Republika Federalna Niemiec

W Niemczech macierzyństwo zastępcze nie rodzi odpowiedzialności karnej w stosunku do potencjalnych rodziców oraz matki zastępczej. Umowy zawarte pomiędzy przyszłymi rodzicami a potencjalną surogatką są uważane za nieważne z mocy samego

prawa¹⁸⁶, a co za tym idzie nie można dochodzić ich wykonania. Na mocy prawa są karani

pośrednicy

i lekarze, którzy dokonują sztucznej inseminacji matki zastępczej. Przepis § 14 b Gesetz über die Vermittlung der Annahme als Kind und über das Verbot der Vermittlung von

183 S. Urra., Will Spain ever legalize surrogacy? Faced with a growing trend, politicians need to take a stand on the issue, but deep divisions prevail, https://elpais.com/elpais/2017/06/29/inenglish/1498737625_194033.html, [odczt: 2 czerwca 2018 r.].

184 Ibidem.

185 Hiszpania: biskupi skrytykowali próbę zalegalizowania surogacji, Idziemy, http://www.idziemy.pl/spoleczenstwo/hiszpania-biskupi-skrytykowali-probe-zalegalizowania-surogacji, [odczyt: 2 czerwca 2018 r.].

186 S. Mitra, S. Schickatanz, T. Patel (red.), Cross-Cultural Comparisons on Surrogacy and Egg Donation,: Interdisciplinary Perspectives from India, Germany and Israel, Palgrave Macmillan, Cham 2018, s. 83.

64

Ersatzmüttern (Adoptionsvermittlungsgesetz - AdVermiG)187 z dnia 2 lipca 1978 r.,

przewiduje odpowiedzialność karną do trzech lat pozbawienia wolności lub grzywnę.

Regulacje dotyczące technik sztucznie wspomaganej prokreacji regulowane są w dwóch aktach prawnych. Zagadnieniom dotyczącym sztucznego zapłodnienia jest poświęcona ustawa z dnia 5 listopada 2001 r. o zawieraniu umów o macierzyństwo

zastępcze188. Niemiecki ustawodawca rozróżnia kilka pojęć „matek” z uwagi na okoliczność

związaną z pochodzeniem materiału genetycznego (Ersatzmutter, Mietmutter, Leihmutter). Ustawa w przepisie § 13a zawiera legalną definicję pojęcia „matka zastępcza”. Jest to kobieta, która zgodnie z wcześniej zawartą umową zgadza się na zapłodnienie, w sposób naturalny bądź przy pomocy wspomaganego rozrodu. Jednocześnie umowa może zawierać zgodę

kobiety na oddanie dziecka osobie trzeciej po jego narodzeniu¹⁸⁹.

Niemieckie uregulowania prawne zawarte w niemieckim kodeksie cywilnym190

stanowią, iż umowa naruszająca przepisy ustawy bądź zasady współżycia społecznego jest nieważna.

Przed wprowadzeniem regulacji prawnych Wyższy Sąd Okręgowy w Hamm, w orzeczeniu z dnia 7 kwietnia 1983 r.¹⁹¹ uznał iż stosowanie praktyk mających na celu zawarcie umowy o adopcję jeszcze przed poczęciem dziecka jest zabronione. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd przyjął, iż zamieszczanie ogłoszeń w gazetach przez potencjalnych rodziców poszukujących matki zastępczej stoi w sprzeczności z obowiązującym prawem i istotą samej instytucji adopcji dziecka. W następnym orzeczeniu Sąd Okręgowy w Hamm w dniu 2

187

Gesetz über die Vermittlung der Annahme als Kind und über das Verbot der Vermittlung von Ersatzmüttern

(Adoptionsvermittlungsgesetz - AdVermiG) vom 2 Juli 1976,

https://www.bgbl.de/xaver/bgbl/start.xav?startbk=Bundesanzeiger_BGBl&jumpTo=bgbl176s1762.pdf#__bgbl_ _%2F%2F*%5B%40attr_id%3D%27bgbl176s1762.pdf%27%5D__1530091261737, [odczyt: 27 czerwca 2018 r.].

188 Gesetz über die Vermittlung der Annahme als Kind und über das Verbot der Vermittlung von Ersatzmüttern (Adoptionsvermittlungsgesetz - AdVermiG) BGBI, 2001, I, s. 2950, powołanyy za M. Fras, D. Abłażewicz, Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym, [w:] „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego”, vol. VI, A.D. MMVIII, s. 60, http://www.europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/3c4fd20e-64bc-42e9-95c4-baaadc5d3442, [odczyt: 19 czerwca 2018 r.].

189 Ustawa o zawieraniu umów o macierzyństwo zastępcze z dnia 5 listopada 2001 r., § 13 a: „Ersatzmutter ist eine Frau, die auf Grund einer Vereinbarung bereit ist, 1. Sich einter kunstlichen oder naturlichen Beferuchtung zu unterzeihen oder 2. Einen nich won ihr stammenden Embryo auf sich ubertragen zu lassen oder sonst auszautragen und das Kind nach der Geburt Dritten zur Annahme als Kind oder zur sonstigen Aufnahme auf Dauer zu uberlassen, http://www.buzer.de/gesetz/5418/a74464.htm, [odczyt: 2 czerwca 2018 r.].

