Państwo Izrael

W Izraelu obowiązują przepisy prawa, które regulują sytuację prawną macierzyństwa zastępczego i dozwalają zastosowanie tej instytucji po uzyskaniu zezwolenia Komisji Aprobującej o zawieranie umów o noszenie płodu (Committee for the Approval of Agreements to Carry a Fetus)²²⁹.

Ustawa o macierzyństwie zastępczym została wydana w 1996 r. Ustawodawca przewidział, że na jej mocy mężczyzna i kobieta, którzy są w związku partnerskim mogą samodzielnie bądź za pośrednictwem agencji znaleźć matkę zastępczą i podpisać z nią umowę o surogację (Agreement Approval and Status of the Infant). Za umowę o macierzyństwo zastępcze rozumie się kontrakt na podstawie którego matka zastępcza zgadza się na wszczepienie jaja zapłodnionego plemnikiem przyszłego ojca w celu donoszenia ciąży i przekazania niemowlęcia po porodzie przyszłym rodzicom .

Prace nad wprowadzeniem ustawy trwały od 1991 r., kiedy to rząd izraelski powołał do życia komisję publiczną, której celem było zbadanie prawnych, etycznych, religijnych i socjologicznych aspektów wspomaganego rozrodu przy pomocy zastosowania metody in vitro. Na mocy wypracowanego porozumienia Komisji do życia została powołana ustawa, która kompleksowo uregulowała sporne kwestie.

Komisja Aprobująca powoływana jest przez Ministra Zdrowia i pełni rolę dyscyplinującą. W skład Komisji wchodzi: dwóch lekarzy, będących specjalistami z dziedziny medycyny „wewnętrznej”, psycholog kliniczny, pracownik socjalny, prawnik i duchowny. Proces zatwierdzania wniosków komisji obejmuje: kontrolę minimalnych wymagań, sprawdzenie przedstawionych przez wnioskodawców dokumentów (np. aktu małżeństwa, zaświadczenia lekarskiego o stanie niepłodności, dokumentu świadczącego o niemożliwości donoszenia ciąży, bądź faktu zagrożenia życia kobiety w przypadku zajścia w ciążę), pierwsze przesłuchanie komisji, wywiady osobiste przeprowadzone ze stronami umowy, wydanie decyzji komisji, komentarz do zawartej umowy (w przypadku,

229 State of Israel, Ministry of Health, Everything you wanted to know about the amendment to the Surrogacy Law, https://www.health.gov.il/English/Topics/fertility/Surrogacy/Pages/default.aspx [odczyt: 10 czerwca 2018 r.].

78

gdy jest on niezbędny), podpisy stron umowy.²³⁰

Decyzje komisji zapadają większością głosów, w obecności co najmniej czterech członków, przy udziale przewodniczącego Komisji. Wniosek jest rozpatrywany pod względem wymogów formalnych i merytorycznych. Po pierwsze zgodnie z obowiązującym prawem para ubiegająca się o wydanie zezwolenia musi być w heteroseksualnym związku małżeńskim. Przy czym należy zauważyć, iż zgodnie z Judaizmem zapłodnienie surogatki nasieniem obcego dawcy jest zabronione. Po drugie, strony umowy o surogację muszą być pełnoletnie oraz posiadać obywatelstwo izraelskie. Powyższy wymóg ma na celu uchronienie młodych kobiet przed wyzyskiem oraz rozpowszechnieniem niekontrolowanego stosowania surogacji. Po trzecie, matka zastępcza nie może być spokrewniona ze stronami umowy oraz jej tożsamość nie może być znana stronom umowy. Ustawodawca wprowadzając powyższą regulację chciał uchronić kobiety, od nacisków ze strony rodziny oraz przyszłych rodziców. Po czwarte, matka zastępcza powinna być niezamężna, co jest podyktowane wymogami Judaizmu, bowiem w przeciwnym razie dziecko mężatki będzie uznawane za „nieprawe”. Piątym wymogiem jest zastosowanie przy doborze surogatki tożsamości religijnej. W tym przypadku, wpływ na kształt obowiązującego prawa miał również Judaizm. Według tej religii wyznanie dziecka jest zdeterminowane wyznaniem matki, która to dziecko urodziła231.

