6. Pozostałe formy finansowania działalności przedsiębiorstwa
6.2 Factoring
W polskim prawodawstwie pojęcie factoring do tej pory nie zostało zdefiniowane, dlatego też umowa factoringu traktowana jest jako umowa nienazwana. Zgodnie z ustaleniami nieratyfikowanej przez Polskę Konwencji Ottawskiej, factoringiem określić można zakup przez faktora wierzytelności, powstałej w wyniku innej transakcji niż zakup towarów lub usług przez dłużnika na jego cele prywatne i z długim terminem płatności bądź płatnej w ratach, w celu zapewnienia faktorantowi finansowania bądź przejęcia funkcji zarządzania wierzytelnością lub też przeniesienia na faktora ryzyka wypłacalności dłużnika, albo we wszystkich celach łącznie125. Zgodnie z powyższą definicją factoringu, faktorant to podmiot prowadzący działalność gospodarczą, który na skutek sprzedaży z odroczoną płatnością stał
125
się posiadaczem określonych wierzytelności, które przenosi na faktora. Mianem faktora określa się natomiast wyspecjalizowaną instytucję zajmującą się skupem wierzytelności w ramach factoringu i świadczeniem dodatkowych usług. Dłużnik to odbiorca produktów (usług) faktoranta, posiadający zobowiązania płatnicze wobec wierzyciela126. Schemat pełnego factoringu przedstawia poniższy rysunek.
Faktor
Faktorant Dłużnik
4 3
2 5 6
1
1. Przekazanie towarów (świadczenie usług). 2. Zlecenie ściągnięcia wierzytelności od dłużnika. 3. Zlecenie wykonania dodatkowych czynności factoringowych.
4. Przelew wierzytelności przez faktora na rzecz faktoranta.
5. Informowanie i napominanie dłużnika w sprawach związanych z należnościami. 6. Przekazanie przez dłużnika należności na rzecz faktora.
Rys. 33 Przebieg transakcji faktoringowej
Źródło: L. Lewandowski, Niekonwencjonalne formy finansowania przedsiębiorczości. ODDK, Gdańsk, 1999, s. 91.
W praktyce gospodarczej występuje wiele odmian factoringu, które w procesie wymiany spełniają szereg odmiennych funkcji. Należy przy tym podkreślić, że nie każdy rodzaj factoringu traktowany może być jako źródło finansowania. Poszczególne formy factoringu wraz z pełnionymi przez nie funkcjami przedstawione zostały w poniższej tabeli.
126
Tabela 31 Rodzaje faktoringu z uwzględnieniem funkcji, które są przez nie realizowane Rodzaj factoringu Funkcja
finansowania Funkcja przejęcia ryzyka Funkcja zarządzania wierzytelnością Funkcja współpracy z dłużnikami Funkcja inkasa Funkcja windykacji wierzytelności Funkcja ubezpieczenia wierzytelności Factoring właściwy
tak tak tak tak tak tak opcja
Factoring niewłaściwy
tak nie tak tak tak nie nie
Factoring mieszany
tak częściowo tak tak tak nie nie
Factoring zmodyfikowany
tak tak nie tak nie nie nie
Factoring agencyjny
tak nie nie tak nie nie nie
Factoring z opcją inkasa wykonywanego
przez klienta
tak nie tak opcja nie nie nie
Factoring zaliczkowy
tak nie tak tak tak nie nie
Factoring przyspieszony
tak opcja tak tak tak opcja opcja
Factoring wymagalnościowy
nie tak tak tak tak opcja nie
Factoring powierniczy
nie nie tak tak tak opcja nie
Factoring eksportowy
tak tak tak tak tak tak opcja
Factoring importowy
nie tak tak tak tak opcja tak
Factoring ratalny tak tak tak tak tak nie nie
Factoring faktur tak nie nie nie nie nie nie
Factoring faktur z częściowym przejęciem ryzyka
tak częściowo nie nie nie nie nie
Źródło: L. Lewandowski, Niekonwencjonalne formy finansowania przedsiębiorczości. ODDK, Gdańsk 1999, s. 94.
Istota factoringu, jako źródła finansowania działalności gospodarczej, sprowadza się do finansowania przez faktora cykli rozliczeniowych poszczególnych transakcji handlowych realizowanych przez faktoranta. Odbywa się to poprzez zaliczkowanie przez instytucję factoringową posiadanej należności handlowej od faktoranta (przed terminem jej płatności) poprzez zapłatę za nią ceny kupna, pomniejszonej o wynagrodzenie faktora z tytułu świadczonej usługi finansowej. Finansowanie podmiotu gospodarczego za pomocą factoringu może odbywać się za pomocą jednej z dwóch metod: awansowej lub dyskontowej127.
