§1. Regulacje prawne dotyczące wspomaganego zapłodnienia w Rzeczypospolitej Polskiej
W Polsce od wielu lat toczyła się debata na temat konieczności uregulowania sytuacji prawnej stosowania medycznie wspomaganej prokreacji. W sejmie od 2005 r. do 2015 r. złożonych zostało kilka projektów ustaw. Zarodek ludzki, jako wczesny etap rozwoju człowieka bezsprzecznie wymaga specjalnej ochrony prawnej, której regulacji podjął się polski ustawodawca.
Pierwszy projekt prezentował Marek Balicki z Sojuszu Lewicy Demokratycznej. Opierał się on na liberalnym modelu ustawy Wielkiej Brytanii. Projekt przewidywał możliwość tworzenia wielu zarodków i zamrażania ich. Kliniki, które praktykują stosowanie zabiegów in vitro mogłyby prowadzić działalność dopiero po udzieleniu licencji przez państwo. Projekt przewidywał stworzenie Centralnego Rejestru Dawców i Biorców Komórek Rozrodczych. Zapłodnienie in vitro byłoby powszechnie dostępne dla par i kobiet samotnych. Pod tym względem panowałaby pełna autonomia. Ważną regulacją z punktu widzenia powyższej pracy był przewidywany zakaz handlu komórkami i odpłatnego pośredniczenia w macierzyństwie zastępczym. Oznacza to, iż najliberalniejszy projekt ustawy jaki został złożony w Sejmie przewidywał prawny zakaz korzystania z odpłatnych usług matek surogatek. Poseł Balicki planował finansowanie kilku prób in vitro z budżetu państwa. Projekt przedstawiony przez posła Sojuszu Lewicy Demokratycznej miał największe poparcie wśród lekarzy. Natomiast budził on wiele wątpliwości wśród prawników. Wprowadzenie powyższego projektu doprowadziłoby do zalegalizowania nieodpłatnego pośredniczego w zawieraniu umów o macierzyństwo zastępcze, co z kolei doprowadziłoby do tego, że agencje nie ujawniały by swojego dochodu, bądź odpłatność zostałaby w umowie nazwana w odmienny sposób. Również matki zastępcze zawierając umowy o macierzyństwo zastępcze mogłyby pobierać opłaty jedynie za wyżywienie, niezbędne lekarstwa, witaminy oraz usługi medyczne. Powyższe mogłoby doprowadzić do znacznych nadużyć i de facto zawierania odpłatnych umów o macierzyństwo zastępcze, natomiast dochód zostałby zawoalowany pod inną nazwą, bądź w ogóle nie ujawniony.
140
Drugi projekt o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej i zmianie innych ustaw z dnia 28 sierpnia 2009 r. prezentowała poseł
Małgorzata Kidawa-Błońska z Platformy Obywatelskiej399. Projekt przewidywał, iż
z zapłodnienia in vitro będą mogły skorzystać niepłodne małżeństwa i pary heteroseksualne. Projekt zabraniał niszczenia zarodków zdolnych do rozwoju. Kobiecie zostałyby wszczepione tylko najlepsze zarodki. W przedstawionym rozwiązaniu zabiegi byłyby również finansowane z budżetu państwa.
Trzeci projekt ustawy o zakazie zapłodnienia pozaustrojowego i manipulacji ludzką informacją genetyczną z dnia 17 lutego 2010 r. prezentowała posłanka Prawa i Sprawiedliwości Teresa Wargocka. Poseł była pomysłodawcą projektu ustawy, który zakazywał zapłodnienia pozaustrojowego i manipulacji ludzkim genotypem. Przewidywał, iż korzystanie z in vitro stanowiłoby przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do 2 lat. Projekt poseł Wargockiej był zgodny z założeniami jakie reprezentuje Kościół Katolicki,
jednakże spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem doktryny prawa400.
