Audycje poranne z gatunku morning shows

Poranek to najatrakcyjniejsza część dnia dla radia, podczas której jedną z podstawowych form oddziaływania na słuchaczy jest dostarczanie im pobudzającej do życia zabawy. Zanim jednak przejdę do omówienia cech właściwych temu czasowi nadawania,

454 Steciąg M., dz. cyt., s. 5.

455 Lisowska-Magdziarz M., dz. cyt., s. 92. Dźwięki (i obrazy), jakimi otacza się człowiek, mogą stanowić klucz do jego zrozumienia. Taka właśnie problematyka stanowi przedmiot badań antropologii audiowizualnej:

Przestrzenie wizualne i akustyczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red.

Janiak A., Krzemińska W., Wojtasik-Tokarz A., Wrocław 2007.

456

„Równie ważne w radiu o tej porze dnia jest poczucie, że nasza praca została już wykonana i możemy teraz rozluźnić przysłowiowe krawaty i dobrze się bawić” (tłumaczenie własne). Dee J., dz. cyt.

chciałabym jeszcze raz sięgnąć do wyników badań audytoryjnych (Wykres nr 6), tym razem odnoszących się już tylko do godzin porannych.

Wykres 6. Zasięg radia w godzinach porannych w dni powszednie, październik-grudzień

2011 rok.

Źródło: AP, Radiowe poranki mają 16 mln słuchaczy,

http://wiadomosci.mediarun.pl/artykul/media-radio,radiowe-poranki-maja-16-mln-sluchaczy,37675,4,1,1.html [dostęp: 06.09.2012].

W okresie od października do grudnia 2011 roku (są to jedyne dostępne wyniki obejmujące tą porę nadawania) zasięg radia o poranku, czyli między godziną 6.00 a 10.00, wynosił od około 15% zanotowanych o godzinie 6.00 do niemalże 30% uzyskanych między 8.00 a 10.00. Ten stosunkowo długo utrzymujący się szczyt słuchalności pokazuje, jak wielu odbiorców decyduje się o poranku sięgnąć właśnie po medium audialne. Niesie to ze sobą również określone konsekwencje dla samych nadawców, którzy w dużej mierze skupiają się na właściwym zagospodarowaniu czasu antenowego w tej części dnia. Przyciągnięcie uwagi odbiorcy o poranku może się bowiem przełożyć na jego pozostanie przy danej stacji przez resztę dnia. Doskonale wiedzą o tym czołowe rozgłośnie radiowe, dla których okres dojazdu z domu do pracy i z pracy do domu stanowi istotny element strategii programowej. Wykres nr 7 pokazuje, jak we wspominanych wyżej porach kształtuje się słuchalność dla czterech czołowych nadawców radiowych, zarówno komercyjnych, jak i publicznych.

Wykres 7. Słuchalność głównych stacji radiowych w godzinach porannych i

popołudniowych, luty 2011 rok.

Źródło: Baranowska K., Popołudnie z radiem czy telewizją, „Rzeczpospolita”, http://www.rp.pl/artykul/613635.html [dostęp: 06.09.2012].

Jak zostało już powiedziane, znaczenie programów porannych dla stacji radiowych jest bardzo duże. Po pierwsze ze względu na fakt, iż czas ich nadawania to okres najwyższej słuchalności w radiu. Co więcej, poprzez audycję poranną nadawca może pokazać słuchaczowi, że jest blisko niego, zaspokaja jego podstawowe potrzeby już od wczesnych godzin, dostarczając pakiet najświeższych informacji (z elementami publicystyki), niezbędną porcję muzyki oraz ułatwiającą przebudzenie rozrywkę. Odbiorca w sposób naturalny pragnie bowiem o poranku dowiedzieć się jak najwięcej o otaczającym go świecie i zaopatrzyć się w zestaw informacji, z którego będzie mógł korzystać (i go uzupełniać) przez pozostałą część dnia. Tym samym uzasadnione wydaje się stwierdzenie, iż kształtowanie opinii publicznej poprzez selekcję informacji i hierarchizację newsów rozpoczyna się właśnie już o poranku.

