Z
( H i p p r e g e l )
Wiadomość w A d m i n i s t r a e y i „ C z a s o p i s m a '
ul. Grodzka 29. II piętro.
80 (7—7)
KAZIMIERZ I. CHODZI
w Krakowie, ul. Kolejowa 1.18,
p rzy jm u jąc w szelkie zam ów ienia n a prace wchodzące w zak res rzeźby, poleca się
P. T. Architektom i W łaści
cielom domów ku wykonywaniu prac sztukatorskich i de
korowaniu domów. Również wykonuje kamienne figury do nagrobków.
P rz y odnośnych zam ów ieniach listow nych p odać należy d o k ła d n e rozm iary p racy sam ej , oraz w y m iary m iejsca gdzie ona m a sta n ą ć — na żądanie o trzy m ać m ożna ry su n k i prac dotyczących do p rzeglądnięcia i w y b ran ia.Dla Wielebnego Duchowieństwa
odstaw ia się na zam ów ienia rzeźb iarsk ie i architektoniczne prace do kościołów j a k : ołtarze, am bony, konfessyonały, figury itd.oraz olejne obrazy. 43 (ie— 1 »)
Nakładem Krak. Tow. Technicznego. W drukarni Aleksandra Słomskiego w Krakowie.
Nr. 4. Rok V.
P re n u m e ra ta z p rz e s e lk ą : roc-zna . . "> Z lr.
półroczna . 2 Z łr . 50 et.
kw a rta ln a 1 Z łr . i>0 .-t.
w N ie m c z e c h : roczna . . . . Iu marek półroczna . . marek
w R o s y i:
roczna rubli
półroczna . nikli .Vr. pojedynczy . . 2"> cr.
K r a k ó w 15 L u t e g o 1801.
CZASOPISMO
WyeTiodżi 1 i lii w miesiącu.
Zużytkowane artykuły będą wynngradzane za ra z.
Insoraly przyjmują się po eonie l ' / s et. za cm.- jo- i i nora z.owogo ogłoszeń ia.
1’edakcya i Administracya ul. llrodzka 20.
Towarzystwa Technicznego Krakowskiego.
T R E Ś Ć : Rozwój budownictwa wodnego w Prasach i Anstryi. (O. d.) — Nowy gmach gininazyaluy w Jaśle (z rycinami i.
chniezne. — Kronika, liieżaca. — Ogłoszenia.
Notatki
te-Rozwój budownictwa wodnego w Prusach i Austryi
o d r. 1 8 8 0 d o r. 1 8 9 0 .
l O i ą g d a l s z y . )
A. Przyzwolenie potrzebnych środków pieniężnych.
n). Nn u t r z y m a n i e b u d o w l i i r e g u l a c j ę t a k i c h r z e k , k t ó r y c l i u r e g u l o w a n i e n i e w y m a g a ł o p r z e d ł o ż e n i a s e j m o w i p r u s k i e m u o s o b n y cli p r o j e k t ó w b u d o w y ^ / . f i n a n s o w a n i a .
Uząd pruski już w latach poprzednich ponosił b ar
dzo znaczne wydatki na poprawienie dróg wodnych, nie przeznaczał jednakow oż osobnych kwot Ina utrzymanie wykonanych już budowli.
Ponieważ po rozpoczęciu systematycznej reg u lacji rzek i budowy kanałów należało przedewszystkiem ba
czyć na utrzym anie budowli w ykonanych, zwiększały się w ostatnich 10 latach w etacie zarządu bud. wod. „stałe w ydatki" roczne, raz skutkiem pomnożenia się budowli wykonanych, dalej z powodu znacznie powiększonego ruchu, a następnie skutkiem powiększenia się liczby pa
rowców kursujących na drogach wodnych.
Do r. 1880 zezwalał sejm pruski kwoty potrzebne na budowle, pod następującym i ty tu ła m i:
a ) Cap. 00. tyt. 11. Na utrzym anie portów rze
cznych i rzek spław nyeh, dróg holow niczych, wodocią
gów. przewozów i mostów na rzekach spław nyeh;
b). Tyt. .12. N a utrzymanie, kanałów i odnośnych b u d o w li:
<:). Tyt. 15. Na budowle regulacyjne na większy cli rzekach, budowę portów i na odszkodowania spowodo
wane usunięciem zakładów wodnych dla żeglugi szko
dliwych. jako też na koszta przedwstępnych robót dla nowych projektów .