Poseł Bolesław Grzegorz Piecha z Prawa i Sprawiedliwości prezentował dwa projekty ustaw o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz zmianie niektórych innych ustaw z dnia 18 czerwca 2009 r.401 oraz z dnia 22 czerwca 2012 r.402. Pierwszy projekt zakładał całkowity zakaz tworzenia nowych zarodków. Umożliwiał adopcję wcześniej stworzonych zarodków, już zamrożonych. Poseł Piecha uważał, iż o sytuacjach spornych
399Projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej i zmianie
innych ustaw z dnia 28 sierpnia 2009 r.,
http://www.up.wroc.pl/p/uczelnia/debata_akademicka/02/2._o_ochronie_genomu_ludzkiego.pdf, Druk nr 3467, http://www.up.wroc.pl/p/uczelnia/debata_akademicka/02/2._o_ochronie_genomu_ludzkiego.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
400 Projekt ustawy o zakazie zapłodnienia pozaustrojowego i manipulacji ludzką informacją genetyczną z dnia 17 lutego 2010 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencja, Druk nr 3471, http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/C1CAF25F0DEAD7A7C12577B600257A0F/$file/3471.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
401 Projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego z dnia 18 czerwca 2009 r., Sejm
Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencja, Druk nr 3466,
http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/76D3C6D95B1C4E2EC12577B5005856B1/$file/3466.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
402 Projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz zmianie niektórych innych ustaw z dnia 22 czerwca 2012 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencja, Druk nr 1107, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/AE4E777E0FBE7940C1257B170039FF7B/$File/1107.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
141
powinien zadecydować Sąd. Drugi projekt za zastosowanie procedury in vitro przewidywał kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności: „Kto tworzy embrion ludzki poza organizmem kobiety, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Projekt zakładał, że skutkiem przeprowadzenia metody zapłodnienia in vitro jest pozbawienie życia reszty, niewykorzystanych embrionów. Natomiast ingerencja w genom ludzki, powodująca jego dziedziczne zmiany oraz klonowanie, podlegałyby karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Poseł Piecha przewidział „program ratunkowy” mający zastosowanie do gamet wytworzonych poza organizmem kobiety przed wejściem w życie regulacji i poddanych następnie kriokonserwacji. Projekt zapowiadał powołanie Polskiej Rady Bioetycznej. W dniu 18 lutego 2013 roku został skierowany do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu, które nastąpiło w dniu 9 kwietnia 2015 r. Podczas głosowania projekt odrzucono. Za przyjęciem projektu zagłosowało 265 posłów, przeciwko 169, a 4 wstrzymało się od głosu403.
Piąty projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej i zmianie innych ustaw z dnia 28 sierpnia 2009 r. został przygotowany
przez posła Jarosława Gowina z Platformy Obywatelskiej404. Projekt przewidywał zakaz
niszczenia i zamrażania ludzkich embrionów oraz zakaz klonowania ludzi. Dopuszczał stosowanie in vitro, ale tylko jako metodę leczenia niepłodności par małżeńskich. Wszczepione gamety mogły być tylko materiałem genetycznym osób żyjących. Projekt zakładał wszczepienie od razu wszystkich gamet. Zabiegowi mogłyby się poddać kobiety do 45 roku życia. Do procedury nie mogłyby przystąpić osoby cierpiące na wady genetyczne.
Projekt również przewidywał zakaz macierzyństwa zastępczego.
Szósty projekt ustawy o zakazie zapłodnienia pozaustrojowego i manipulacji ludzką
informacją genetyczną z dnia 22 czerwca 2012 r.405, został zaproponowany przez posła Jana
403Przebieg procesu legislacyjnego, Druk nr 1107,
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1107, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
404 Projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej i zmianie innych ustaw z dnia 28 sierpnia 2009 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji, Druk nr 3467, http://www.up.wroc.pl/p/uczelnia/debata_akademicka/02/2._o_ochronie_genomu_ludzkiego.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
405 Projekt ustawy o zakazie zapłodnienia pozaustrojowego i manipulacji ludzką informacją genetyczną z dnia 22 czerwca 2012 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencja, Druk nr 1110, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/61A0EA351600ED1CC1257B170039FF89/%24File/1110.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
142
Dziedziczaka z Prawa i Sprawiedliwości. Projekt przewidywał całkowity zakaz stosowania procedury wspomaganego zapłodnienia poza organizmem kobiety. Przewidywał, że dotychczas zamrożone embriony, powinny zostać wykorzystane. Pierwszeństwo do ich wszczepienia, a następnie urodzenia miałaby matka biologiczna, w przypadku ich niewykorzystania możliwa byłaby ich adopcja. Projekt zakazywał również selekcji embrionów ludzkich. Określał zasady ochrony genomu i embrionu ludzkiego oraz przewidywał powołanie Polskiej Rady Bioetycznej i Urzędu Prezesa do spraw Biomedycyny.