Programy poranne stacji komercyjnych dość znacznie różnią się od tych, które można odnaleźć w ofercie rozgłośni publicznych. Różnica ta polega na odmiennej „temperaturze” audycji, kreacji prowadzących i samej zawartości. Wyznaczniki gatunkowe komercyjnego programu porannego, czyli morning show (swoiste radio śniadaniowe – breakfast radio show,

w analogii do telewizji śniadaniowej, czyli breakfast television)457, można określić w sposób następujący: obejmuje on różne formy radiowej wypowiedzi – serwisy informacyjne, wywiady (w tym rozmowy ze słuchaczami), reklamy, muzykę, konkursy; ramę czasową programu stanowi poranek (od 5.30-6.00 do 9.00-10.00); tematy podejmowane przez jego twórców są dostosowane do założeń formatowych stacji i wskazanej w nich grupy docelowej; elementy humorystyczne stanowią leitmotiv całego kilkugodzinnego programu i służą osiągnięciu celu rozrywkowego458. Cechą charakterystyczną jest także wyraźnie zaznaczona osobowość prowadzącego, który nie kryje się za przekazem, nie jest przeźroczysty459

.

Z uwagi na bardzo szeroką ofertę programów porannych w komercyjnych rozgłośniach radiowych zdecydowałam się omówić cechy charakterystyczne dla tej pory dnia głównie w oparciu o jedną wybraną audycję – morning show Radia Zet „Dzień Dobry Bardzo”, uzupełniając jednocześnie ową analizę uwagami na temat programów innych stacji.

Poranek warszawskiej rozgłośni nadawany jest od poniedziałku do piątku przez trzy i pół godziny, od 5.30 do 9.00, wcześniej zaś460

był o pół godziny dłuższy (trwał od 6.00 do 10.00 rano). Od 6 września 2010 roku w dni powszednie audycję prowadzą Marzena Chełminiak, Marek Starybrat i Marcin Sońta, zaś weekendowe wydania („Weekendowe Dzień Dobry Bardzo”, następnie „Dzień Dobry Weekend”) znajdują się w rękach Tomasza Kasprzyka i Tomasza Forkiewicza (audycja trwa od 6.00 do 10.00). Program posiada również wakacyjną mutację zatytułowaną „Słoneczne Dzień Dobry Bardzo”. Wcześniej audycję prowadzili: Wojciech Jagielski (do 2004 roku), Jarek Budnik (do 2009 roku), a następnie krótko Tomasz Florkiewicz i Anna Dziewit w duecie z Markiem Starybratem. Obecnie, już od niemalże czterech lat, „Dzień Dobry Bardzo” funkcjonuje w dość stałej formule modyfikowanej nieznacznie poprzez wprowadzanie do niej nowych propozycji, o czym mowa będzie nieco dalej.

Program poranny, jako jedyny w Radiu Zet, nie jest realizowany przez prowadzących, w przeciwieństwie do pozostałych bloków audycji, np. Agnieszka Kołodziejska czy Tomasz Florkiewicz w pełni odpowiadają za swoje przed- i popołudniowe pasmo zatytułowane

457

Na określenie audycji porannych w radiu komercyjnym używa się również określenia morning zoo, które odnosi się do dwóch angielskich słów – wackiness (od wacky – stuknięty, szalony) i zaniness (od zany – zwariowany).

458 Jak pokazuje analiza Jerzego Podrackiego i Hanny Weszborowskiej, rozrywkowe opakowanie mogą uzyskać nawet codzienne poranne doniesienia z ulic (z ang. traffic). Tak przygotowane wiadomości bardzo często tracą swój informacyjny charakter i stają się rodzajem gagu, zabawnego wejścia antenowego (Podracki J., Weszborowska H., Rytualne i nierytualne zachowania językowe w polszczyźnie radia i telewizji [w:]

Rytualizacja w komunikacji społecznej i interkulturowej, red. Mazur J., Lublin 2004, s. 93-97).