Przy pozycji ostatniej zezwalano jako „jednorazowe nadzwyczajne w ydatki", osobne dodatki na właściwe nowe budowle i na regulacje rzek większych.
Przy zestawieniu podziału na właściwe budowlo kon
serwacyjne i na nowe budowle, natrafiano zawsze na trudności, aby je więc usunąć a nadto aby uzyskać oso
bne fundusze na mniejsze budowle nowe. uzupełniające lub rekonstrukcyjne, oraz aby już w stałych wydatkach otrzymać osobne kwoty na budowle regulacyjne na rze
kach m n i e j s z y c h , zestawiano od r. 1880/81 począ
wszy budżet zarządu Imd. wod. odmiennie od dotych
czasowego sposobu, a m ianow icie: określano obszerniej cel kwot dotychczas na utrzymanie, Irnd. wod. zezwa
lanych . następnie, zaś wykazywano wszystkie koszta większych budowli, nowych i konserw acyjnych, jakoteż koszta regulowania rzek większych jako nadzwyczajne wydatki.
W edług tego zezwalano od r. 18808.1 w y d a t k i s t a, ł e pod następującymi ty tu ła m i:
a). Pap. 05. tyt. Ili. Na utrzymanie portów rze
cznych i przystani, jakoteż na utrzymanie, rzek, dróg holowniczych, wodociągów, przewozów i mostów na rze
kach spław nyeh, z w y ł ą c z e n i e m wszelkich więk
szych budow li nowych i konserw acyjnych: następnie na, regulacjo rzek m niejszych, oznaczenie drogi spławnej, (nurtu), na usunięcie zakładów dla żeglugi szkodliwych, subw encjonow anie zaś takich, które na żeglugę korzy
stnie w p ły w ają;
b). Tyt. 17. N a utrzym anie kanałów i odnośnych budowli z wyłączeniem większych nowych budowli lub rekonstrukcji, przyezcm znaczne kwoty z pierwotnego zestawienia ad c), przeniesiono do pozycyi ad a), no
wego zestawienia.
Niżej umieszczona tabela wykazuje w cyfrach zao
krąglonych, jakie kwoty pod tytułem „stałych wyda
tków" zezwolono na utrzym anie budowl i , jakoteż na re g u la c ją m niejszych rzek , j a k : SlOr. Krllekau.
Pinnau. Leme, Aller, Oslo, Hammc, Maso, L ahn, Saar, Menu. Odrv od Nisy w góro i W ery.
Porty, przystanie lfa n a p rubryce wykazanych, polega na szczegółowo zestawio
nych kosztach konserwaeyi budowli istn iejący ch . wzma
gających się z postępem regulacyi.
Z ostatniej rubryki powyższego zestawienia wynika, że koszta utrzym ania wykonanych już budowli wzrosły w latach od r. 1880/81 do 1888/90 o 2 .0 4 0 .0 0 0 m a
rek rocznie.
Zarząd budowli wodnych rozdziela kwoty rocznie na powyższy cel zezwalane, na pojedyncze dorzecza i sy
stem y kanałowe w edług potrzeby, zwracając szczegól
niejszą uwagę, na należyte konserwowanie budowli, oraz na praw idłow e zużytkowanie kwot na re g u la c ją rzek m niejszych przyznanych.
b). N a r e g u l a e y ą r z e k w i ę k s z y c h , d l a k t ó r y c h p a r l a m e n t o w i p r u s k i e m u p r z e d k ł a d a n o o s o b n e p l a n y b u d o w y i z f i n a n s o w a n i a.
Przy zestawieniu kwot potrzebnych na regulaeyą rzek większych, kierował się zarząd budowli wodnych
godzenia lub ominięcia za ostrych krzywizn, rozszerze
nia za ważkich i podniesienia za nizkieh mostów,- usu
nięcia m łynów pływaków, jazów, zastaw rybnych, i t. p.
przeszkód, następnie założenia nowych i poprawienia sta
rych dróg holowniczych, budowy przystani i pomnoże
nia portów dla przezimowania lub zabezpieczenia statków w czasie powodzi. Powyższe roboty w pływ ają bardzo korzystnie na powiększenie się ruchu na rzekach spła- w n y e h , jednakowoż nie pociągają koniecznie za sobą drugiego bardzo ważnego celu regulacyi, tj. powiększe
nia pojemności (ładugi) statków, która bezsprzecznie
w pierwszej linii od kształtu i Stosownej konstrukcyi ostatnich zależy.
