zwolonych funduszów w pojedynczych dorzeczach.
5 2
i. D o r z e c z e R e n u . a) Ren.
Do zarządu budowli wodnych mul Renem należała oprócz wyłącznie pruskiej przestrzeni od B ingeu do g ra nicy niderlandzkiej także ważna i trudna przestrzeń g ra niczna od M oguncji (Bibricli) do Bingeu. na podstawie porozumienia się z rządem W . Księstwa Heskiego i po zawarciu ugody z rządami krajów nad R enem położonych a re g u la c ją tą interesow anych.
U dział państw a pruskiego w kosztach reg u lacji osta
tniej przestrzeni wynosił 1 ,798.000 m arek a został w y
łożony w latach od 1884/5 do 1890/1.
N a uregulow anie Renu od Bingeu do granicy nider
landzkiej w y d a n o :
’ W roku 1880/81 4 0 5 .0 0 0 m arek ., „ 1881/81 1.817.000
„ ., 1882/83 7 8 4 .0 0 0 ., ., ., 1883/84 1 ,2 7 3 .0 0 0 ..
„ „ 1884/85 1,179.000
„ „ 1885/86 1 .612.000 .. „ 1886/87 967.000
„ „ 1887/88 959.558
„ ., 1888/89 1,255.142
„ „ 1 889/90 1.344.900
Razem . . . 11,596.600 m arek.
W porów naniu z prelim inow anym i kosztami w kwo
cie 22.000.000 m arek, pozostaje jeszcze do użycia 10,4 0 3 .4 0 0 m arek.
Oprócz znacznego, nieukoiiezouego jeszcze rozsadzania skał podwodnych między B ingeu a St. Goar i wykona
nia dróg holowniczych, uregulow ano Ren z nadspodzie
wanym skutkiem pod W ellm ieh. przy ujściu Mozeli, pod Enger.s. Neuwied, przy ujściu A hry. pod N onueuw erth, N iederdollendorf. M uhllieim , Ilitto rf. W oringen przy moście kolejowym w Ham m er, pod K aiserw erth, R heiu- hausen itd.
Między Kolonią a granicą N iderlaudyi uzyskano już drogę wodną 3 ’0 m. głęboką a 150 0 m. szeroką, sto
sownie do w ytkniętego celu.
N a poprawienie i urządzenie portów i przystani w y
dano :
W Scliierstein na pogłębienie . . 145.000 m arek W Rtidesheim na rozszerzenie . 130.000 „ W O berlahnstein na pogłębienie . 5 6 4.000 „ W W esel, tytułem zapomogi dla
tego miasta na założenie portu . . 6 0 .000 „ W E m m e ric h , na port bezpie
czeństwa 3 5 0 .0 0 0 ,,
W Oberwinter, na jrort bezpie
czeństwa 510.000
Razem 1.759.000 marek Oprócz tego są w w ykonaniu: port bezpieczeństwa przy Loreley na 135 statków , kosztem 2 6 0.000 marek, rozszerzenie portu pod O berlahnstein na 22 statki ko
sztem 50.0 0 0 M. wreszcie je st projektow any port bez
pieczeństwa na 300 statków pod M u h llie im . którego koszta na 8 2 5.000 M. obliczono; rozszerzenie zaś portu w R ulirort na 250 statków uskutecznia się z dochodów zarządu portowego.
b) Men.
Skanalizowanie rzeki Menu od F ran k fu rtu do ujścia, wykonano z wielkim skutkiem na mocy ugody zawartej z rządami krajów nad Menem położonych w latach 1880/81 do 1886/87 kosztem 5,5 0 0 ,0 0 0 M. Dzieło to zostało uzupełnione budową portu i składów portow ych w F rankfurcie nad Menem kosztem m iasta. K analizacją Menu i budowle portow e w F rankfurcie oglądali szcze
gółowo uczestnicy I I I . kongresu w r. 1888 i wyrazili się. o tych budowach bardzo pochlebnie.
<:)
Kalin.
