zastosowanych badań
2.4. Wywiad częściowo skategoryzowany
2.5.1. Ankieta audytoryjna
Jak już wspomniano, ankieta audytoryjna jest formą ankiety nadzoro-wanej. Podczas stosowania tej techniki osoba, która przeprowadza badania wchodzi w kontakt z grupą respondentów, którzy są zgromadzeni w jednym miejscu. Jest to możliwe dzięki instytucjonalnym powiązaniom responden-tów, mogą być oni uczniami, studentami, uczestnikami kursu czy pracow-nikami danego zakładu pracy. Jeżeli ankieta audytoryjna jest stosunkowo krótka, badacz nie musi sporządzać do niej kwestionariusza, wystarczy, że zada respondentom pytania, a oni zanotują odpowiedzi na kartkach papie-ru, które następnie zostaną przez niego zebrane. Cechą charakterystyczną ankiety audytoryjnej jest to, że badacz, decydując się na tę technikę badaw-czą, ma możliwość ustnego formułowania instrukcji wypełniania ankiety, ponadto proces powstawania odpowiedzi na postawione w niej pytania jest przez niego nadzorowany. Ankieta uzupełniana pod nadzorem badacza daje także możliwość uzyskania jednolitej sytuacji wypełniania kwestionariusza,
119 Warto również zauważyć, iż obszar I – Nowy Świat w 2011 roku charakteryzował się największym udziałem zasiłkobiorców w liczbie mieszkańców ogółem. Kwestie te zostały szerzej scharakteryzowane w rozdziale 1.4.
podczas gdy w przypadku ankiet samozwrotnych badacz nie wie, w jakich okolicznościach zostały one uzupełnione i czy na pewno wypełniła je wła-ściwa osoba 120.
Podczas przeprowadzania ankiety audytoryjnej badacz ma możliwość wyjaśnienia respondentom niezrozumiałych kwestii, dzięki czemu ograni-czona zostaje liczba błędów wynikających z niezrozumienia instrukcji lub pytania. Kolejną jej zaletą jest to, że respondenci przed przystąpieniem do uzupełniania kwestionariusza nie mają zazwyczaj sposobności do zapozna-nia się z wszystkimi postawionymi pytazapozna-niami, dzięki czemu możliwe staje się zastosowanie pytań kontrolnych. Co więcej, taka forma ankietowania re-spondentów jest stosunkowo łatwa i tania 121.
* * *
W celu eksploracji problemu szans edukacyjnych dzieci i młodzieży z ob-szaru wielkomiejskiej biedy przeprowadzono wśród uczniów trzecich klas gimnazjów w Siemianowicach Śląskich badanie ankietowe. Wybór audyto-rium złożonego z uczniów trzecich klas gimnazjów wynikał z faktu, że to właśnie po tym etapie edukacyjnym różnicują się ścieżki edukacyjne (wybie-rane są różne typy szkół ponadgimnazjalnych – licea ogólnokształcące, tech-nika, zasadnicze szkoły zawodowe). Podobnie jak to miało miejsce w przy-padku ankiety rozdawanej o charakterze eksperckim, badanie to wymagało nawiązania kontaktu z dyrekcją poszczególnych placówek. Konieczne było uzyskanie zgody dyrektora na przeprowadzenie ankiety oraz wyznaczenie dokładnego terminu badania. Z tego też względu nie było możliwe przepro-wadzenie badania pilotażowego.
W ankiecie audytoryjnej udział wzięli uczniowie wszystkich publicznych gimnazjów w Siemianowicach Śląskich (w tym również Publicznego Gimna-zjum – Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Katowickiej 122) z wy-jątkiem Gimnazjum nr 5 znajdującego się w dzielnicy Bańgów. Dyrekcja tej szkoły nie wyraziła zgody na przeprowadzenie ankiety. Zdecydowano się na objęcie procesem badawczym uczniów wszystkich gimnazjów w mieście
120 Por. J. Lutyński: Metody badań społecznych…, s. 142–145.
121 L. Sołoma: Metody i techniki badań socjologicznych…, s. 153–154.
122 Publiczne Gimnazjum SRKAK jest szkołą o charakterze wyznaniowym. Rodzice oraz uczniowie Szkoły są zobowiązani do akceptowania zasad katolickiego wychowania. Szkoła należy do Federacji Szkół Katolickich. Zob. https://sites.google.com/site/kloipgsrkak/ [data dostępu: 15.03.2013].
(pomimo, że tylko dwa z nich w swoim rejonie zawierały ulice wchodzące w skład obszarów wielkomiejskiej biedy), by w ten sposób mieć możliwość porównania odpowiedzi udzielanych w obszarach z tymi udzielonymi przez uczniów pozostałych szkół 123. W związku z tym ankietę audytoryjną przepro-wadzono w Gimnazjum nr 1, Gimnazjum nr 2, Gimnazjum nr 3, Gimna-zjum nr 4, GimnaGimna-zjum nr 7, GimnaGimna-zjum nr 8, Publicznym GimnaGimna-zjum – SRKAK. Badanie odbyło się w dniach 2–20 kwietnia 2012 roku.
