Architektura Siechnic dziedzictwem kulturowym i narodowym i narodowym

Architektura miasta, jej zachowanie i ochrona wartości kulturowych to ważne zagad-nienia wymagające odrębnego omówienia161. Wobec tendencji globalistycznych i zagrożeń wynikających z powstawania zunifikowanej monokultury w sposób szczególny winno zwra-cać się baczną uwagę na kulturę materialną nie tylko regionów, ale i poszczególnych miast, a także wsi162. Problematyka ta wpływa na poczucie tożsamości i związek człowieka z miej-scem, w którym żyje, inspiruje go do poznania bogactwa kultury narodowej163. Architektura miasta jest wyrazem dziedzictwa kulturowego, wyrazem dziedzictwa narodowego. Każde miejsce opowiada swoją historię, każde niejako posiada swoją duszę.164 Wartości dziedzictwa kulturowego, jego poszczególne elementy zarówno materialne, jak i duchowe mogą stanowić ważny czynnik rozwoju lokalnego i wzrost dobrobytu lokalnych społeczności165. W miastach, od początków ich istnienia, funkcjonowały różne trendy wpływające na ich rozwój. Dotyczy-ły one obiektów mieszkalnych, użyteczności publicznej, rekreacyjnych i sportowych, gospo-darczych, przemysłowych. Podstawową zasadą budownictwa miejskiego, architektury miast były użyteczność i funkcjonalność, praktyczność rozwiązań technicznych, które miały ścisły związek z miejscową tradycją i doświadczeniami wielu pokoleń. W długoletnim rozwoju architektury i budownictwa regionalnego osiągnięto niejednokrotnie wysoki poziom arty-styczny. To w nim tkwią korzenie sztuki budowlanej i w tych formach budownictwa regio-nalnego projektanci winni szukać inspiracji do tworzenia nowoczesnej architektury współcze-snego miasta, posiadającej narodowe cechy i rodzimy wyraz. Świadomość bogactwa i różno-rodności dziedzictwa kulturowego stanowi podstawę umacniania poczucia tożsamości miesz-kańców. Elementy te mogą stanowić powód do zadowolenia i dumy z miejsca, w którym się żyje. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej kraj nasz może znacząco wskazać nasz wkład w europejską kulturę i gospodarkę, który stanowi gwarancję zachowania naszej tożsamości i regionalnej różnorodności w europejskiej wspólnocie. Kultura i tradycje ukształtowane przez stulecia, oprócz ziemi i ludzi ją zamieszkujących, są niezaprzeczalnym jej bogactwem.

161 Rasmussen S. E., 1999, Odczuwanie architektury, Wydawnictwo MURATOR Sp. z o.o., Warszawa [228].

162 Sassen S., 2001, Cities In the Global Economy, [in:] R. Paddison (red.), Handbook of Urban Studies, London, Thousand Oaks, New Delhi [243]; Schafer A, Victor D.G, 2000, The Future Mobility of the World

Popula-tion, Transportation Research, Part A [244].

163 Tarnowski J., 2000, Architektura w poszukiwaniu tożsamości lokalnej, Kongres Kultury Polskiej 2000, Konfe-rencja Przedkongresowa w Poznaniu 19–21 października 2000 r. – Kultura wobec kręgów tożsamości [283].

164 Lynch K., 1980, Genius Loci – Spirit of Place. Towards a Phenomenology of Architecture. „Architectural Design” 7/8 [164].

165 Sieroszewska-Sobocka M., 1993, Wartości kulturowe w przestrzennym zagospodarowaniu małych miast, IGPiK, Warszawa [250].