Długość i szerokość statków jest zależną na rzekach naturalnych od szerokości drogi spławnej i promienia najmniejszego krzywizn; na kanałach zaś i rzekach ska
nalizow anych/od przekroju poprzecznego kanałów i wy
miarów szhiz k(>moro\yyeh; głębokość zaś czyli dopu
szych opadów atm osferycznych zależy.
(Jeleni regulacyi każdej rzeki spławnej musi być za
tem przedewszystkiem uzyskanie największej możliwej głębokości na całej długości rzeki przy tych najniższych stanach wody, które się najczęściej w ciągu roku po
w tarzają. aby mnożebnić używanie statków głębszych a więc ładowniejszych.
Pogłębienie dna rzeki w nurcie, można osięgnąć je dynie tylko za pomocą budowli regulacyjnych, ścieśnia
jących nadm iernie szerokie koryta do potrzebnej nor
malnej szerokości, która znów zależną jest od ilości przepływającej wody. od istniejącego spadku średniego, ml rodzaju toczonych żwirów i piasków etc. Budowle regulacyjne, system atycznie wykonane, zniewalają wodę do wyrobienia sobie jednolitego koryta własną siłą . do unoszenia piasków dalej, do usunięcia ław piaskowych, mielizn i odsypisk, i do wyrobienia odpowiedniej g łę bokości. skoro tylko szerokości normalne z należytem uwzględnieniem natury rzeki wypośrodkowane zostały.
Zadania powyższego, bez wykonania system atycznych budowli regulacyjnych, li tylko za pomocą bagrowania.
bezwarunkowo osięgnąć nie m ożna: w ym agałoby ono bo
wiem nadzwyczajnych kosztów, a byłoby bezeelowem, gdyż następne wysokie wody zarzuciłyby koryto dopiero
co wybagrowane nap w ró t. żwirem i piaskiem. D latego też bagrowanie może przy regulacyi rzek tylko pomocni
c z e i w yjątkowe znaleść zastosowanie i odnieść w tedy tylko pożądany skutek, jeżeli go się używa w celu przyspie
szenia lub ułatw ienia działania, osięgnąć sic mającego przez w ykonanie budowli regulacyjnych.
Sprawozdanie pomija milczeniem wielki wpływ sy stematycznej regulacyi górnych biegów rzek na pomy
ślny skutek regulacyi w przestrzeniach spław nych. a nie
nem wym ienionych rzek w granicach cesarstwa rosyj
skiego. skutkiem czego każda wyższa wóda ogromne masy piasku w uregulowane już a niżej położone prze
strzenie sprowadza i koryto wyrobione ponownie zasypuje.
N ieulega wątpliwości, że wykonanie budowli reg u la
cyjnych, koncentrujących wodę na tej tylko przestrzeni, którą się ze względu na spław uregulow ać zamierza, z pominięciem biegu wyżej położonego, nie może być dostatecznym środkiem do trw ałego i szybkiego
osia-gnięeią zamierzonego celu. gdyż szutry i piaski, z g ó r
nych biegów, przy wyższych stanach wody naniesiono, i niszczą, a przynajmniej psują cel już osiągnięty a w strzy
m ują zamierzony,
Chcąc, zatem zabezpieczyć koryto już uregulowane dla spławu, przed ponownem zapiaszezeniem, oraz p ra
gnąc skutek budowli regulacyjnych w wykonaniu będą
cych przyspieszyć i utrwalić, należy koniecznie regulo
wać także górne biegi i dopływ y rzek spław nyeh, aby ile możności zmniejszyć objętość żwirów i piasków, to
czonych przez rzekę przy każdym wysokim stanie. j Cel ostatni da się osięgnąć przez ustalenie odsypisk w górnej części rzeki wikliną, zabudowaniem potoków7 g ó rsk ich , zalesieniem stoków obnażonych, ubezpiecze
niem. urw istych brzegów rzeki, unikaniem ile możności w górnych biegach budowy przekopów i obwałowań powiększających spadek i prąd wody w łaśnie w m iej
scach zawierających najwięcej żwirów.
Roboty wymienione powyżej powinny być wykonane równocześnie, a przynajmniej zaraz po uregulowaniu- spławnej części rzeki, w przeciwnym bowiem razie sku
tek robót zawsze będzie problem atyczny i krótkotrw ały.