W celu poprawienia spławności wykonano od r. 1879 do 1882 jaz i szluzę pod Kalkofen kosztem 4 4 5 .0 0 0 M.,
i nigdzie śladu d y g n ita rz a , a zaw sze w y stąp ił n a ja w o tw arty , serdeczny, w każdym celu praw dziw y czło
w iek i a rty sta . B yła w je g o po staci olbrzym iej, w je g o typow ej głow ie, w błysku o k a i to n ie m ow y pew n a, określić się bliżej nied ająca pierw o tn o ść n atu ry , try sk a ją c a zdrow iem d u c h a i św ieżością m y śli, coś n ieu ch w y tn ie p o ciąg ająceg o i to w łaśnie sp raw iało że se rc a ludzi lgnęły do niego bezpodzielnie. N aw et szo r
s tk a niekiedy form a, w jakiej objaw iał sw oje z ap a try w a n ia te c h n ic z n e; n a w e t p e w n a ru b a sz n o ść obejścia, nie p o tra fiła do niego z r a z ić ; w tej tw ard ej .skorupie odczu w ało się duszę s z la c h e tn ą , p o ry w y zacne, i sw o b o d n ą n a tu ra ln o ść nie sk rę p o w a n ą w ięzam i k o n w e n c y o n a 1 i z m u . Z asługi w yniósł}7 S ch m id ta n a d y g n ita rstw a i uczy
niły szla ch cicem ; k o le b k a je g o sta ła w zw ykłym m ie
szczańskim d o m u , w głębi W irte m b e rg ii, w m ia ste czku F ric k e n h o fe n . T a m to sk ro m n em u p a sto ro w i m iejscow em u urodził się d n ia 22 p aźd ziern ik a 1825 ro k u s y n , k tó re m u n a chrzcie d an o im ię F ry d e ry k . N ie zn am y p rzebiegu la t ch ło p ięcy ch , w ielkiego p ó źniej m is trz a ; jeżeli je d n a k n a tu ra o to czen ia w pływ a n a k sz tałto w an ie się duszy człow ieka —- to w szystko p ch ało chło p ca w objęcia a rc h ite k tu ry . P a trz a ł on od
n ajw cześniejszej m łodości n a w y sm u k łe jo d ły W elz- h eim skiego lasu ro zło żo n eg o skalisto n ad F ric k e n h o fen; p a trz a ł często n a kościoły i b aszty pobliskiego G m u n d e n , kolebki m istrza H e n ry k a z G m u n d en i sły szał zapew nie legendy o tym budow niczym śred n io w iecznych tum ów 7; podziw iać m usiał zam czysko H o- h en stau fen p a n u ją c e n ad okolicą — m u siał w reszcie p a trz e ć n a czynność b u d ow niczą o jc a , k tó ry m iał m a n ią b u d o w an ia i bez niego żad n a b u d o w a w ykonać się w m iasteczk u n iem o g ła i nieśm iała.
P rad zia d ek F ry d e ry k a był tak że budow niczym i to n ad w o rn y m w H a n o w e rz e , w idocznie bud o w an ie le
żało w krw i Schm idtów 7. S m ukłe jo d ły w elzheim skiego la s u , ta k p o d o b n e do iglic w ież kościelnych p o b li
skiego G m u n d e n ; sam o to m iasto, p rzy k ład p radziada, m oże w reszcie o p o w ia d a n ia , n am o w y i d y letanckie zajęcie budow nicze o jc a , w płynęły n a m łody um ysł t a k , że chłopiec zaczął m arzy ć o zo stan iu kiedyś budow niczym gotyckich tum ów 7.
Jeżeli do teg o d odam y że m a tk a m łodego F ry d e r y k a , ja k n a s zap e w n ia L u d w ik H evesi*) była
obda-*) F rem d en blatt Nr. 24 z roku 1891.
na odnowienie zaś jazu pod Obernbiel wydano w roku 1885/86, 4 5 .000 M.
d) Mozolą ze Saara.
Na regulacyą Mozeli preliminowano 1,200.000 M., które zużyto w latach od 1881/83 do 1887/88 i uzyskano przy stanie wody + 0 31 m. w T rew irze, względnie + 0 4 7 w Gochem głębokość w nurcie od 0 '8 5 do 0 '9 0 m.
Kanalizaeyą Saary od L uisenthal do E n sd o rf ukoń
czono w latach 1878— 1880 kosztem 8 5 0.000 M., obe
cnie wykonuje się pogłębienie skanalizowanej przestrzeni do 2-0 m. głębokości.
N a poprawę spławności rzeki Amizy preliminowano 2.4 0 0 .0 0 0 m arek, z którycli od r. 1880/81 do 1889/90 w całości, nie wykończywszy jednak robót projektowa
nych, które jeszcze 9 5 0.000 M. w ym agały i teraz są już
1) koszta rozszerzenia i uzupełnienia portu morskiego w E m d e u ;
5) subw eneyą dla tego miasta 3 0 0.000 M. wynoszącą na rekonstrukcyę system u kanalizacyi miejskiej, wywo
łan ą wykonaniem portu dlU.wód w ysokich;
3) nadwyżkę kosztów na odwodnienie w północno- zachodniej stronie kanału A m iza-Jade.
W dorzeczu tym zaczętą zostanie wreszcie w r. 1891
Projektow ane budowle powyższe zezwolone zostały ustaw ą z d. 9 lipca 1886, a koszta w szystkich tych bu
dowli prelim inow ano w sumie 64,6 6 0 .0 0 0 M.. z której samo wywłaszczenie gruntów będzie wym agało 6 ,2 8 0 .0 0 0 M.
Dla połączenia tej drogi wodnej z W ezerą a nastę
pnie z (Labem, przeprowadza zarząd budowli w odnych studya potrzebne, nie powzięto zatem jeszcze stanowczych postanowień.
3) D o r z e c z e W e z e r y . a) Rzeka głów na.