127
Metoda awansowa polega na przekazaniu faktorantowi środków pieniężnych w formie
zaliczki w dniu wykupu wierzytelności (najczęściej jest to 80 – 95% wartości należności) i zablokowaniu pozostałej części nabytej należności do momentu wpływu na rachunek faktora gotówki od dłużnika z tytułu zapłaty za fakturę128.
Metoda dyskontowa zakłada natychmiastowe przekazanie do dyspozycji faktoranta
całej kwoty wynikającej z zakupionej przez faktora wierzytelności, pomniejszonej o stawkę dyskonta, stanowiącą zapłatę za świadczoną usługę finansową. Wysokość kwoty odliczonej od ceny nabycia wierzytelności sięga kilku procent129.
Factoring jest znanym i powszechnie stosowanym źródłem finansowania, a o jego rosnącym znaczeniu świadczy wzrost obrotów instytucji factoringowych w ostatnich latach. Dane przedstawione w powyższej tabeli, wskazują na rosnące znaczenie usług factoringowych w Polsce. Wartość obrotów całego polskiego rynku factoringu w latach 2005 – 2008 wzrosła ponad trzykrotnie z blisko 14,2 mld zł w roku 2005 do około 47,9 mld zł w roku 2008. Trend ten potwierdza również wzrost obrotów instytucji zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów. Wartość obrotów zrzeszonych w nim organizacji w 2008 roku wyniosła 32,8 mld zł. Szczegółowe zestawienie wartości obrotów oraz liczby klientów instytucji factoringowych w ostatnich latach przedstawia poniższa tabela.
Tabela 32 Statystyki Polskiego Związku Faktorów
Rok 2005 2006 2007 2008 Wartość obrotów w mln zł PZF 11 290 13 770 18 801 32 865 Cały rynek 14 175 17 000 30 717 47 900 Liczba klientów 1 400 1 600 1 608 2 031 Liczba dłużników 35 000 38 000 49 024 47 913
Liczba sfinansowanych faktur 1 400 000 1 410 000 1 626 844 1 888 403
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów.
W porównaniu do lat poprzednich w 2008 roku znacząco zmieniła się struktura transakcji factoringowych. Na znaczeniu zyskał przede wszystkim factoring pełny. W 2008 roku wartość tego rodzaju usług stanowiła około 50% całości obrotów. Dla porównania w latach 2006 - 2007 tego rodzaju usługi stanowiły niespełna 30% obrotów. Udział factoringu pełnego i niepełnego w obrotach firm factoringowych w latach 2006 – 2008 przedstawiony został na poniższym rysunku.
128
Ibidem.
129
27% 29% 51% 73% 71% 49% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2006 2007 2008
Factoring pełny Factoring niepełny
Rys. 34 Udział factoringu pełnego i niepełnego w obrotach firm factroingowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów
Na polskim rynku factoringu dominują przede wszystkim transakcje factoringu krajowego. W 2008 roku stanowiły one blisko 80% obrotów instytucji factoringowych. W ostatnich latach na popularności zyskuje factoring eksportowy, którego udział w obrotach instytucji factoringowych zwiększył się z około 6% w 2006 do ponad 20% w 2008 roku. Rosnąca popularność factoringu eksportowego jest konsekwencją nawiązywania przez polskie przedsiębiorstwa nowych kontaktów handlowych na rynkach międzynarodowych. Eksport towarów daje firmom ogromne szanse dalszego rozwoju, ale wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem. Problemy przedsiębiorców związane są przede wszystkim z oceną ryzyka kredytowego zagranicznego kontrahenta trudniej jest bowiem zweryfikować jego wiarygodność. Przeszkodą jest również słaba znajomość lokalnych przepisów prawnych w kraju, z którym chce się rozpocząć współpracę. Jednocześnie przy współpracy międzynarodowej należy z góry założyć, że faktury będą miały opóźniony termin płatności, niejednokrotnie przekraczające sześćdziesiąt, dziewięćdziesiąt, a nawet sto dwadzieścia dni. Rozwiązaniem tego rodzaju problemów może być skorzystanie z factoringu eksportowego. Stanowi on nie tylko źródło stałego finansowania, opartego na własnych przychodach ze sprzedaży dóbr lub usług zagranicą, ale również oferuję inne dodatkowe korzyści. Faktor działający na rynkach międzynarodowych, może pomóc eksporterowi zweryfikować potencjalnego partnera biznesowego oraz udzielić informacji o obyczajach handlowych danego rynku zagranicznego. Wykorzystanie factoringu eksportowego w znaczący sposób
ogranicza więc ryzyko związane z prowadzeniem handlu na rynkach międzynarodowych. Udział factoringu krajowego, eksportowego i importowego w obrotach firm factoringowych został przedstawiony na poniższym rysunku.
91% 87% 84% 78% 6% 11% 15% 21% 3% 2% 1% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50%