Republika Włoska

Włoskie ustawodawstwo dotyczące stosowania sztucznie wspomaganego rozrodu (Assisted Reproductive Technologies, ART) jest jednym z najbardziej konserwatywnych wśród krajów europejskich. Zgodnie z Ustawą №40 z dnia 19 lutego 2004 r. „O normach wspomaganych technologii reprodukcyjnych" (Rules on medically assisted procreation)²⁰⁵, nie tylko surogacja we Włoszech jest całkowicie zabroniona, ale inne rodzaje technologii reprodukcyjnych (dawstwo komórek jajowych i nasienia, badanie zarodków i zamrażanie) są ściśle ograniczone. Konserwatywne regulacje prawne i surowe ograniczenia są podyktowane

204 Swiss gays recognized as parents of child, https://www.thelocal.ch/20140825/two-swiss-men-recognized-as-parents-of-child, [odczyt: 3 czerwca 2018 r.].

205Act Feb. 19, 2004, No 40, Rules on medically assisted procreation, published in Official Gazette No 45, February 24, 200, https://www.ieb-eib.org/nl/pdf/loi-pma-italie-english.pdf, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

70

wpływem kościoła katolickiego na kształt obowiązującego prawa, który optuje za wprowadzeniem całkowitego zakazu macierzyństwa zastępczego we Włoszech, bowiem

uznaje surogację za niedopuszczalny sposób leczenia niepłodności206.

Wprowadzenie uregulowań ustawowych zostało poprzedzone przygotowaniem w 1992 r. kodeksu przez Stowarzyszenie Centre pour la Conservation du Sper, CECOS, mającego charakter wewnętrznie obowiązującej regulacji. Założeniem kodeksu było zagwarantowanie poprawnego z punktu widzenia etyki procedowania w zakresie sztucznej prokreacji.

Generalna Rada Medyczna w 1995 r. opublikowała „Kodeks Etyki Medycznej”, który stanowił wytyczne dotyczące zagadnień o charakterze bioetycznym. Naruszenie postanowień kodeksu pociągało za sobą odpowiedzialność dyscyplinarną przed Okręgową Radą Medyczną. Regulacja obejmowała bezwzględny zakaz stosowania macierzyństwa

zastępczego, we wszystkich postaciach207.

Założenia kodeksu zostały implementowane do ustawy nr 4048/1999 oraz uchwalone przez Izbę Deputowanych w dniu 26 maja 1999 r, po czym zostały zatwierdzone w przedstawionym kształcie przez Senat208. Po 5 latach, w dniu 19 lutego 2004 r. została uchwalona nowa regulacja prawna dotycząca wspomaganego rozrodu, która obowiązuje do dnia dzisiejszego.

Zgodnie z art. 1 Ustawy №40 z dnia 19 lutego 2004 r. „O normach wspomaganych technologii reprodukcyjnych", ustawa została powołana do życia w celu ułatwienia rozwiązywania problemów wynikających z niepłodności lub reprodukcyjnej niepłodności ludzkiej. Na podstawie ustawy dopuszczono stosowanie wspomaganej medycznie prokreacji, zgodnie z warunkami w niej wskazanymi. Korzystanie z prokreacji wspomaganej medycznie

206 I. Riezzo, M. Neri, S. Bello, C. Pomara, E. Turillazzi, Italian law on medically assisted reproduction: do women’s autonomy and health matter? https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4958410/, [odczyt: 3 czerwca 2018 r.].