Wiele wartości tego dziedzictwa w międzyczasie utraciliśmy, ale niektóre można jeszcze uratować. Jednakże, by je ratować, należy właściwie pojmować m.in. pojęcie dziedzictwa kulturowego, dziedzictwa narodowego, umieć je dostrzec, pracować nad jego zachowaniem, potrafić udowodnić, że jest i będzie ono potrzebne nam i przyszłym pokoleniom. Należy za-stanowić się nad tym, jak je chronić i w jaki sposób z nich korzystać, dążąc do podnoszenia atrakcyjności miejscowości, w której mieszkamy, poprawiając jednocześnie jej wizerunek i jakość życia jej mieszkańców. W dziedzictwie kulturowym ważne jest zarówno dziedzictwo materialne, jak i duchowe, które wzajemnie się uzupełniają. Dziedzictwo materialne to jej ukształtowanie przestrzenne, architektura, krajobraz, lokalna wytwórczość, sposoby pracy i gospodarowania. Do dziedzictwa duchowego zaliczamy obyczaje, język, życie wspólnot itd. Dziedzictwo materialne jest materialnym wyrazem świadomości duchowej. Dziedzictwem kulturowym są niekiedy całe miejscowości i ich układy przestrzenne, krajobraz, poszczególne domy mieszkalne lub ich zespoły, budynki przemysłowe, budynki użyteczności publicznej, budowle historyczne, a wśród nich: dwory, pałace, zamki, ruiny, klasztory, świątynie i domy modlitwy, mała architektura166. Do dziedzictwa kulturowego nie sposób nie zaliczyć miejsc pamięci poświęconych wydarzeniom historycznym, zabytków archeologicznych, sztuki, rze-miosła i rękodzieła artystycznego, tradycyjnych potraw, obyczajów. Zgodnie z aktualnie obowiązującą ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 roku w pla-nowaniu przestrzennym szczebla gminnego systemu planowania już na etapie studium uwa-runkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy określa się m.in. obszary i zasady dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Podobnie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego obowiązkowo określa się zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, a także zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego.

To w krajobrazie miast i wsi zapisane są dzieje okolicy i jej teraźniejszość. Niektóre elementy krajobrazu stworzyła natura, np. rzeki, drzewa, kamienie. Niektóre są dziełem człowieka, jak drogi, domy, kościoły, mała architektura (kapliczki, krzyże, pergole, mostki itp.). Są i takie, które uznać można za wspólne dzieło natury i człowieka. Krajobraz będący dziedzictwem kulturowym można czytać, oglądać, odczuwać, rozumieć. Tworzą go takie elementy, jak: zabudowa, drogi, zieleń, wody, miejsca kultu i pamięci, budowle inżynierskie. Miejsca kultu i pamięci miast i wsi winny być zachowane, pielęgnowane, bowiem dobitnie dowodzą one o kulturze jej mieszkańców, stanowią o tożsamości, podnosząc jednocześnie ich walory turystyczne. Także niektóre budowle inżynierskie, jak np. śluzy, zapory, przepusty, kolejki, fortyfikacje i inne winno zachować się, odrestaurowując je, dostosowując niekiedy do nowych funkcji, a tym samym ujawniając dowody szacunku dla dawnego rodowodu na-szej cywilizacji, dla zabytków techniki. Dziedzictwo kulturowe miast i wsi winno być wyko-rzystane dla ich rozwoju, dla podnoszenia ich atrakcyjności, dla przyciągania restauratorów i inwestorów.

166 Gonda-Soroczyńska E., 2006, Architektura wsi jako wyraz dziedzictwa kulturowego, [w:] Odnowa polskiej wsi pod redakcją Czarneckiego W., Karolczuk D., Wydział Architektury Politechniki Białostockiej, Biały-stok [89]; Pilich J., 1978, Zabytki architektury Dolnego Śląska, Wrocław [216].

Do najcenniejszych zabytków architektury i budownictwa w Siechnicach167 należą ta-kie obiekty, jak:

I. Zespół Elektrociepłowni „Czechnica” przy ul. Fabrycznej168:

1. Budynek administracyjny główny, ul. Fabryczna 22 A (ok. 1925 r.)

2. Budynek pompowni wody sieciowej, ul. Fabryczna 22 A (1925 r. – 1926 r.) 3. Budynek turbogeneratorów I i II, ul. Fabryczna 22 A (ok. 1925 r.)