Projekt został wycofany406 wnioskiem z dnia 31 marca 2015 r.
Żaden z projektów ustaw nie przewidywał legalizacji umowy o macierzyństwo zastępcze407.
Ostatecznie w życie weszła ustawa na podstawie poselskiego projektu ustawy408
o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z dnia 1 grudnia 2011 r. Do prezentowania wnioskodawców, w pracach nad projektem ustawy, upoważniony był poseł Marek Paweł Balt z Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W dniu 23 lipca 2012 r. został on skierowany do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu. Dopiero w dniu 9 kwietnia 2015 r. odbyło się pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu. Projekt został skierowany do Komisji Zdrowia.
Na wniosek komisji sejmowej w dniu 12 maja 2015 r. zostały przygotowane dwie
opinie prawne409. Pierwszą przygotował ekspert zewnętrzny Rafał Dorosiński
z Instytutu na rzecz Kultury Prawnej „Ordo Iuris”. Opiniujący wskazał, że zastosowane w projekcie konstrukcje prawne mogą być sprzeczne z Konstytucją Rzeczypospolitej
406 J. Dziedziczak, wniosek o wycofanie projektu ustawy, Druk 1110, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/A8C7265C3E49A58EC1257E1C0022CC41/%24File/1110-001.pdf, [odczyt: 25 kwietnia 2016 r.].
407 Wypowiedzi na posiedzeniach Sejmu Posiedzenie nr 90 w dniu 09-04-2015 (2. dzień obrad), Sejm
Rzeczypospolitej Polskiej,
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/wypowiedz.xsp?posiedzenie=90&dzien=2&wyp=81&view=3, [odczyt: 25 kwietnia 2016r.].
408 Poselski projekt ustawy408 o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z dnia 1 grudnia 2011 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencja, Druk nr 608, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/96EAB9DED84643BDC1257A45003F73B1/%24File/608.pdf, [odczyt: 5 kwietnia 2016 r.
409 Opinie prawne w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu
i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (druk nr 608),
143
Polski410, a w szczególności z zasadą opieki państwa nad małżeństwem i rodziną wyrażoną
w przepisie art. 18411, zasadą nienaruszalności i poszanowania godności człowieka z art.
30412, zasadą ochrony życia prywatnego z art. 47413 oraz ochroną praw dziecka z przepisu art.
72414. Ponadto podkreślił, że projekt zakłada regulacje sprzeczne z Konwencją Praw Dziecka
i Konwencją o Prawach Osób Niepełnosprawnych415, których Polska jest stroną.
R. Dorosiński zwrócił uwagę, na to, że zarodki są traktowane przedmiotowo, na równi z komórkami oraz tkankami. Zarzucił, że projekt nie przestrzega zasady dobra dziecka, będącego nadrzędną wartością wyrażoną w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Druga opinia została przygotowana przez Jana Lipskiego oraz Jolantę Waszczuk-Napiórkowską, ekspertów do spraw legislacji w Biurze Analiz Sejmowych. Specjaliści wskazali, że projekt zakłada minimalną ochronę prawną embrionu, przy czym nie jest on postrzegany jako podmiot praw przynależnych człowiekowi, tylko jako przedmiot świadczeń zdrowotnych. Zatem pozwala na produkcję zarodków nadliczbowych, ich kriokonserwację, niszczenie oraz wykorzystanie do celów badawczych. Podkreślono, że projekt jest zgodny z Konwencją o ochronie praw człowieka i godności ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny i Konwencją o prawach człowieka i biomedycynie z 4 kwietnia 1997 r.,
410 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483, dalej w tekście powoływana jako Konstytucja RP.
411 Art. 18 Konstytucji RP: „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”.
412 Art. 30 Konstytucji RP: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”.
413 Art. 47 Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”.
414 Art. 72 Konstytucji RP: „1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. 4. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka”.
