Konfederacja Szwajcarska

W Szwajcarii obowiązuje najsurowsze ustawodawstwo w Europie¹⁹⁵. W dniu 18

grudnia 1998 r.¹⁹⁶ została uchwalona Ustawa o medycznie wspomaganej prokreacji

(Bundesgesetz über die medizinisch unterstützte Fortpflanzung), natomiast zaczęła ona

obowiązywać w 2001 r.197 Najnowsza nowelizacja miała miejsce w dniu 1 sierpnia 2017 r.

194 Ibidem.

195 M. Germond, A. Senn, A Law Affecting Medically Assisted Procreation Is on the Way in Switzerland, s. 343, powołały za M. Fras, D. Abłażewicz, Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym, [w:] „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego”, vol. VI, A.D. MMVIII, s. 59, http://www.europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/3c4fd20e-64bc-42e9-95c4-baaadc5d3442, [odczyt: 19 czerwca 2018 r.].

196 810.11, Bundesgesetz über die medizinisch unterstützte Fortpflanzung, https://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/20001938/index.html, [odczyt: 3 czerwca 2018 r.].

197 Loi fédérale sur la procréation médicalement assistée (LPMA) du 18 décembre 1998, R.O. 2000, Nr 51, s. 3055-3067, powołany za M. Fras, D. Abłażewicz, Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym, [w:] „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego”,

67

Przepis art. 2k¹⁹⁸ Ustawy o medycznie wspomaganej prokreacji zawiera legalną

definicję pojęcia „matka zastępcza”, za którą uznawana jest kobieta godząca się na donoszenie ciąży, poczętej na drodze wspomaganej prokreacji, a następnie zobowiązuje się ona do wydania narodzonego dziecka osobom trzecim. Przepis art. 4 ustawy o medycznie wspomaganej prokreacji przewiduje bezwzględny zakaz dokonywania donacji komórek jajowych i embrionów, a także wszelkich form macierzyństwa

zastępczego199. Ustawodawca w przepisie art. 31 ustawy o medycznie wspomaganej

prokreacji²⁰⁰ przewidział, iż za naruszenie przepisu art. 4 ustawy o medycznie

wspomaganej prokreacji grozi kara pozbawienia wolności lub grzywny.

Odpowiedzialność karną na podstawie powyższego przepisu ponoszą również osoby pośredniczące przy procedurze macierzyństwa zastępczego.

Wprowadzenie ustawy zostało poprzedzone przeprowadzeniem referendum w dniu 17 maja 1992 r., w którym to 73,9% Szwajcarów opowiedziało się za wprowadzeniem zmian do Konstytucji Konfederacji Szwajcarskiej, Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft201. Nowa ustawa generalna zastąpiła Konstytucję

z dnia 29 maja 1874 r. Zmiany dokonane w konstytucji z dnia 18 kwietnia 1999 r.²⁰²

polegały na wprowadzeniu przepisu art. 24, w którym ustawodawca przewidział, iż kwestie związane ze wspomaganą prokreacją będą regulowane przez władze konfederacji. Zapis został stworzony w celu uregulowania prawnych kwestii związanych z „ochroną człowieka i jego środowiska przed nadużyciami w inżynierii genetycznej i technik prokreacji”. Wprowadzony przepis stanowił wytyczne, którymi ustawodawca miał się posłużyć w tworzeniu prawa. Natomiast art. 119 ust. 2a przewiduje, iż wszelkie formy vol. VI, A.D. MMVIII, s. 59, http://www.europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/3c4fd20e-64bc-42e9-95c4-baaadc5d3442, [odczyt: 19 czerwca 2018 r.].

198 Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft, art. 2 k: „Leihmutter: eine Frau, die bereit ist, durch ein Fortpflanzungsverfahren ein Kind zu empfangen, es auszutragen und nach der Geburt Dritten auf Dauer zu überlassen”.

199 T. Smyczyński, Pojęcie i status osobowy dziecka w świetle Konwencji Praw Dziecka i prawa polskiego, „Państwo i Prawo”, s. 17, powołany za M. Fras, D. Abłażewicz, Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle porównawczym, [w:] „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego”, vol. VI, A.D. MMVIII, s. 59, http://www.europeistyka.uj.edu.pl/documents/3458728/3c4fd20e-64bc-42e9-95c4-baaadc5d3442, [odczyt: 19 czerwca 2018 r.].

200 Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft, art. 31: „1 Wer bei einer Leihmutter ein Fortpflanzungsverfahren anwendet, wird mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder Geldstrafe bestraft.1

2 Ebenso wird bestraft, wer Leihmutterschaften vermittelt”.

201 Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft, https://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/19995395/index.html, [odczyt: 3 maja 2018 r.].