W 7 gimnazjach, w których przeprowadzono badanie uczyło się 527 ucz-niów klas trzecich (stan na 1 kwietnia 2012 roku, podany przez dyrekcje szkół), w wyniku procesu badawczego uzyskano 437 wypełnionych ankiet.
Świadczy to o tym, że 90 uczniów nie było obecnych w szkole w dniu, w któ-rym przeprowadzano ankietę. Do Gimnazjum nr 1 uczęszczało 127 uczniów, w badaniu ankietowym wzięło udział 110 uczniów. W Gimnazjum nr 2 uczyło się 135 gimnazjalistów – 102 uzupełniło ankietę. W Gimnazjum nr 3 naukę pobierało 66 trzecioklasistów, w badaniu uczestniczyło 49. Do Gimnazjum nr 4 uczęszczało 60 uczniów i 47 z nich odpowiedziało na pytania zawarte w ankiecie. W Gimnazjum nr 7 uczyło się 59 uczniów, ankietę uzupełniło 57.
W Gimnazjum nr 8 uczyło się 34 trzecioklasistów i 32 z nich uczestniczyło w procesie badawczym. Do Publicznego Gimnazjum SRKAK uczęszczało 46 uczniów, w badaniu ankietowym udział wzięło 40 spośród nich.
Aby przeprowadzić ankietę audytoryjną wśród uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w Siemianowicach Śląskich, należało udać się do wszystkich oddziałów trzeciej klasy w każdej ze szkół podczas zajęć lekcyjnych. Po wej-ściu do klasopracowni i przedstawieniu się informowano gimnazjalistów, w jaki sposób wypełniać ankietę. Zaznaczano również, że badanie to ma charakter anonimowy. Całość procedury badawczej w jednym oddziale zaj-mowała około 15 minut, co oznacza, że w trakcie jednej godziny lekcyjnej (45 minut) ankietę uzupełniali uczniowie trzech oddziałów.
123 Decydując się na zastosowanie ankiety audytoryjnej, wzięto pod uwagę, iż uczniowie z ulic obszarów wielkomiejskiej biedy niekoniecznie musieli uczęszczać do swojego gimna-zjum rejonowego, czyli wraz z rodzicami mogli wybrać każdą inną placówkę. Co więcej, nie wszyscy uczniowie szkół, które w swoich rejonach zawierały ulice wchodzące w skład wiel-komiejskiej biedy, zamieszkiwali właśnie te obszary. Jednak segregacja uczniów ze względu na ulicę, która musiałaby się odbywać każdorazowo po wejściu do klasopracowni, wydłu-żyłaby czas przeprowadzenia badania i mogłaby wpłynąć negatywnie na samych uczniów i udzielane przez nich odpowiedzi. Zwłaszcza w gimnazjach, które nie znajdowały się w ob-szarach wielkomiejskiej biedy, mogłaby ona mieć charakter stygmatyzujący.
Kwestionariusz ankiety składał się z 13 pytań (załącznik 7). Wszystkie były pytaniami zamkniętymi, zatem zawierały kafeterię odpowiedzi. Co wię-cej, w dwóch pytaniach zastosowano reguły przejścia. Na pierwszej stronie kwestionariusza zamieszczone zostało logo Uniwersytetu Śląskiego w Kato-wicach. W przypadku kwestionariusza ankiety audytoryjnej nie zdecydowano się na zamieszczenie tematu badań (w zastępstwie, na pierwszej stronie za-mieszczono słowo: Ankieta), żeby nie implikować w ten sposób jakichkolwiek skojarzeń, które mogłyby wpływać na udzielane przez uczniów odpowiedzi.
W niniejszej części pracy scharakteryzowane zostało prowadzenie prak-tycznych badań o charakterze politologicznym. Omówiono zastosowane w procesie badawczym metody i techniki badawcze. Pracę cechuje pluralizm metodologiczny, gdyż w ramach zdobywania wiedzy na temat zdefiniowane-go w niej problemu badawczezdefiniowane-go posłużono się analizą dokumentów, wywia-dem kwestionariuszowym, wywiawywia-dem częściowo skategoryzowanym, ankietą rozdawaną, a także ankietą ekspercką. Zastosowanie kilku metod badaw-czych wynikało z chęci przeprowadzenia rzetelnych studiów nad podjętymi kwestiami. Przy tak zdefiniowanym problemie badawczym koniecznym było poznanie różnych aspektów omawianej działalności. Należało zatem poznać jej efekty (dzięki poznaniu sądów i opinii gospodarstw domowych, do któ-rych była ona kierowana), ale również sposoby działania instytucji lokalnej polityki społecznej. Dlatego też posłużenie się jedną metodą mogłoby oka-zać się niewystarczające i tym samym nie przyczyniłoby się do komplekso-wej analizy problemu.