415 Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych o Prawach Osób Niepełnosprawnych przyjęta została przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 13 grudnia 2006 roku, rząd Polski podpisał ją 20 marca 2007 r., natomiast ratyfikacja Konwencji przez Polskę miała miejsce 6 września 2012r., (Dz. U. z dnia 25 października 2012 r., poz. 1169).
144
której Polska jest stroną416. Podkreślono, że ustawodawca powinien szczegółowo określić granice podjęcia decyzji o zasadności i celowości zastosowania procedur medycznie wspomaganej prokreacji. Uznano, że należy wprowadzić przepisy, które uniemożliwiłyby dawstwo komórek rozrodczych na rzecz biorczyni blisko z dawcą spokrewnionej, a także w przypadku dawstwa partnerskiego. Zauważono, że projekt powinien wprowadzić przepisy o skutkach orzeczenia sądu o zgodzie na dokonanie przeniesienia zarodka mimo sprzeciwu dawcy w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym. Zwrócono uwagę, na fakt, iż projekt nie wspomina nic na temat dostępu do informacji w zakresie genomu dawcy, a tym samym nie realizuje prawa do poznania pochodzenia genetycznego.
Po trwających pracach w komisjach w dniach 13 maja 2015 r. i 9 czerwca 2015 r. złożono sprawozdania z prac w podkomisjach. W dniu 11 czerwca 2015 r. odbyło się drugie czytanie na posiedzeniu Sejmu. Następnie ponownie skierowano projekt do Komisji Zdrowia w celu przedstawienia sprawozdania. W dniu 25 czerwca 2015 r. odbyło się trzecie czytanie na posiedzeniu Sejmu. Podczas posiedzenia miało miejsce głosowanie za przyjęciem całości projektu ustawy. Za uchwaleniem ustawy głosowało 261 posłów, przeciwko było 176 posłów, a 6 wstrzymało się od głosu. Decyzją większości posłów ustawa została uchwalona. W dniu 26 czerwca 2015 r. ustawę przekazano Prezydentowi i Marszałkowi Senatu. W dniu 10 lipca 2015 r. Senat zajął swoje stanowisko, nie wnosząc poprawek. W dniu 13 lipca 2015 r. ustawę przekazano Prezydentowi do podpisu. Została podpisana w dniu 22 lipca 2015 r.
Ustawa o leceniu niepłodności417 została uchwalona na posiedzeniu nr 95 w dniu 25
czerwca 2015 r.418 Jej uchwalenie wynikało z wykonania obowiązku wdrożenia poniżej
wskazanych dyrektyw Unii Europejskiej:
- 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie ustalenia norm jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania, testowania
przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich419,
416 Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny,
przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 19 listopada 1996 r.,
http://www.coe.int/t/dg3/healthbioethic/texts_and_documents/ETS164Polish.pdf, [odczyt: 15 listopada 2015 r.].
417 Ustawa o leczeniu niepłodności z dnia 25 czerwca 2015 r., (Dz. U. z 2015 r. poz. 1087), dalej w tekście powoływana jako „Ulp”.
418 Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i
narządów, przebieg procesu legislacyjnego, druk 608,
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=752B71307BDC09B6C1257A45004E0301, [odczyt: 5 maja 2016 r.].
145
- Komisji 2006/17/WE z dnia 8 lutego 2006 r. wprowadzającej w życie dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do niektórych wymagań
technicznych dotyczących dawstwa, pobierania i badania tkanek i komórek ludzkich420,
- Komisji 2006/86/WE z dnia 24 października 2006 r. wykonującej dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wymagań dotyczących możliwości śledzenia, powiadamiania o poważnych i niepożądanych reakcjach i zdarzeniach oraz niektórych wymagań technicznych dotyczących kodowania, przetwarzania, konserwowania,
przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek421,
- Komisji 2012/39/UE z dnia 26 listopada 2012 r. zmieniającej dyrektywę 2006/17/WE w odniesieniu do niektórych wymagań technicznych dotyczących badania tkanek i komórek
ludzkich w zakresie dotyczącym komórek rozrodczych i zarodków422,
Wskazana na wstępie ustawa weszła w życie w dniu 1 listopada 2015 r. Reguluje ona głównie kwestie związane ze stosowaniem zapłodnienia pozaustrojowego in vitro, materii dotychczas nieobjętej regulacjami prawnymi w Rzeczypospolitej Polskiej. Podjęto w niej próbę rozwiązania wątpliwości pojawiających się na gruncie medycyny, prawa i etyki.