4. Budynek turbogeneratora II, ul. Fabryczna 22 A (ok. 1925 r.) 5. Budynek kotłowni i szatnia, ul. Fabryczna 22 A (ok. 1926 r.) 6. Budynek młynowni węgla surowego, ul. Fabryczna 22 (ok. 1925 r.) 7. Budynek nastawni rozdzielni napowietrznej, ul. Fabryczna 22 (ok. 1925 r.) 8. Budynek zmiękczalni wody, ul. Fabryczna 22 A (ok. 1925 r.)

9. Budynek warsztatów mechanicznych, ul. Fabryczna (ok. 1930 r.) 10. Magazyn i laboratorium, ul. Fabryczna 22 D (ok. 1926 r.) 11. Budynek przychodni i stołówki, ul. Fabryczna 22 C (ok. 1925 r.) 12. Budynek straży pożarnej, ul. Fabryczna 22 B (ok. 1925 r.) 13. Budynek wartowni, ul. Fabryczna 22 (ok. 1920 r.) 14. Komin (czynny), ul. Fabryczna 22 A (ok. 1930 r.) 15. Komin (nieczynny), ul. Fabryczna 22 A (ok. 1930 r.) 16. Chłodnia kominowa, ul. Fabryczna 22 (ok. 1935 r.)

17. Dom mieszkalno-pracowniczy nr 22/2, ul. Fabryczna 22/II (lata 20., 30. XX w.) 18. Dom mieszkalno-pracowniczy nr 22/2a, ul. Fabryczna 22/IV (lata 20., 30. XX w.) 19. Dom mieszkalno-pracowniczy nr 22/3, ul. Fabryczna 22/III (lata 20., 30. XX w.) 20. Dom mieszkalno-pracowniczy nr 22/4, ul. Fabryczna 22/V (lata 20., 30. XX w.) 21. Dom mieszkalno-pracowniczy nr 22/9, ul. Fabryczna 22/IX (lata 20., 30. XX w.)

Elektrociepłownia "Czechnica" zaopatruje w ciepło Wrocław, Siechnice oraz PPO "Siechnice" Sp. z o.o. Wchodzi ona w skład Zespołu Elektrociepłowni Wrocławskich KO-GENERACJA S.A. Przedsiębiorstwo w swoich planach rozwojowych planuje ekspansję i pozyskanie nowych odbiorców na terenie gminy i nie tylko169. Dysponuje rezerwami produk-cyjnymi w wysokości 4 MW mocy cieplnej. Łączna moc elektryczna EC „Wrocław” i EC „Czechnica” wynosi 360 MW, w tym EC „Czechnica” 110 MW. Moc cieplna Zespołu Elek-trociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA S.A. wynosi 1376 MWt, w tym 294 MWt w EC „Czechnica”. Dzięki tak dużym mocom w grupie elektrociepłowni zawodowych zajmuje czołową pozycję. Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA S.A. jest produ-centem ciepła i energii elektrycznej w układzie skojarzonym. W zakładach tych zastosowano proces technologiczny, poprzez który realizuje się wymóg wytwarzania dwóch niezbędnych w dzisiejszym świecie rodzajów energii. Proces wytwarzania energii w zakładzie należy do procesu oszczędnego, mało uciążliwego dla środowiska naturalnego. Fakt ten jest niezmiernie istotny, chociażby ze względu na lokalizację Elektrociepłowni „Czechnica” blisko terenów wodonośnych. Zespół Elektrociepłowni „Czechnica” to potężne, ceglane, modernistyczne budynki. W jego skład wchodzi m.in. główny budynek administracji, pochodzący z około

167 Według informacji uzyskanych od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu oraz Ko-zioł I., Matuszewski H., Załęski J, 1993, Gmina Święta Katarzyna, Zeszyt 15, Oficyna Wydawnicza „Sude-ty” Oddziału Wrocławskiego PTTK, Wrocław.

168 Zespół Elektrociepłowni Wrocław S.A., 1992, Praca zbiorowa, Wrocław [335].

169

1925 roku. Jest on trzypiętrowy, murowany, z dachem czterospadowym krytym dachówką, z szerokimi okapami. Na parterze znajdują się charakterystyczne przypory. Na uwagę zasługują obramienia okien z piaskowca oraz obramienia drzwi z granitu. Czytelnym detalem architek-tonicznym są pasy międzykondygnacyjne, optycznie pomniejszające bryłę budynku.