459

Stachyra G., dz. cyt., s. 131.

„Muzyka, informacje, zabawa!”. Różnica ta wynika z odmiennego charakteru wymienionych programów. W morning show pojawia się aż troje prowadzących, do studia bardzo często zapraszani są goście, tym samym obecność realizatora wpływa na komfort pracy i minimalizuje możliwość wystąpienia „antenowych wpadek”. Co więcej, w trakcie programu porannego używane są dwa studia – główne, w którym znajdują się prowadzący oraz ich ewentualni rozmówcy, a także studio „Gościa Radia Zet”, gdzie Monika Olejnik prowadzi swoje poranne wywiady z politykami. Jej audycja również jest realizowana przez specjalistę461

.

A jak wygląda konkurencja programu „Dzień Dobry Bardzo”? Przyjrzyjmy się kilku wybranym rozgłośniom (biorę pod uwagę tylko radiostacje muzycznie sformatowane). Bezpośredni rywal Radia Zet, czyli RMF FM, od godziny 5.30 do 9.00 nadaje audycję o zabarwieniu satyrycznym „Wstawaj, szkoda dnia” prowadzoną najpierw przez Tomasza Olbratowskiego, Witolda Lazara, Przemysława Skowrona i Marcina Ziobro (wówczas program zaczynał się o 6.00), od września 2013 roku zaś przez Przemysława Skowrona, Tomasza Olbratowskiego i Roberta Karpowicza. W skierowanym do nieco młodszych odbiorców Radiu Eska do marca 2014 roku od 7.00 do 9.00 można było posłuchać programu „Szymorning” Szymona Majewskiego i Igi Mackiewicz (pokazywany był on również w Eska TV), obecnie zaś o tej samej porze emitowana jest audycja „Ranne Ptaki”. Prowadzi ją DJ Jankes w towarzystwie np. DJ-a Puotecka. Prezentująca nieco cięższe brzmienia rozgłośnia Eska Rock do grudnia 2013 roku od 8.00 do 10.00 nadawała „Zwolnienie z WF-u” prowadzone przez ustawicznie zmieniające się pary dziennikarzy, wśród których wskazać można było Kubę Wojewódzkiego, Bartosza Węglarczyka, Kamila Olszewskiego, Macieja Stuhra i Agnieszkę Szulim, a dawniej program „Poranny WF” Michała Figurskiego i Kuby Wojewódzkiego. I wreszcie Radio Złote Przeboje między 6.00 a 9.30 oferuje audycję „Złote przeboje na Dzień Dobry” prowadzoną przez Piotra Jaworskiego i Jarka Budnika (wcześniej Monikę Richardson). Jakie wnioski można wysnuć z takiego porównania? We wszystkich stacjach o poranku pojawiają się znane osobowości medialne, nazwiska kojarzone z rozgłośniami bądź znane z innych mediów. Zazwyczaj grono prowadzących jest kilkuosobowe, co wynika z czasu trwania audycji – wielogłosowość o poranku pomaga zainteresować odbiorców, różnicuje przekaz, a interakcja zachodząca między prowadzącymi pomaga zbudować odpowiednią atmosferę morning show. Przyjrzyjmy się w takim razie jego zawartości.

461

Informacje na podstawie rozmowy z dziennikarką Radia Zet Agnieszką Kołodziejską przeprowadzonej w dniu 11.04.2012 roku w siedzibie stacji.

