Błędne wyznaczenie terytorium

Ze względu na to, że zachowania terytorialne mogą być wyrazem pewności siebie i poczucia władzy, zajmowanie minimalnego terytorium świadczy zwykle o

skrom-107 ności i o szacunku dla rozmówcy. Por. 36.1.1. Przesada w „oddawaniu terytorium”

może być jednak błędem, gdy jest wyrazem przesadnej uniżoności, który mija się z celami negocjacji i psuje wizerunek negocjatora. Taktyki proksemiczne potrzebują umiaru i unikania przesady oraz uwzględnienia okoliczności, które mogą wymagać większej lub mniejszej ekspansji terytorialnej. Na przykład gdy ktoś jest zwierzch-nikiem lub odgrywa rolę gospodarza, błędem byłoby nadmierne wykorzystywanie władzy nad terytorium. W takiej sytuacji typowym nietaktem będzie zagarnianie zbyt dużego terytorium (np. przez zapełnienie papierami całego stołu, przy którym odby-wa się spotkanie, tak że nie ma na nim miejsca przeznaczonego dla drugiej osoby).

Gdy zwierzchnik lub gospodarz miejsca zachęca gości do „rozgoszczenia się” na

„jego” terytorium, gdy dzieli się „swoją” przestrzenią, pozwala im odczuć, że ich szanuje i jest do nich przyjaźnie nastawiony. Natomiast w sytuacji, w której nego-cjacje odbywają się na neutralnym terytorium, należy raczej zadbać o równy podział tego terytorium, gdyż wtedy jego wielkość może kodować pozycję negocjacyjną.

Ludzie mają naturalną tendencję do oznaczania „swojej” przestrzeni. Dzieje się to zwykle za pomocą przedmiotów, z których ktoś korzysta. Oznaczone w ten sposób terytorium, zwłaszcza w najbliższym otoczeniu swego ciała, człowiek zwykł trak-tować (świadomie lub nieświadomie) jak swoją własność. Por. 26. Naruszenie tak oznaczonego terytorium jest zazwyczaj odbierane jako niegrzeczne i zwykle stre-sujące dla jego właściciela (na przykład przestawianie przedmiotów należących do rozmówcy albo układane własnych przyborów na terytorium przezeń już wyznaczo-nym). Aby uniknąć tej reakcji, należy rozpoznać i w miarę możliwości respektować terytorium wyznaczone przez rozmówcę.

DZIAŁ C

ZAŁOŻENIA ROZUMOWAŃ STRATEGICZNYCH.

MODEL SYTUACJI TAKTYCZNEJ

W niniejszym dziale zostanie omówiona wiedza zgromadzona w proksemice, sta-nowiąca przesłanki rozumowań strategicznych i taktyk rozważanych w poprzednim dziale. W rozdziale VIII będzie omówiony stan wiedzy o determinantach dystan-su, w rozdziale IX – o jego funkcjach, a w rozdziale X – o jego interpretatorach.

W rozdziale XI zostaną zreferowane niektóre elementy metateorii proksemiki, która określa ogólny model sytuacji taktycznej przyjmowany w omówionych już rozu-mowaniach strategicznych. W rozdziale XII natomiast wskazane zostaną niektóre pominięte w niniejszej pracy zagadnienia, wyznaczające otwarte przeprowadzonymi w niej analizami dalsze perspektywy badawcze.

W badaniach proksemiki daje się zauważyć dysproporcja badań poświęconych determinantom oraz funkcjom i interpretatorom dystansu. Jednym z powodów tego stanu badań jest indukcjonizm niemal powszechnie przyjmowany w tej nauce, który prowadzi do preferowania metod ekstraspekcyjnych i pojęć łatwo poddających się operacjonalizacji. W związku z tym, że dystans jest metrycznie mierzalną wielkością, a jego determinanty stosunkowo łatwo określić, organizując badania w ten sposób, by wyodrębnić ich wpływ na dystans, badania proksemiki koncentrują się na wpły-wie determinantów na ten dystans. Interpretatory i funkcje dystansu są dane głównie w introspekcji – dlatego są mniej przebadane lub nie są badane w proksemice.