Kandydatka na matkę zastępczą jest gruntownie przebadana pod względem możliwości przystąpienia do procedury sztucznego zapłodnienia. W tym celu przechodzi kompleksowe badania ginekologiczne, które mają wykluczyć wszelkie ewentualne zagrożenia dla życia płodu. Podpisanie umowy przez strony może zostać dokonane dopiero w momencie przeprowadzenia konsultacji z socjologiem oraz psychologiem. W trakcie procesu, rodzice są obligatoryjnie informowani o innych sposobach na zostanie rodzicami. Pracownicy są zobowiązani do przedłożenia Komisji oświadczenia

o przeprowadzeniu konsultacji²³².

Wynagrodzenie matki zastępczej za świadczone usługi jest proponowane przez

230 Public Committee to Consider Legislation Regulating Fertility and Childbirth in Israel (Mor-Yosef Committee), https://www.health.gov.il/publicationsfiles/bap2012.pdf, [odczyt: 10 czerwca 2018 r.].

231 A. Szydłowska, Umowa o macierzyństwo zastępcze w sprawie izraelskim, „Prawo i Medycyna” Nr 39, Nr 2/2010 (39, vo.12), http://www.prawoimedycyna.pl/sklep/765/umowa-o-macierzynstwo-zastepcze-w-prawie-izraelskim-pim-nr-39, [odczyt: 10 czerwca 2018 r.].

79

Komisję. Może ono obejmować: sfinansowanie bieżących wydatków związanych z utrzymaniem ciąży oraz odszkodowanie za utratę wynagrodzenia i zadośćuczynienie za cierpienia fizyczne i psychiczne związane z przebiegiem ciąży oraz jego rozwiązaniem. Komisja również kontroluje czy wynagrodzenie zostało wypłacone matce zastępczej.

Zgodnie z obowiązującym w Izraelu prawem matką dziecka jest kobieta, która to dziecko urodziła. W celu uniknięcia komplikacji natury prawnej, ustawodawca przewidział odrębną regulację prawną w przypadku zastosowania surogacji. Do czasu zakończenia procedury sztucznego zapłodnienia, opiekunem prawnym jest pracownik socjalny. Dziecko ma zostać przekazane przez urzędnika rodzicom niezwłocznie po jego narodzeniu. Następnie w terminie 7 dni, liczonych od dnia narodzin dziecka, rodzice są zobligowani do wystąpienia do sądu z wnioskiem przysposobienie dziecka. W przypadku uchybienia powyższemu terminowi, z wnioskiem do sądu występuje pracownik socjalny. Sąd po przeprowadzeniu postępowania udziela zgody rodzicom na przysposobienie

dziecka, chyba, że przysposobienie stałoby w sprzeczności z dobrem dziecka233.

W szczególnych sytuacjach sąd może wyrazić zgodę na odstąpienie od umowy o macierzyństwo zastępcze przez matkę zastępczą, w sytuacji gdy w sprawie zaistnieją szczególne okoliczności, przy uwzględnieniu dobra dziecka. Wówczas sąd ustanawia jako jedynego opiekuna matkę biologiczną dziecka. Orzeczenie może zawierać dodatkowe postanowienia w przedmiocie rozstrzygnięcia o kontaktach drugiej strony umowy z dzieckiem. Odstąpienie od umowy przebiega na zasadach ogólnych, oznacza to, że surogatka może być zobowiązana do zwrotu wszystkiego, co było świadczone przez drugą stronę umowy na jej rzecz. Po wykonaniu umowy, sąd nie może wyrazić zgody na

odstąpienie od umowy234.

W przypadku nieuzyskania aprobaty powyższej Komisji zawarcie umowy

o surogację jest zagrożonego karą jednego roku pozbawienia wolności235.

233 Ibidem.

234 A. Szydłowska, Umowa o macierzyństwo zastępcze w sprawie izraelskim, „Prawo i Medycyna” Nr 39, Nr 2/2010 (39, vo.12), Warszawa 2010, http://www.prawoimedycyna.pl/sklep/765/umowa-o-macierzynstwo-zastepcze-w-prawie-izraelskim-pim-nr-39, [odczyt: 10 czerwca 2018 r.].

235 M. Fras, D. Abłażewicz, Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym [w:] „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego”, vol. VI, A.D. MMVIII, s.37-41, http://www.europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/3c4fd20e-64bc-42e9-95c4-baaadc5d3442, [odczyt: 19 czerwca 2018 r.]

80