68

macierzyństwa zastępczego w Szwajcarii są zakazane203. Konstytucja chroni człowieka

przed nadużywaniem medycyny reprodukcyjnej i inżynierii genetycznej. Przewidziane prawo do wykorzystania ludzkiego materiału reprodukcyjnego i genetycznego, zapewnia ochronę ludzkiej godności, osobowości i rodziny. W przepisach ustawy zostały przewidziane wymogi, które musi spełnić ustawa regulująca szczegółowo kwestie wspomaganego rozrodu:

1. Wszystkie formy klonowania i interferencji z materiałem genetycznym komórki ludzkiej i zarodków rozrodczych są zabronione.

2. Ludzki materiał reprodukcyjny i genetyczny może być połączony z materiałem genetycznym.

3. Techniki medycznie wspomaganej prokreacji mogą być stosowane tylko wtedy, gdy niepłodność lub ryzyko zarażenia się poważną chorobą nie może być rozwiązany w inny sposób, przy uwzględnieniu, iż nie będą one służyły do wyselekcjonowania oczekiwanych cech u dziecka lub nie posłużą do badań naukowych. Tworzenie ludzkich komórek jajowych poza organizmem kobiety jest dopuszczalne wyłącznie w granicach prawa. Nie jest możliwe tworzenie większej liczby ludzkich zarodków niż jest to konieczne do zastosowania medycznie wspomaganego rozrodu.

4. Dawstwo zarodków i wszelkie rodzaje macierzyństwa zastępczego są zabronione. 5. Ludzki materiał genetyczny oraz embriony nie mogą być przedmiotem obrotu

203 Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft, art. 119: „1 Der Mensch ist vor Missbräuchen der Fortpflanzungsmedizinrecht und der Gentechnologie geschützt.

2 Der Bund erlässt Vorschriften über den Umgang mit menschlichem Keim- und Erbgut. Er sorgt dabei für den Schutz der Menschenwürde, der Persönlichkeit und der Familie und beachtet insbesondere folgende Grundsätze: a. Alle Arten des Klonens und Eingriffe in das Erbgut menschlicher Keimzellen und Embryonen sind unzulässig. b. Nichtmenschliches Keim- und Erbgut darf nicht in menschliches Keimgut eingebracht oder mit ihm verschmolzen werden.

c.1 Die Verfahren der medizinisch unterstützten Fortpflanzung dürfen nur angewendet werden, wenn die Unfruchtbarkeit oder die Gefahr der Übertragung einer schweren Krankheit nicht anders behoben werden kann, nicht aber um beim Kind bestimmte Eigenschaften herbeizuführen oder um Forschung zu betreiben; die Befruchtung menschlicher Eizellen außerhalb des Körpers der Frau ist nur unter den vom Gesetz festgelegten Bedingungen erlaubt; es dürfen nur so viele menschliche Eizellen außerhalb des Körpers der Frau zu Embryonen entwickelt werden, als für die medizinisch unterstützte Fortpflanzung notwendig sind.

d. Die Embryonenspende und alle Arten von Leihmutterschaft sind unzulässig.

e. Mit menschlichem Keim gut und mit Erzeugnissen aus Embryonen darf kein Handel getrieben werden. f. Das Erbgut einer Person darf nur untersucht, registriert oder offenbart werden, wenn die betroffene Person zustimmt oder das Gesetz es vorschreibt.

69 gospodarczego.

6. Genom człowieka może podlegać analizie jedynie jeśli jest zarejestrowany lub ujawniony, w przypadku wyrażenia zgody przez osobę uprawnioną do tego bądź w celu realizacji postanowień prawa.

7. Każdy ma prawo do poznania swojego pochodzenia.

W dniu 19 sierpnia 2014 r. Sąd Administracyjny kantonu Saint Gallen w Szwajcarii przyznał prawo do opieki nad dzieckiem urodzonym w Stanach Zjednoczonych, Kalifornii przez surogatkę dwóm mężczyznom. Para tej samej płci usiłowała zarejestrować dziecko na podstawie amerykańskiego aktu urodzenia w Urzędzie Stanu Cywilnego kantonu Saint Gallen. Urząd odmówił zarejestrowania dwóch mężczyzn jako ojców narodzonego dziecka. Amerykański akt urodzenia został wydany na podstawie orzeczenia Sądu w Kalifornii, na mocy, którego matka zastępcza i jej mąż zrzekli się praw rodzicielskich w stosunku do dziecka. Kantonalny departament Saint Gallen odpowiedzialny za urodzenia i małżeństwa wsparł dwóch mężczyzn, ale szwajcarski federalny wydział sprawiedliwości odwołał się od decyzji kantonu, w efekcie czego

sprawa trafiła do Sądu Administracyjnego204. Wyrok Sądu częściowo uznał jedno

zastrzeżenie departamentu sprawiedliwości, które zobowiązywało do zarejestrowania genetycznego pochodzenia dziecka w akcie urodzenia. Sąd w orzeczeniu uznał obydwu mężczyzn za ojców prawnych dziecka narodzonego przy pomocy surogatki.