Analiza będąca przedmiotem tego opracowania wychodzi poza perspektywę wyznaczaną przez indukcjonizm. Niniejszy dział ma pokazać, że badania i teorie proksemiki są wystarczająco zaawansowane, by objąć też funkcje i interpretatory dystansu. Tam, gdzie brakuje danych płynących z badań proksemiki, są stawiane hipotezy, których omówienie otwiera dalsze perspektywy badawcze.

Rozdział VIII

DETERMINANTY DYSTANSU

Determinanty dystansu to czynniki, które wpływają na jego wielkość. W tym roz-dziale zostaną omówione na tyle, na ile pozwalają na to badania proksemiki, w za-kresie, w jakim jest to potrzebne dla rozumowań strategicznych rozważanych w ni-niejszej pracy.

Na gruncie proksemiki determinanty dystansu są określane na dwa sposoby. Po pierwsze, twierdzenia ich dotyczące są przyjmowane w punkcie wyjścia badań jako założenie metody badawczej, które określa warunki eksperymentu, i zmienne nie-zależne badań. Na przykład Hall wylicza niektóre determinanty dystansu będące zmienną przeprowadzanych przez niego eksperymentów dotyczących związku rela-cji proksemicznych i dystansu. Są to: wyrażane postawą ciała i sposobem porusza-nia się oznaki tożsamości płciowej, zachowaporusza-nia związane z kontaktem wzrokowym, w tym odwracanie się do i od drugiej osoby (chodzi głównie o kąt ramion), czynniki kinetyczne, takie jak oddalanie się i zbliżanie do drugiego człowieka, dotyk („kod dotykowy”), kontakt wzrokowy i kierunek patrzenia, kod termiczny (temperatura), związany z odczuwaniem temperatury ciała innych ludzi, kod zapachowy (zapach) i głośność mówienia. Hall zarysowuje też metodę notowania tych czynników. Hall 1963b. Ta lista determinantów aż do chwili obecnej bywa traktowana jako wyjścio-wy model sytuacji, przyjmowany w badaniach proksemicznych. Por. Prabhu 2010:

10–11.

Określając warunki eksperymentu, Hall wskazuje na dalsze determinanty dystan-su: po pierwsze, zakłada, że wszyscy badani byli zdrowi, mieli podobne pochodze-nie etniczne i kulturowe, status społeczny i wykształcepochodze-nie, badania pochodze-nie wpływały na emocje i były prowadzone w sytuacji o umiarkowanej temperaturze i hałasie. Hall 1963b.

Po drugie, determinanty dystansu i ich wpływ na jego wielkość są określane hi-potezami badawczymi, które się sprawdza w badaniach (głównie przez obserwację, eksperyment), i jeśli zostają one potwierdzone, uznaje się je za udowodnione. Mają wtedy postać ogólnie brzmiącego twierdzenia, że dany czynnik (determinant) wpły-wa na wielkość dystansu tak a tak. Ze względu na niepełność ontologii przyjmowpły-wa- przyjmowa-nej w interpretacji danych na gruncie proksemiki tego rodzaju twierdzenia należy rozumieć z zastrzeżeniem, że uogólnienia te odnoszą się do sytuacji przebadanych.

Wyniki tego typu badań trzeba opatrzyć domyślnym kwantyfi katorem „w sytuacji badanej”, „w sytuacjach takich jak przebadana”, gdyż mamy tu do czynienia z

induk-cją niezupełną. Por. 49. W niektórych przypadkach analizy pokażą alternatywne do proponowanych w proksemice wyjaśnienia omawianych badań, które nasuwają się w kontekście założonego w opracowaniu wyjściowego modelu sytuacji taktycznej.

41. Cechy podmiotu ustalającego dystans