Audycja „Dzień Dobry Bardzo” składa się z462

:

– serwisów informacyjnych emitowanych co pół godziny, po których pojawia się prognoza pogody⁴⁶³;

– kalendarium464

;

– krótkich form rozrywkowych np. emitowanych od 2 września 2012 roku do 23 stycznia 2013 roku „Listów do BE”465

(godz. 6.40) tworzonych przez Rafała Bryndala, w programie tym prowadzący w sposób humorystyczny odpowiadał na listy słuchaczy, rozwiązując tym samym dość zabawne zazwyczaj problemy, czy kolażowego „Niekrytego krytyka” Macieja Frączyka;

– programu wykorzystującego formułę call-out „Nosel kręci” (godz. 7.40-7.45), prowadzący – Kamil Nosel;

– publicystycznej rozmowy Moniki Olejnik „Gość Radia Zet” (godz. 8.02, dni powszednie);

– programu w formie dyskusji pod nazwą „Siódmy dzień tygodnia”, również autorstwa Moniki Olejnik (godz. 9.00, niedziele);

– konkursu „Od A do Zet” nadawanego przed godziną 9.00 – gracze odpowiadają na pytania zadawane przez prowadzących, a wszystkie odpowiedzi zaczynają się na tą samą literę alfabetu związaną zazwyczaj z tematem poranka;

– telefonów od słuchaczy (call-ins) – informacje o pogodzie w ich miejscu zamieszkania, głos w sprawie tematu przewodniego audycji etc.;

– wejść antenowych – około siedem wejść na godzinę, z czego dwa-trzy poświęcone są na zapowiedź konkursu wiodącego stacji i zachęcanie do wysyłania sms-ów (najmniej w pierwszej godzinie audycji);

462

O elementach składowych typowego programu porannego w radiu komercyjnym pisze: Bilska A., Poranne

pasma programowe w radiostacjach komercyjnych [w:] Nowe media, nowe w mediach, s. 246-257.

463 W stacji założonej przez Stanisława Tyczyńskiego oprócz tradycyjnej prognozy pogody prezentowano również „Polityczną prognozę pogody” (w sezonie 2010-2011), w której przewidywane były – z odpowiednim poczuciem humoru – możliwe zawirowania na polskiej scenie politycznej. W roli pogodynki występowała znana dziennikarka Bożena Targosz. Z kolei Radio Zet w 2014 roku wprowadziło do swojej ramówki „PogoDyńkę” Szymona Majewskiego, w której autor prezentował tematyczne prognozy pogody o żartobliwym charakterze, twórczo wykorzystujące wzorzec gatunkowy” (np. „Prognoza pogody dla pogodynek” czy „Prognoza pogody dla paparazzi”).

464 W Radiu RMF FM pojawiała się alternatywna wersja kalendarium w postaci „Polskiej Kroniki Radiowej” emitowanej na antenie stacji od 2008 do 2011 roku Prezentowano w niej wydarzenia polityczne, ujęte w sposób prześmiewczy, żartobliwy. Całość zaś przestawiana była w konwencji charakterystycznej dla kronik filmowych z okresu PRL-u. Audycja posiadała rozrywkowe zabarwienie.

465 Tytuł tego programu stanowił nawiązanie do filmu „Listy do M.” w reżyserii Mitji Okorna, który pojawił się na ekranach polskich kin na przełomie 2011 i 2012 roku. Jego główny bohater, grany przez Macieja Sztuhra, pracował właśnie w Radiu Zet. Nota bene aktor przez pewien czas w okresie promocji filmu prowadził audycję pod takim samym tytułem na antenie warszawskiej rozgłośni.

– muzyki – polska – dwa, maksymalnie trzy utwory na godzinę, zagraniczna – osiem-dziewięć utworów na godzinę;

– rozmowy z gwiazdą poranka np. aktorami, muzykami, dziennikarzami, celebrytami, tancerzami etc.;

– informacji o godzinie – około siedem razy na godzinę;

– autopromocji – jingle – cztery-pięć razy na godzinę, promosy audycji „Dzień Dobry Bardzo” – raz w ciągu godziny, promosy innych audycji – raz w ciągu godziny, promocja inna np. emitowanej muzyki – dwa razy w trakcie całej audycji, promos konkursu wiodącego stacji – dwa-pięć razy w ciągu godziny (najwięcej od siedmiu do ośmiu);

– reklam – około dwa razy na godzinę.