Ustawa o leczeniu niepłodności określa zasady ochrony zarodka i komórek rozrodczych w odniesieniu do ich zastosowania w biologii i medycynie w związku z leczeniem niepłodności. Ponadto wskazuje sposoby leczenia niepłodności, w tym stosowanie procedury medycznie wspomaganej prokreacji. W akcie prawnym uregulowano zadania władz publicznych w zakresie ochrony i promocji zdrowia rozrodczego, warunki dawstwa, pobierania, przetwarzania, testowania, przechowywania i dystrybucji komórek rozrodczych oraz zarodków przeznaczonych do zastosowania w procedurze medycznie
419 Dyrektywa 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie ustalenia norm jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania, testowania przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich, Dz. Urz. UE L 102 z dnia 7 lutego 2004, str. 48.
420 Dyrektywa Komisji 2006/17/WE z dnia 8 lutego 2006 r. wprowadzającej w życie dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do niektórych wymagań technicznych dotyczących dawstwa, pobierania i badania tkanek i komórek ludzkich, Dz. Urz. UE L 38 z dnia 9 lutego 2006, str. 40.
421 Dyrektywa Komisji 2006/86/WE z dnia 24 października 2006 r. wykonującej dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wymagań dotyczących możliwości śledzenia, powiadamiania o poważnych i niepożądanych reakcjach i zdarzeniach oraz niektórych wymagań technicznych dotyczących kodowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich, Dz. Urz. UE L 294 z 25 października 2006, str. 32.
422 Dyrektywa Komisji 2012/39/UE z dnia 26 listopada 2012 r. zmieniającej dyrektywę 2006/17/WE w odniesieniu do niektórych wymagań technicznych dotyczących badania tkanek i komórek ludzkich w zakresie dotyczącym komórek rozrodczych i zarodków, Dz. Urz. UE L 327 z 27 listopada 2012, str. 24.
146
wspomaganej prokreacji. Wyznaczono również zasady funkcjonowania ośrodków medycznie wspomaganej prokreacji oraz banków komórek rozrodczych i zarodków.
Na podstawie art. 94 i 95Ustawy o leczeniu niepłodności przewidziany został 12 - miesięczny okres przejściowy dla stosowania określonych w nich wymogów. Wskazano, że podmioty wykonujące w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy czynności polegające na gromadzeniu, przetwarzaniu, przechowywaniu, dystrybucji komórek rozrodczych lub zarodków przeznaczonych do zastosowania u ludzi w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji, wywozie komórek rozrodczych lub zarodków z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przywozie komórek rozrodczych lub zarodków na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogły wykonywać te czynności po tym dniu, do czasu uzyskania stosownego w tym zakresie pozwolenia, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Do uzyskania pozwolenia, nie stosuje się wymogu przewidzianego dla osoby odpowiedzialnej za jakość w ośrodku oraz osoby odpowiedzialnej za jakość w banku, w zakresie miejsca uzyskania dwuletniego doświadczenia zawodowego. Powyżej wspomniane doświadczenie powinno zostać wypracowane w podmiocie wykonującym w dniu wejścia w życie ustawy obowiązki przewidziane w ustawie, odpowiednio w ośrodku medycznie wspomaganej prokreacji albo banku komórek rozrodczych i zarodków. W celu uzyskania pozwolenia, uprawniony podmiot musi zawrzeć umowę z innym podmiotem ubiegającym się o udzielenie pozwolenia na wykonywanie czynności będących przedmiotem ich działalności.
