Justyna Maciołek
Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie; kierownik: ppłk dr n. med. Radosław Tworus
Terapię prowadzono w podejściu poznawczo‑behawio- ralnym, ekspozycję przeprowadzono za pomocą wirtu-alnej rzeczywistości (VR), w której wykorzystano sce- nariusze militarne przypominające żołnierzom ich wła-sny udział w misji. Po 10 sesjach, dwa razy w tygodniu, w grupie korzystającej z terapii VR spadło nasilenie obja- wów unikania i odrętwienia. Dodatkowo zaobserwowa- no zmniejszenie poczucia winy związanej z traumą. Sa- rah Miyahira zaprezentowała również wykorzystanie Se- cond World jako formę pomocy weteranom. Dla wete-ranów został stworzony specjalny ośrodek w wirtualnej rzeczywistości, w którym żołnierze mogą zarówno ko-rzystać z treningów relaksacyjnych, jak i pomocy grupy.
Już sama możliwość kontaktu z osobami z podobnymi doświadczeniami w bezpiecznej atmosferze wirtualnego świata często ma działanie terapeutyczne. Pomocą służą też wyspecjalizowane wirtualne postacie, które są prze- wodnikami w wirtualnej rzeczywistości. Praca nad pomo-cą żołnierzom obejmuje także wykorzystanie technologii mobilnych. W fazie przygotowania jest system rozwijany przez Kizakevicha i zespół. PHIT for Duty (A Personal He- alth Intervention Tool) został zaprojektowany jako narzę-dzie prewencji zaburzeń psychologicznych u osób, które doświadczyły traumy wojennej, lecz nie zostały u nich zdiagnozowane żadne zaburzenia. Aplikacja na urządze-nia mobilne (telefony i tablety) pozwala na samodzielną ocenę stanu zdrowia przez żołnierza zarówno poprzez te-sty psychologiczne, jak i wskaźniki psychofizjologiczne rzeczywistości rozszerzonej (Augmented Reality, AR)
w leczeniu arachno fobii. Dzięki wykorzystaniu kamery pacjent może obserwować na ekranie monitora własną postać lub otoczenie, po którym chodzą pająki. Do mniej oczywistych zastosowań wirtualnej rzeczywistości nale-ży program wzbogacający terapię zaburzeń odżywiania.
Wykorzystanie technologii pozwalającej na obrazowanie trójwymiarowe własnej postaci pozwala zmieniać obraz własnego ciała pacjenta, zwiększając jego świadomość ciała i poziom satysfakcji z niego.
Dwa bloki tematyczne zatytułowane Technology So‑
lutions for Invisible Wounds of War (Rozwiązanie Tech- nologiczne dla Niewidocznych Ran Wojennych) poświę- cone były w całości kwestiom militarnym. Przedstawio- ne prezentacje dotyczyły użycia wirtualnej rzeczywisto-ści oraz technologii mobilnych w rehabilitacji i pomocy psychologicznej. Wielu weteranów współczesnych misji wojskowych cierpi z powodu różnorodnych problemów psychologicznych. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że około 12–18% żołnierzy biorących udział w mi- sjach w Iraku lub w Afganistanie cierpi na zespół stre-su pourazowego (posttraumatic stress disorder – PTSD).
W Polsce odsetek ten szacuje się na 5–10%. Psychologo- wie i inżynierowie szukają więc najlepszych metod po-mocy, wykorzystując również nowoczesne technologie w prewencji i w terapii tego zaburzenia. Sarah Miyahi-ra przedstawiła wyniki badań nad skutecznością tera-pii objawów PTSD za pomocą wirtualnej rzeczywistości.
Rycina. Prezentacja Justyny Maciołek, przedstawicielki Wojskowego Instytutu Medycznego
Figure. Presentation by Justyna Maciołek, a delegate of the Military Institute of Medicine
(system jest sprzężony z zewnętrznymi sensorami mie-rzącymi np. rytm serca). Użytkownik PHIT for Duty może także uzyskać specjalistyczną pomoc dotyczącą dane- go problemu, która obejmuje m.in. ćwiczenia relaksacyj-ne, techniki poznawczo‑behawioralne i psychoedukację.
Nowoczesne technologie znalazły również zastosowa-nie we wczesnej diagnozie PTSD. Michael Roy wskazał na użyteczność psychofizjologicznych markerów w oce-nie ryzyka PTSD po misji wojskowej. Za takie wskaźniki można uznać m.in. reakcję skórno‑galwaniczną i elektro- miografię. Zauważono znaczącą różnicę między wskaź-nikami psychofizjologicznymi u osób z objawami i bez objawów PTSD w reakcji na sygnały, które wywoływały strach. Wiele miejsca na konferencji poświęcono bada-niom nad treningami zwiększającymi odporność na stres.
Vanessa Vakili omówiła doświadczenia zebrane podczas tworzenia systemu wykorzystującego wirtualną rzeczy-wistość przez inżynierów, zwracając uwagę na czyn niki kulturowe, efektywność czy kwestie techniczne. Ba- daczka przywołała wypowiedzi inżynierów, którzy kon-struowali własny system. Zwracali oni uwagę zarówno na trudności techniczne, jak i na kwestie psychologiczne.
Ich wypowiedzi dotyczyły np. wyglądu awatarów, które ich zdaniem powinny kreować atmosferę spokoju, będąc zarazem inspirującymi liderami. Doświadczenia zebra-ne przez polski zespół z treningu uodparniania na stres wzbogaconego o wirtualną rzeczywistość przedstawi- ła Justyna Maciołek z Wojskowego Instytutu Medyczne-go. Trening przeprowadzono dla żołnierzy 10. Brygady Kawalerii Pancernej w Świętoszowie przygotowujących się do misji w Afganistanie. W perspektywie krótkoter-minowej trening okazał się skuteczny – żołnierze w nim uczestniczący potrafili efektywnie redukować napięcie.