190 German Civil Code BGB, https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/, [odczyt: 2 czerwca 2018 r.].

65

grudnia 1985 r. uznał, że umowy o macierzyństwo zastępcze stoją w sprzeczności z dobrymi obyczajami, co skutkuje ich nieważnością z mocy samego prawa. Sąd w uzasadnieniu wyroku wskazał że w dyspozycji umowy, przedmiotem transakcji jest „dziecko”, natomiast prawo nie może pozwalać na zawieranie kontraktów na mocy których przenosi się własność człowieka, który jest traktowany jak produkt, który można kupić192.

Organizacja International Fertility Law Group z siedzibą w Los Angeles, współpracująca z Oregon Reproductive Medicine w dniach 17 i 18 lutego 2018 r. w Belinie reprezentowała Stany Zjednoczone w dziedzinie prawa płodności podczas drugiego corocznego Kinderwunsch Tage, czyli Dni Płodności. Wydarzenie jest przeznaczone dla przyszłych rodziców. Oferuje seminaria edukacyjne i międzynarodowe rozwiązania w zakresie możliwości leczenia niepłodności w innych częściach świata. Prezentacje dotyczą między innymi ukazania możliwości, na jakie pozwalają zabiegi medyczne oraz w jaki sposób można uruchomić proces wspomaganego rozrodu. Pierwszy Dzień Płodności odbył się w lutym 2017 r. Cieszył się on ogromnym zainteresowaniem niemieckiego społeczeństwa. W związku z powyższym w 2018 r. zaplanowano dwa terminy spotkań, w Berlinie i w Kolonii. Należy zaznaczyć, że powyższa organizacja nie jest zarejestrowana w Niemczech, zatem nie można uznać, iż działa ona na podstawie przepisów prawa niemieckiego.

Potencjalni rodzice w celu zatrudnienia matki zastępczej od wielu lat przyjeżdżają do Stanów Zjednoczonych. Jednakże na przestrzeni ostatnich lat zanotowano znaczny wzrost zainteresowania technologią wspomaganego rozrodu i międzynarodowymi alternatywnymi macierzyństwem zastępczego. Dana okoliczność jest najprawdopodobniej związana z przełomowym orzeczeniem niemieckiego Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2014 r., w którym Sąd orzekł, iż rząd musi uznać, iż dzieci urodzone przez matki zastępcze w innych krajach są legalnym potomstwem rodziców wynajmujących surogatkę, z uwagi na fakt, iż niemieckie władze muszą respektować decyzje zagranicznych władz w kwestii praw rodzicielskich, nawet w przypadku, gdy stoi to w sprzeczności z prawem obowiązującym w Niemczech¹⁹³.

Wyrok Sądu dotyczył sprawy pary pozostającej w związku jednopłciowym będącej obywatelami Niemiec, która zawarła w 2010 r. kontrakt z matką zastępczą w Stanach

192 11 W 18/85, “Neue Juristische Wochenschrift”, Frankfurt am Main 1985, Nr 12, s. 781.

193 R. Vaughn, 02 Feb Berlin ‘Fertility Days’ Signals Groundswell of Interest in Assisted Reproduction, https://www.iflg.net/berlin-fertility-conference/, [odczyt: 2 czerwca 2018 r.].

66

Zjednoczonych, Kalifornii. Sąd Okręgowy w okręgu, którego urodziło się dziecko wydał orzeczenie nadające prawa rodzicielskie parze pozostającej w związku jednopłciowym. Partnerzy po tej decyzji postanowili zalegalizować swoją sytuację w Berlinie i wnieśli o wydanie aktu urodzenia. We wniosku wpisali siebie jako rodziców narodzonego dziecka. Władze Niemiec nie wyraziły zgody na wydanie dokumentu, argumentując, iż zgodnie z niemieckim prawem matką dziecka jest kobieta, która to dziecko urodziła. Natomiast

dokumenty wydane w Stanach Zjednoczonych uznano za nieważne

z mocy prawa niemieckiego. Ponadto w dacie wydania orzeczenia w Niemczech małżeństwa tej samej płci były nielegalne, natomiast adopcja dzieci przez pary tej samej płci była niedozwolona. Proces trwał ponad trzy lata. Kiedy sprawa trafiła przed niemiecki Sąd Najwyższy, Sąd uchylił poprzednie orzeczenie i uznał mężczyzn za prawnych rodziców dziecka urodzonego przez matkę zastępczą. W uzasadnieniu wyroku wskazał, iż odmowa ojcostwa stanowiłaby naruszenie praw człowieka i dziecka: „Nawet jeśli prawo niemieckie zabrania stosowania macierzyństwa zastępczego, dziecko urodzone przez surogatkę ma prawo do posiadania prawnych rodziców (…). Natomiast dziecko nie mogło wpłynąć na okoliczności jego narodzin, a tło macierzyństwa zastępczego nie mogło być podstawą do odmowy jego prawnym rodzicom¹⁹⁴."