207 C. Carriero Self-regulation Code of CECOS Italia, News CECOS 1999, nr 1, Assisted reproductive technology in Italy: juridical and ethical considerations, Bari 1999, s. 400, http://www.academia.edu/19168300/Assisted_reproductive_technology_in_Italy_juridical_and_ethical_consider ations, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

208 L. Nappi, G. Loverro, C. Carriero, R. Depalo, P. Greco, M. Vicino, L. Selvaggi, Assisted Reproductive Technology in Italy: Juridical and Ethical Considerations, Journal of Assisted Reproduction and Genetics 2000, nr 7, Switzerland 2000, s. 400-40, powołany za M. Fras, D. Abłażewicz, Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym, [w:] “Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i

Porównawczego”, vol. VI, A.D. MMVIII, s. 57,

http://www.europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/3c4fd20e-64bc-42e9-95c4-baaadc5d3442, [odczyt:19 czerwca 2018 r.].

71

jest dozwolone, jeżeli nie istnieją inne skuteczne metody leczenia w celu usunięcia przyczyn niepłodności lub bezpłodności.

Na podstawie ustawy №40 z dnia 19 lutego 2004 r. „O normach wspomaganych technologii reprodukcyjnych”, obywatele Włoch zgodnie z art. 4 mogli korzystać z ART tylko i wyłącznie w sytuacji stwierdzonej przez lekarzy niepłodności (aktualnie w niektórych uzasadnionych przypadkach ze wspomaganego rozrodu mogą korzystać także osoby płodne). Jednakże, wykorzystanie trzeciej strony umowy przy wspomaganym rozrodzie

(macierzyństwa zastępczego) jest niedopuszczalne209.

Minister Zdrowia, po konsultacji z Ministrem Edukacji, Uniwersytetów i Badań, może promować badania nad przyczynami chorób, psychologicznymi, środowiskowymi i społecznymi zjawiskami niepłodności i bezpłodności oraz promować niezbędne działania w celu ich usunięcia oraz w celu zredukowania „może zachęcać do badań i badań nad technikami krioprezerwacji gamet, a także może promować kampanie informacyjne

i zapobiegać zjawiskom niepłodności i niepłodności210.

Stosowanie technik wspomaganego rozrodu jest dozwolone tylko wtedy, gdy niepłodność okaże się niemożliwa do usunięcia. Niepłodność musi być udokumentowana medycznie. Techniki wspomaganego rozrodu są stosowane zgodnie z następującymi zasadami²¹¹:

a) stopniowo, aby uniknąć korzystania z interwencji technologicznej i psychologicznego obciążenia, bowiem stanowią one znaczne obciążenie w stosunku do większości osób,

b) świadoma zgoda musi być udzielona zgodnie z postanowieniami art. 6.

Ponadto zabroniono stosowania technik wspomaganej medycznie prokreacji typu heterologicznego. Możliwość skorzystania z technik sztucznego zapłodnienia mają osoby pełnoletnie, heteroseksualne żyjące w małżeństwie bądź konkubinacie, w wieku prokreacyjnym, żyjące. Wykluczono możliwość skorzystania z materiału genetycznego

w przypadku śmierci osób, od których on pochodził212.

209 Art. 1, Act Feb. 19, 2004, No 40, Rules on medically assisted procreation, published in Official Gazette No 45, February 24, 200, https://www.ieb-eib.org/nl/pdf/loi-pma-italie-english.pdf, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

210 Art. 2, Act Feb. 19, 2004, No 40, Rules on medically assisted procreation, published in Official Gazette No 45, February 24, 200, https://www.ieb-eib.org/nl/pdf/loi-pma-italie-english.pdf, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

211 Art. 4, Act Feb. 19, 2004, No 40, Rules on medically assisted procreation, published in Official Gazette No 45, February 24, 200, https://www.ieb-eib.org/nl/pdf/loi-pma-italie-english.pdf, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

212 Art. 5, Act Feb. 19, 2004, No 40, Rules on medically assisted procreation, published in Official Gazette No 45, February 24, 200, https://www.ieb-eib.org/nl/pdf/loi-pma-italie-english.pdf, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