N a wykonanie dalszej regulaeyi W ezery przeznaczono pierwotnie 3 ,200.000 M., którą to kwotę od r. 1880/81
5 4 subwencyonowano kwotami 60.000 względnie 169.000 M.
Nowe m osty na Bunten pod M inden i na A ller pod Y erden w ym agały 166.000 względnie 2 0 3.000 M.
Dla inspektora bud. wod. w H am eln wybudowano wreszcie nowy odpowiedni budynek na mieszkanie słu żbowe.
4. D o r z e c z e Ł a b u.
a) Rzeka głów na.
N a regulaeyą tej rzeki wydano od r. 1879/80 do 1888/80 ogółem 8 ,748.000 M., w ratach do r. 1883/84 milion M arek znacznie przekraczających 11881/82 roku 1.820.000 M .) a następnie bardzo się zm niejszających;
przekroczono zatem pierw otnie prelim inow ana kwotę o 164.000 M.
konaną została funduszami ze zwyczajnej dotacyi lat ostatnich. usposobionych, podziw ienie. B yłto pierw szy jego tryum f, k tó ry go tylko do dalszej p ra c y w tym k ie ru n k u z a łatwiejszego odwodnienia gruntów nadbrzeżnych, wyko
nano przy współudziale interesow anych właścicieli g ru n tów i m iasta L uneburga regulaeyą tej rzeki, na którą z funduszów państw a wyłożono ogółem 167.000 M
W e d łu g sprawozdania urzędowego uzyskano tą re
gulaeyą skutek bardzo pom yślny ze w zględu na odwo
dnienie gruntów , jednakże przekonano się wkrótce, iż oprócz w ykonanych już przekopów, konieeznem będzie w najkrótszym czasie wykonać w celach polepszenia regulacyi tej, posunięto niezawodnie zastosowanie prze
kopów za daleko, skutkiem czego obniżono stan wody
wność rzeki w ym agała; za wielką ilość przekopów mają
U regulow ana została przy współudziale miasta Stade do r. 1879/80, w którym to roku ostatnią ratę w kw o przeznaczyły w ostatuiem dziesięcioleciu bardzo znaczne kwoty na rozszerzenie i udoskonalenie tejże sieci i t a k : rozszerzenie, wyprostowanie i pogłębienie kanału Fino- wskiego, O ranienburgskiego i rzeki Haboli między tym i nowej szluzy pod W oltersdorf.
Powyższe budowle wykończono w latach 1 8 7 9 —• 2) N a skanalizowanie dolnej Sprewii 5,400.000.
8) Na uregulow anie dolnej Haboli od kanału Plau- i ułatw iającą kanalizacyą odnośnych dzielnic, żądano atoli, aby B erlin stosowną część kosztów pokrył, czemu
5 6
ad o. Regulacyi wreszcie górnej Haboli nierozpo- częto dotychczas w przestrzeni od F tirstenberg w Mec- klenburgskim do Zehdenick, rzeka stanowi tu bowiem granicę państw a, W . ks. M ecklenburgskie zaś nie chce dotychczas pokryć części kosztów.
c) Przestrzeń Haboli od Zehdenick do Liebenwalde zastąpiono kanałem równoległym , łączącym się z kana
łem Voss, na który z prelim inow anych kosztów 1 ,900.000 M. wydano od r. 1 8 8 0 — 1886 tylko 1 ,350.000 M. re sztę zaś oszczędzono. N ow y ten kanał nosi również na
zwę Yoss.
Przebudow anie mostów o m ałych rozpiętościach na Sprewii i Haboli w ym agało ogółem 180.000 M. a oprócz tego wydano 8 0 .000 M. tytułem subweneyi dla m iasta Spandawy, na przebudowanie mostu K aroliny (C harlot- ten-B nicke) dla żeglugi nader szkodliwego.
Budowa atoli nowego mostu w Postdam ie (Lange Briicke) przekraczającego także tam tejszy dworzec kole
jow y, w ym agała 1 .740.000 M .; ukończono ją w latach 1888 i 89. Budowa szluz i jazów w ym agała ogółem 796.000 M.
d ) Rozszerzenia i pogłębienia kanału Plau, w ym aga
jącego nakładu w kwocie 3,2 5 0 .0 0 0 M., dokonano w cza
sie od r. 18 8 3 — 1889 zupełnie bez przekroczenia preli
m inow anych kosztów.
e) U staw ą z d. 9 lipca 1886 postanowiono, jak już wspom nieliśm y, budowę kanału między Łabem i Odrą kosztem 12,600.000 M. Budowę tego kanału rozpoczęto na przestrzeni od Furstenw akle do jeziora Seddyńskiego i przestrzeń tę ukończono r. 1889. Cała długość pro
jektow anego kanału ukończoną zostanie w ciągu r. b.
Budowle wyżej wyszczególnione um ożliwiły większym statkom dojazd z Łabu aż pod B erlin ; po wykończeniu zaś kanału miedzy Odrą i Łabem będą większe statki także z Odry pod B erlin podpływ ały.
(C. d. n.)
H ydrotechnih.