Zgodnie z art. 94 Ustawy o leczeniu niepłodności, ustawodawca ustalił, iż maksymalny limit wydatków budżetu państwa przewidziany na lata: 2016 - 2025 będących skutkiem finansowym ustawy wyniesie 8.426.696,47 zł. (osiem milionów czterysta dwadzieścia sześć tysięcy złotych i czterdzieści siedem groszy). Należy zauważyć, iż w poszczególnych latach, zgodnie z założeniami ustawy, wydatki będą kształtowały się w następujący sposób: 1) 2016 r. - 1.040.060,08 zł; 2) 2017 r. - 818.788,71 zł; 3) 2018 r. - 820.980,96 zł; 4) 2019 r. - 820.980,96 zł; 5) 2020 r. - 820.980,96 zł; 6) 2021 r. - 820.980,96 zł; 7) 2022 r. - 820.980,96 zł;
147
8) 2023 r. - 820.980,96 zł; 9) 2024 r. - 820.980,96 zł; 10) 2025 r. - 820.980,96 zł.
Minister właściwy do spraw zdrowia nadzoruje oraz jednocześnie monitoruje wykorzystanie zaplanowanych na dany rok wydatków. Ponadto dokonuje on, co najmniej cztery razy w roku, według stanu na koniec każdego kwartału, analizy stopnia wykorzystania zaplanowanych na dany rok wydatków. W sytuacji przekroczenia wartości zaplanowanych wydatków przewidzianych w danym roku, po pierwszym kwartale co najmniej o 15%, po dwóch kwartałach co najmniej o 10%, po trzech kwartałach co najmniej o 5%, minister właściwy do spraw zdrowia nanosi zmiany w planowanych wydatkach. Po pierwsze
mechanizm korygujący, polega na ograniczeniu wydatków związanych
z funkcjonowaniem Rady do spraw Leczenia Niepłodności. Po drugie, opiera się na ograniczeniu wydatków związanych z prowadzeniem rejestru oraz rejestru ośrodków medycznie wspomaganej prokreacji i banków komórek rozrodczych i zarodków. Po trzecie zmniejszeniu ulegają również inne wydatki związane z realizacją ustawy, w szczególności związane z wynagrodzeniami osób zatrudnianych w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zdrowia w celu wykonywania zadań określonych ustawą. Procedury nie mogą naruszyć skutecznego wykonywania zadań ustawowych przez ministra właściwego do spraw zdrowia oraz zapewnienia bezpieczeństwa danych gromadzonych w przedmiotowych rejestrach.
Ustawa nie reguluje kwestii finansowania leczenia niepłodności przy pomocy zastosowania procedury in vitro. Przepisy ustawy dotyczą wszystkich pacjentów, niezależnie od sposobu finansowania wspomaganego zapłodnienia.
Możliwość zastosowania in vitro została uzależniona od pozostawania par w związku
małżeńskim lub wspólnym pożyciu423. Dawstwo partnerskie może zostać zastosowane
jedynie przez dawcę, będącego mężczyzną pozostającym w związku małżeńskim lub we wspólnym pożyciu z biorczynią. Więzi pomiędzy stronami procedury wspomaganego zapłodnienia muszą zostać potwierdzone ich wspólnym oświadczeniem.
W przypadku konkubinatu, jeżeli w procedurze in vitro zostaną wykorzystane komórki lub zarodki pochodzące z dawstwa innego niż partnerskie, leczenie musi zostać
148
poprzedzone złożeniem przez partnera oświadczenia w Urzędzie Stanu Cywilnego424
o uznaniu ojcostwa dziecka, które ma się narodzić w wyniku leczenia na podstawie art. 751 §
1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Oświadczenie takie jest ważne przez 2 lata od jego złożenia. Ustawa nie przewiduje możliwości udzielenia pomocy lekarskiej samotnym kobietom oraz kobietom pozostającym w związkach jednopłciowych .
Przepisy ustawy ograniczają maksymalną liczbę zapładnianych komórek jajowych do sześciu, niezależnie od tego, ile komórek zostanie pobranych. Wyjątek stanowią kobiety, które ukończyły 35 rok życia, pacjentki u których dwukrotnie nieskutecznie przeprowadzono program „in vitro” oraz te, u których w opinii lekarza „istnieją wskazania medyczne wynikające z choroby współistniejącej z niepłodnością”. W takim przypadku ustawa na podstawie art. 9 ust. 2 dopuszcza zapłodnienie większej liczby komórek jajowych.