Pomoc Techniczna 0,5 0,8% EFRR

Razem 65,3 98,0%

* w tym dodatkowo 992 mln euro przyznane przez Radę Europejską dla 5 regionów Polski, w których PKB na mieszkańca jest najniższe w całej UE (województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko – mazurskie)

Źródło: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007, s. 116.

Pozostałe 2 % (1,3 mld euro) zostaną przeznaczone na utworzenie krajowej rezerwy

wykonania.

Dostępność środków z Unii Europejskiej, z uwagi na ich skalę i znaczenie, dla wielu podmiotów będzie jednym z istotnych czynników zdobywania przewagi konkurencyjnej. Pozytywne doświadczenia podmiotów wykorzystujących środki przedakcesyjne oraz, a w zasadzie przede wszystkim, fundusze z poprzedniego okresu programowania (2004 – 2006), sprawiły, że polscy przedsiębiorcy z wielką niecierpliwością czekali na uruchomienia kolejnych programów i konkursów w obecnej perspektywie finansowej (2007 – 2013). Opóźnienia w tym zakresie sprawiły, że praktycznie poza kilkoma programami pilotażowymi (oraz środkami z uwolnionych rezerw czy pochodzącymi z przesunięć w ramach mniej popularnych działań z poprzedniego okresu programowania) rok 2007 oraz pierwsza połowa roku 2008 były praktycznie pozbawione dostępu do większości funduszy UE przewidzianych na ten okres. Ogromne zainteresowanie obserwowane w uruchomianych kolejno programach operacyjnych świadczą o tym, że polscy przedsiębiorcy dostrzegają znaczenie funduszy europejskich i chętnie po nie sięgają.

Według danych wygenerowanych z Krajowego Systemu Informatycznego, w Polsce, od początku uruchomienia programów do 3 stycznia 2010 roku, złożono 101,5 tys. wniosków (poprawnych pod względem formalnym) na całkowitą kwotę dofinansowania (zarówno środki unijne, jak i środki krajowe) 233,3 mld zł. W tym samym okresie podpisano z beneficjentami dwadzieścia siedem tysięcy sto osiemdziesiąt cztery umowy o dofinansowanie na kwotę 104 mld zł wydatków kwalifikowanych, w tym dofinansowanie w części UE 72,8 mld zł, co stanowi 26,9% alokacji na lata 2007 – 2013.

Dotychczasowe problemy w absorpcji funduszy w Polsce miały przede wszystkim charakter systemowy. Konieczna była integracja wykorzystania funduszy unijnych z innymi źródłami publicznymi, czy przekształcenia administracyjne podmiotów wdrażających i zarządzających poszczególnymi programami. Stopniowo następuje proces uczenia się w organach administracji publicznej. Uczą się też sami beneficjenci, którzy niejednokrotnie po wcześniejszych dobrych doświadczeniach z większą odwagą sięgają po coraz ambitniejsze programy.

Wnioski

Jednym z celów niniejszej rozprawy doktorskiej jest ocena i porównanie, z punktu widzenia przedsiębiorstwa, procesu pozyskiwania środków z zewnętrznych źródeł z szeroko rozumianego polskiego rynku finansowego. Jest nim również dostarczenie empirycznych danych do oceny i porównania, z punktu widzenia przedsiębiorcy i obserwatora, procesu pozyskiwania środków ze źródeł szeroko rozumianego polskiego rynku finansowego i kapitałowego.

Historia polskiego rynku finansowego i kapitałowego w obecnym kształcie jest stosunkowo krótka. Wynika to z faktu, że w Polsce przez ponad pięćdziesiąt lat funkcjonował system gospodarki centralnie planowanej. W tym systemie wartość środków finansowych przekazywanych danemu przedsiębiorstwu nie zależała od efektywności ich wykorzystania, ale od decyzji gospodarczo - politycznych. Podstawowym elementem finansowania działalności przedsiębiorstw były centralnie sterowane kredyty bankowe. Począwszy od 1946 roku wyłączne prawo do kredytowania wszystkich przedsiębiorstw działających na terenie Polski otrzymał Narodowy Bank Polski. Istniejące oprócz Narodowego Banku Polskiego inne banki, takie jak: Bank Gospodarki Żywnościowej, czy Bank Handlowy w Warszawie S.A., nie odgrywały żadnej samodzielnej roli w gospodarce. Nie dopuszczano również do działalności banków zagranicznych na terytorium naszego kraju.