72

W rozdziale V²¹³, Zakazy i kary, w przepisie art. 12 (General Prohibitions and penalties), przewidziano, iż każdy, kto wyprodukuje gamety przy pomocy osób pochodzących z zagranicy, z naruszeniem przepisów art. 4 ust. 3, podlega karze grzywny w wysokości od 300.000 € do 600.000 €. Przepis art. 12 pkt. 2. wskazuje, iż naruszenie art. 5 jest zagrożone grzywną w wysokości od 200.000 € do 400.000 €. W przypadku złożenia fałszywych oświadczeń przez wnioskodawców zamierzających skorzystać ze wspomaganego rozrodu, zastosowanie ma dekret Prezydenta z 28 grudnia 2000 r., Nr 445. Natomiast każdy, kto stosuje techniki medycznie wspomaganej prokreacji bez uzyskania zgodnie z wymogami przewidziany w przepisie art. 6, podlega karze grzywny w wysokości od 5.000 € do 50.000 €. Osoby, które stosują techniki reprodukcji wspomaganej w obiektach innych niż te, o których mowa w art. 10, podlegają karze grzywny w wysokości od 100.000 € do 300.000 €. Ponadto każdy kto, w jakiejkolwiek formie, produkuje, organizuje lub reklamuje sprzedaż gamet lub zarodków lub surogację, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do dwóch lat i grzywnie w wysokości od 600.000 € do 1.000.000 €.

Prawo zostało szeroko skrytykowane, a wiele par pragnących skorzystać

z medycznie wspomaganego rozrodu²¹⁴ (medically assisted reproduction) złożyło swoje

skargi przed włoskimi sądami cywilnymi w odniesieniu do preimplantacyjnej diagnozy genetycznej (genetic diagnosis, PGD), zapłodnienia dawcy i kwestii zgody. Aktualnie, po uznaniu zaskarżonych przepisów za niekonstytucyjne przez włoski Trybunał Konstytucyjny,

niewiele przepisów ustawy 40/2004 pozostało w mocy215.

W 2009 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zapis ustawy o maksymalnym wyprodukowaniu jednorazowo 3 zarodków jest niekonstytucyjny. W 2014 r. ten sam

Trybunał uznał za niekonstytucyjny zakaz unasienniania dawców²¹⁶, otwierając tym samym

drogę do reprodukcji wspomaganej heterologicznie. Na skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wspomagana heterologicznie prokreacja jest dozwolona we Włoszech.

213 Art. 4, Act Feb. 19, 2004, No 40, Rules on medically assisted procreation, published in Official Gazette No 45, February 24, 200, https://www.ieb-eib.org/nl/pdf/loi-pma-italie-english.pdf, [odczyt: 4 czerwca 2018 r.].

214 Medycznie wspomagany rozród, medically assisted reproduction, dalej powołany jako MAR.

215 I. Riezzo, M. Neri, S. Bello, C. Pomara, E. Turillazzi, Italian law on medically assisted reproduction: do women’s autonomy and health matter? https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4958410/, [odczyt: 3 czerwca 2018 r.].

216 „Unasiennienie sztuczne”, „sztuczne unasienianie, sztuczna inseminacja, zabieg zootechn. polegający na wprowadzeniu spermy, pozyskanej od samca, do dróg rodnych samicy w okresie gwarantującym zapłodnienie

komórek jajowych”; Encyklopedia PWN,

73

W 2015 r. kolejnym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego przyznano prawo dostępu do MAR parom, które są płodne, ale są nosicielami chorób genetycznych. Pomimo uchylenia niekonstytucyjnych zapisów ustawy wciąż wiele par nie może skorzystać z MAR. Przede wszystkim są to osoby tej samej płci, samotne kobiety i osoby w zaawansowanym wieku reprodukcyjnym. Poprzez zniesienie niekonstytucyjnych przepisów i przyjęcie bardziej liberalnych poglądów na te kontrowersyjne, ale kluczowe kwestie, ustawa 40/2004 powoli staje prawem, które określa „reguły użytkowania" MAR, a nie, jak to do tej pory było prawem

zakazów, które określa ograniczenia wolności reprodukcji217.