Fot. 105. Widok na Elektrociepłownię „Czechnica” (fot. autorki)

Photo 105. View of the Thermal-Electric Power Station „Czechnica” (photo author)

Fot. 106. Brama wjazdowa na teren Elektrociepłowni „Czechnica” – widok od strony ulicy

(fot. autorki)

Fot. 107. Budynek administracyjny z 1925 roku (fot. autorki) Photo 107. Administration building, 1925 (photo author)

Starszym, bo pochodzącym z około 1920 roku jest budynek wartowni, usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie budynku administracyjnego. Jest on piętrowy, murowany z czer-wonej cegły, nieotynkowany, w bardzo dobrym stanie technicznym. Posiada dach kryty da-chówką, czterospadowy z powiekami i szczelinami.

Fot. 108. Budynek wartowni z ok. 1920 roku (fot. autorki) Photo 108. Guardhouse, ca 1920 (photo author)

II. Zespół, ul. Świerczewskiego:

1. Budynek dawnego Instytutu Zootechnicznego – obecnie Gminnego Gimnazjum Ks. Anny z Przemyślidów, nr 40, (lata 20., 30. XX w.)

2. Dom mieszkalny nr 40/2, (XIX/XX w.) 3. Dom mieszkalny nr 40/3, (XIX w., XX w.) 4. Dom mieszkalny nr 40/5, (XIX/XX w.) 5. Oficyna mieszkalna nr 40/12, (XIX w., XX w.) 6. Dom mieszkalny nr 40/16, (pocz. XX w.) III. Cmentarz

IV. Krzyż pokutny na cmentarzu V. Kaplica cmentarna z ok. 1930 r. VI. Kapliczki, krzyże i figury przydrożne

VII. Budynek Ochotniczej Straży Pożarnej pocz. XX wieku

VIII. Zabytkowa zabudowa mieszkaniowa, wśród której wymienić należy:

1. Dom mieszkalny, ul. Fabryczna nr 6 (lata pocz. XIX w.) – najstarszy zachowany dom w Siechnicach

2. Dom mieszkalny – willa, ul. Kolejowa nr 10 (ok. 1920 r. – 25 r.) 3. Dom mieszkalny, ul. Opolska nr 5 (XIX w.– XX w.)

4. Dom mieszkalny, ul. Opolska nr 7 (pocz. XX w.) 5. Dom mieszkalny, ul. Opolska nr 14 ( XIX w.)

6. Dom mieszkalno-gospodarczy, ul. Opolska nr 19 (2 pół. XIX w., XX w.) 7. Dom mieszkalny, ul. Opolska nr 21 (pocz. XX w.)

8. Zespół mieszkalno-gospodarczy, ul. Świerczewskiego nr 2: (dom mieszkalny, pocz. XX wieku, budynek gospodarczy, (pocz. XX w.)

9. Dom mieszkalny, ul. Świerczewskiego nr 3 (2 pół. XIX w.) 10. Dom mieszkalny, ul. Świerczewskiego nr 7 (pocz. XX w.) 11. Dom mieszkalny, ul. Świerczewskiego nr 16 (XIX w., XX w.)

12. Dom mieszkalno-gospodarczy, ul. Świerczewskiego nr 19 (2 pół. XIX w.) 13. Dom mieszkalny – willa, ul. Świerczewskiego nr 37 (ok. 1910 r. – 1915 r.) 14. Dom mieszkalny, ul. Świerczewskiego nr 39 (XIX/XX w.)

Do ciekawych i ważnych obiektów architektonicznych w Siechnicach należą: • Kościół Parafialny pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny170

• Gminne Gimnazjum im. Ks. Anny z Przemyślidów • Szkoła Podstawowa im. M. Kopernika

• Młyn wodny przy ul. Polnej • Ochotnicza Straż Pożarna

• Przedsiębiorstwo Produkcji Ogrodniczej „Siechnice” • Centrum Logistyczne Phoenix

• Thyssen Polimer Polska – zakład wytwarzający profile okienne • Parker Hannifin – producent złączy hydraulicznych