Wyniki w perspektywie długoterminowej nie przyniosły jednoznacznych rezultatów. Szczególne zainteresowanie publiczności wzbudziły przedstawione dane dotyczące czynników temperamentalnych i ich wpływu na skutecz- ność treningu. Zwrócenie uwagi na tego typu moderato-ry było unikatowym podejściem na tej konferencji.
Na koniec warto również wspomnieć, że zastoso-wanie wirtualnej rzeczywistości w pomocy żołnierzom obejmuje również rehabilitację. Aimee Alphonso przed-stawiła pracę związaną z wykorzystaniem technologii 3D w leczeniu bólu fantomowego. Zastosowanie wirtual‑
nych kończyn u osób po amputacjach zmniejsza nasi-lenie bólu.
Liczba i zróżnicowanie tematyczne przedstawionych na konferencji prac wskazuje na olbrzymi potencjał roz- wijającej się gałęzi nauki na styku informatyki i medycy-ny. Lawinowo rosnąca liczba aplikacji medycznych oraz coraz większe środki przeznaczane na badania w zakre-sie e‑zdrowia wskazują, że jest to przyszłość medycyny.
Stąd być może hasło przewodnie całej konferencji Expe‑
rience the Future of Health & Well‑Being (poczuj przy-szłość zdrowia i dobrobytu).
17–21 października 2012 r. odbył się w Pradze Między- narodowy Kongres Światowego Towarzystwa Psychia-trycznego. Jego głównym celem było skupienie się na dostępie, jakości oraz podstawowych potrzebach ludzkich. Kongres otworzyli Pedro Ruiz przewodniczący Światowego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Jiři Ra- boch przewodniczący Czeskiego Towarzystwa Psychia-trycznego. Podczas 4 dni Kongresu odbyło się ponad 600 prezentacji ustnych, 6 wykładów plenarnych, 12 warsz-tatów, sesje filmowe, 2 sesje plakatowe oraz spotka- nia sekcji tematycznych Światowego Towarzystwa Psy-chiatrycznego. W Kongresie wzięło udział ponad 1500 osób z całego świata, a prelegenci reprezentowali po- nad 50 krajów. Polskę wśród prelegentów reprezento-wała niewielka grupa osób: prof. Bartosz Łoza (Szpital Psychiatryczny w Tworkach), prof. Jerzy Samochowiec (Klinika Psychiatrii; Samodzielny Publiczny Szpital Kli- niczny nr 1 w Szczecinie), lek. Dorota Wojtłowska‑Wie-chetek i mgr Ana Petrović (Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego; Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie), a wśród prezentujących postery: dr n. med. Adam Wich-niak (Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie) oraz mgr Ludmiła Kosińska (Klinika Psychiatrii i Stresu Bojo-wego; Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie).
Dzięki różnorodności tematów każdy mógł znaleźć najnowsze informacje dotyczące tych zagadnień w psy-chiatrii, które interesują go najbardziej. Obowiązujący podczas Kongresu był język angielski, niestety ze wzglę- du na brak tłumaczy symultanicznych niektóre prezenta- cje ze względu na trudności językowe nie zostały odebra- ne pozytywnie. Co było łatwe do przewidzenia, najlep- szą frekwencję na swoich wykładach odnotowali przed-stawiciele krajów anglojęzycznych.
Warte wspomnienia są wykłady dotyczące najnow-szych trendów w psychiatrii, czyli poszukiwania fizjo-logicznego i genetycznego tła chorób i zaburzeń psy-chicznych oraz silniejszego powiązania między „ciałem a duszą”. Podczas sesji psychoneuroimmunologii oraz psychiatrii biologicznej swoimi wynikami podzielili się Amerykanie, Niemcy, Chińczycy oraz Rosjanie, którzy podkreślali znaczenie aminokwasów, takich jak trypto- fan (i jego metabolity) oraz cytokin prozapalnych w pro-cesie diagnozy i leczenia zaburzeń depresyjnych.
Na uwagę zasługuje także sympozjum poświęco-ne leczeniu zaburzeń nastroju z zastosowaniem terapii światłem i ciemnością oraz budzenia jako metody szyb-kiej interwencji.
W trakcie wykładu J. Gottlieba (USA) zaprezentowa- no m.in. wyniki badań w zakresie skuteczności fototera-pii w leczeniu zaburzeń depresyjnych (nonseasonal de‑
pression) oraz zalecenia mające związek z jej efektyw-nym stosowaniem (np. dostosowanie pory zabiegów do rytmu dobowego pacjenta). Przedstawiono również metodę leczenia ciemnością oraz wyniki jej stosowania w leczeniu zaburzeń dwubiegunowych (farmakoterapia połączona z leczeniem ciemnością skutkowała szybszą reakcją na leczenie i szybszą redukcją objawów, niż przy zastosowaniu wyłącznie farmakoterapii).
Prezentacja O. Caliyurta (Turcja) dotyczyła terapii bu- dzeniem, podkreślano tu ponownie możliwość szybkie-go uzyskania redukcji objawów zaburzeń depresyjnych, dwubiegunowych oraz schizoafektywnych. Zauważo- no, że metoda ta działa korzystniej w przypadku pacjen- tów dwubiegunowych w porównaniu z jednobieguno- wymi oraz w przypadku procesów endogennych w po-równaniu z egzogennymi. Bardziej efektywna okazała