W praktycznie każdym ze wskazanych elementów składowych programu porannego można odnaleźć elementy treści bądź też działań formalnych o charakterze rozrywkowym. Żartobliwy jest zarówno sposób przekazywania informacji w wejściach antenowych, jak i zapowiadania utworów muzycznych. Zagadnienia poruszane w trakcie owych wejść zazwyczaj mają charakter lekki (soft news) i można je podzielić na dwie kategorie: temat główny, stanowiący przyczynek do kontaktu z odbiorcami, np. ustawa cenzurująca niebezpieczne treści w przekazach skierowanych do dzieci, oraz tematy poboczne poddawane przez prowadzących rozrywkowemu komentarzowi – legalizacja trójkąta partnerskiego, pasażer pociągu pogryziony przez pluskwy, bardzo drogie torebki papierowe dla mężczyzn, urodziny wokalistki Katarzyny Nosowskiej, odkrycie przez naukowców nowego genu szczęścia u kobiet, obalenie przez naukowców mitu o zbawiennym wpływie czekolady i czerwonego wina na serce, piłka nożna – mecz o Superpuchar Hiszpanii, konferencja prasowa i opłaty za zadawanie pytań, wyjątkowy samochód do ślubu przypominający taksówkę z serialu „Zmiennicy”466. Jak więc nie trudno zauważyć, podejmowane tematy same w sobie charakteryzują się niezbyt dużym ciężarem gatunkowym, a dodatkowo sposób ich realizacji czyni je jeszcze bardziej ludycznymi (dialogi między dziennikarzami, niejednokrotnie oparte na grze słów, wypełnione są zabawnymi historiami, anegdotami).

Dla uzyskania rozrywkowego efektu ważny jest również sposób, w jaki prowadzący komunikują się ze sobą. Ich zróżnicowane osobowości uatrakcyjniają bowiem przekaz i powodują, że pomiędzy prezenterami tworzy się swoista „antenowa chemia”467

, a w

466 Wszystkie przykłady pochodzą z wybranej audycji wyemitowanej i zarejestrowanej w dniu 30.08.2012 roku.

467

Harwell T., How to be a successful radio morning show host,

programie panuje atmosfera, dzięki której słuchaczom przyjemnie się wstaje i dociera do pracy. Zazwyczaj owa interakcja opiera się na mniej lub bardziej wyreżyserowanych żartach, złośliwościach (często skierowanych w stronę współprowadzących), choć oczywiście poziom i smak owych dowcipów jest dość zróżnicowany, o czym świadczyć może fakt, jak duże kontrowersje budziła audycja „Poranny WF” Michała Figurskiego i Kuby Wojewódzkiego emitowana w Radiu Eska Rock. Prowadzący tego programu niejednokrotnie przekraczali ogólnie przyjęte normy, walczyli z konwenansami, kpili z wartości istotnych dla wielu ludzi, naśmiewali się z najważniejszych osób w państwie etc.468. Audycja Michała Figurskiego i Kuby Wojewódzkiego, dzięki swojej nieszablonowości i nieprzewidywalności, zyskała jednak dość znaczne rzesze odbiorców i aż do końca jej emisji cieszyła się niesłabnącą popularnością. Potwierdzać to może hipotezę, jakoby współcześni odbiorcy potrzebowali również takiego rodzaju rozrywki bazującej niekiedy na skrajnych emocjach i – przede wszystkim – bardzo wyrazistych osobowościach prowadzących.