W obecnej formie rynek finansowy i kapitałowy zaczęły się kształtować na początku lat dziewięćdziesiątych. Było to konsekwencją zachodzącej w Polsce w tym okresie transformacji ustrojowej. Towarzyszące jej przemiany polityczne, społeczne i gospodarcze dotknęły również zasad działalności przedsiębiorstw i sposobów ich finansowania. W systemie gospodarki opartym na wolnej konkurencji głównym celem działania firmy stała się maksymalizacja jej wartości. Osiągnięcie tego celu wymagało i wymaga od właścicieli i osób zarządzających przedsiębiorstwem kierowania się w swoich działaniach czynnikami ekonomicznymi takimi, jak między innymi: dbałość o wyniki finansowe, skuteczne zarządzanie zasobami organizacji, nadzór nad jakością towarów i usług. Wspomniane czynniki ekonomiczne determinują również wartość dopływu środków finansowych do danego przedsiębiorstwa. W epoce kapitalizmu środki finansowe powinny być bowiem lokowane jedynie w przedsięwzięcia efektywne. Sprawność przepływu środków pieniężnych pomiędzy podmiotami posiadającymi ich nadwyżki, a podmiotami zgłaszającymi

zapotrzebowanie na nie, może świadczyć o dojrzałości funkcjonującego w danym kraju systemu finansowego.

Na początku okresu transformacji polski system finansowy znajdował się w fazie kapitalizmu właścicielskiego. W tej fazie system finansowy opierał się głównie na bankach depozytowych, które przyjmowały oszczędności w różnych formach od jednostek, którymi były zarówno osoby indywidualne, jak i firmy, i wykorzystywały je w większości na zabezpieczone pożyczki oraz, w mniejszym stopniu, na inwestycje w obligacje państwowe. Inne instytucje finansowe, takie jak np. towarzystwa ubezpieczeniowe czy fundusze powiernicze, nie odgrywały w tej fazie większej roli. Podstawowym źródłem finansowania działalności gospodarczej były środki własne przedsiębiorstw, które pochodziły z zatrzymanych zysków.

Dynamicznym zmianom, jakie zachodziły w polskiej gospodarce w latach dziewięćdziesiątych, towarzyszył proces ewolucji systemu finansowego w kierunku kapitalizmu menadżerskiego. W tym okresie coraz większą rolę zaczą odgrywać rynek kapitałowy. Powstawały pozabankowe instytucje finansowe gromadzące oszczędności, takie jak fundusze ubezpieczeniowe i fundusze powiernicze. Wraz z rozwojem instytucji finansowych rozwijał się również rynek kapitałowy, który umożliwiał osobom prywatnym i instytucjom gromadzącym oszczędności ulokowanie ich w papiery wartościowe pozostające w obrocie giełdowym. W Polsce system finansowy rozwija się według modelu anglosaskiego, według którego następował powolny wzrost roli rynku kapitałowego jako instrumentu monitorującego i dyscyplinującego firmy notowane na giełdzie. Rozwój rynku kapitałowego umożliwiał przedsiębiorstwom pozyskanie dodatkowych środków finansowych poprzez emisję papierów wartościowych. Z procesem tym łączy się jednak często oddzielenie funkcji właścicielskiej od menadżerskiej, co mogło być przyczyną konfliktu interesów między właścicielem a zarządcą.

Obecnie polski system finansowy przechodzi w trzecią fazę ewolucji – kapitalizm instytucjonalny. W tej fazie rynki kapitałowe wykonują funkcje alokowania nowych oszczędności, monitorowania i dyscyplinowania firm, jak również gromadzenia środków pieniężnych, zarówno dla spółek niefinansowych, jak i finansowych. Zmniejsza się rola banków depozytowych, rośnie natomiast aktywność banków inwestycyjnych i departamentów inwestycyjnych banków uniwersalnych. Dominującą rolę jako instytucji zbierających duże