Charakter rozrywkowy mają także rozmowy ze słuchaczami, bez względu na temat, którego one dotyczą. W tym celu niekiedy specjalnie montuje się, preparuje uprzednio zarejestrowane telefony do studia i wzbogaca je odpowiednim komentarzem prowadzących. Radio Zet kładzie duży nacisk na kontakt z odbiorcami469

, o czym dziennikarze ustawicznie przypominają w trakcie trwania audycji porannej, zachęcając słuchaczy do telefonowania i wysyłania wiadomości. O znaczeniu tej sfery funkcjonowania rozgłośni dobitnie świadczy kampania reklamowa „Radio Zet, tak słucham!”, która została zapoczątkowana w połowie kwietnia 2012 roku. Jej elementem był konkurs „Zaproś nas do siebie” – słuchacze mogli zapraszać poranną ekipę Radia Zet do swojego mieszkania, domu lub pracy, skąd nadawano program „Dzień Dobry Bardzo”. Stacja powróciła do tego pomysłu na początku 2014 roku, pod nieco zmienioną nazwą „Jedziemy do Ciebie” (specjalne odcinki z domów słuchaczy emitowane były w środy). Jego clue pozostało jednak niezmienne.

Zacznijmy jednak od początku, czyli od kampanii reklamowej. Prezentowała ona prowadzących „Dzień Dobry Bardzo” – Marzenę Chełminiak, Marka Starybrata i Marcina Sońtę odwiedzających swoich słuchaczy z zaskoczenia, bez zapowiedzenia, w miejscach

468 „Mamy zatem do czynienia z czymś w rodzaju odejścia od kulturowego kanonu. Z drastycznym przesunięciem granic tego, co dotychczas wypadało, a czego wstydziliśmy się pokazać i czynić. Coś, co jeszcze kilkadziesiąt lat temu uznawane było za poniżające, uwłaczające godności człowieka, dziś dla pewnej kategorii odbiorców jest bezpruderyjną formą rozrywki” (Gwozda M., Wolne słowo na przetargu. Między misją a

komercją [w:] Współczesne media. Wolne media?, s. 45).

469 Niekiedy zdarza się, że słuchacze sami spontanicznie przychodzą do radia. Stało się tak w wydaniu programu „ImprEska” w Radiu Eska z dnia 23.05.2013 roku. po godzinie 21.00, prowadzonym przez DJ-a Jankesa. Portier poinformował prowadzącego o czekających na niego gościach, a ten zdecydował się zaprosić ich do studia i porozmawiać z nimi na antenie.

takich jak garaż czy kuchnia. Wystartowała ona 16 kwietnia 2012 roku (pierwsza edycja) i 10 stycznia 2014 roku (druga edycja). W spotach wykorzystano znane z anteny stacji przeboje – w 2012 roku była to piosenka „Radio Hello” grupy Enej, zaś w 2014 „Byłaś dla mnie wszystkim” zespołu Poparzeni Kawą Trzy. I to tylko one odróżniały reklamy emitowane przy okazji obu edycji akcji, treść spotów pozostała bowiem niezmienna. Kampania przygotowana przez agencję reklamową Brain i ADGD Warsaw pojawiła się w głównych i tematycznych stacjach telewizyjnych, tygodnikach opinii, dziennikach i prasie lifestylowej, na portalach internetowych, nośnikach zewnętrznych w największych polskich miastach, a także na antenie Radia Zet i stronie www.radiozet.pl. Wykorzystano w niej również kody QR⁴⁷⁰. Antenowym przedłużeniem kampanii były wizyty prowadzących program „Dzień Dobry Bardzo” w domach słuchaczy. I ten element uwydatniano w sposób szczególny: „Radio jest medium najbliższym człowiekowi. Kampania podkreśla tę cechę. Pokazujemy, że Radio Zet

rozumie swojego słuchacza i towarzyszy mu nieustannie. Radio Zet słucha i rozmawia z

nim. Jest wszędzie, dosłownie na wyciągnięcie ręki. Dlatego w reklamach pojawiają się nasi >>porankowcy<<, którzy codziennie są obecni w milionach polskich domów”471

– powiedział o akcji Rafał Olejniczak, redaktor naczelny Radia Zet.