N a Renie. W ezerze, Łabie i Odrze objawia się wpływ robót regulacyjnych na górnych biegach i do
pływach bardzo korzystnie, aczkolwiek nie rozciągają się, one jeszcze na całe ich d łu g o śc i; mają bowiem na razie przeważnie tylko ubezpieczenie rolnictw a na oku;
zawsze atoli zmniejszają masę toczonych piasków i żwi
rów, tak dalece, że w dolnych spław nyeh biegach uregu
lowanych, zapias/.czenia niedają się już tak bardzo uczitwać.
Dla przedstawienia konieczności i celu Systematy
cznej regulaeyi rzek pruskich, przedłożył pr. zarząd bu
dowli wodnych władzom kom petentnym i reprezentacji państw a w yczerpujące hydrotechniczne operaty, w któ
rych wykazał dotychczasowe trudności na jakie żegluga natrafia; przedstaw ił jakie głębokości należałoby osię
gnąć w celu podniesienia tejże, jakie wreszcie koszta
I). 30 stycznia, .1882 operat, dotyczący ekonomicznego stanu kanałów pruskich, który jednak z biegiem czasu stał się bezprzedmiotowym.
W edle wyżej wym ienionych operatów przedstawia się cel zamierzonej regulaeyi i kosztorysowy nakład pie
niężny w następujący sposób:
Głębokość uzyskać sio mająca 1 40 m. przy nizkim stanie wody; czas potrzebny 10 lat, koszta 2- J 76 mil.
marek.
b) Ruś i Atmat.
Głębokość uzyskać się mającą oznaczono przy pierw
szej na 1‘4 m., przy drugiej na F 7 m., czas potrzebny na 0 lat, wreszcie koszta na 0-86 mil. marek.
fi) Gilga,
Głębokość oznaczono na 1:25 in. przy nizkim stanie - w ody;'czas potrzebny na 3 lal. koszta na 0'2 mil. marek.
Ogólne koszta powyższych regulacyj preliminowano zatem na 8 9 ’078 milionów m arek czyli na 53-987 mili
onów Złr. w. a.
N adm ienić tu wypada, że roboty regulacyjne powyż
sze m zestawieniem objęte uważać należy za dopełnienie istniejących już, bardzo obszernych budowli regulacyj
nych, rząd pruski w ydał bowiem przed r. 1880 bardzo znaczne kwoty na uregulowanie rzek wymienionych.
W przytoezonem wyżej dziele urzędowem p. t.: ..Denk- sch ritt iiber die Strome Mentel. W eichsel, etc.“ Berlin 1888. czytamy bowiem, że rząd pruski wydał na regu-la e y e ;
a) rzeki Niemna do r. 1880 . . 5 .955,208 Mrk.
b) rzeki W isły od r. 1832 do 1888 85,0 0 0 .0 0 0 ,, (w których się. mieści 20 milio
nów na budowle nowe, i 9 mili
onów" na budowle konserwacyjne)
<■) rzeki Gdrv od r. 1 8 1 6 — 184:2 . 5,013.000 ., J 848 — 1859 . 4 .5 1 6 .8 0 0 ..
.. 1860 — 1-866 . 4 .0 4 8 .5 0 0 „ . 1 8 6 7 — 1873 . 6 .865.700 ., ,. 1 8 7 4 — 1879 . 6 .232.500 ..
27.270.500 ..
d) rzeki Łabu od r. 1859 — 1868 . 7 ,170.840 ,.
od r. 1869 — 1880 od granicy Sa
ksonii do ujścia Seewy . . . 16,927.404 ,.
na regulacyą Łabu południowego
(Siiderelbe) . . . 2,200.988 26,299.292 T e) rzeki Wezery w latach 1 8 7 5 — 1880
od M unden do Garlshafen . . 319.782 ., od Garlshafen do Fischbeck . . 531.839 ., od Fischbeck do Schlilsselburg . . 8 4 9.977 ,, od Schlusselbnrg do ujścia Al lor . 706.115 „ od ujścia A ller do granicy Bremy . 4 8 5.575 ,, 2,9 9 2 .7 8 8 „ f i rzeki Renu od r. 1831 — 1866 . 24.989.300
1867 — 1880 . 13,577.156 3 8 ,5 1 6 .3 5 6 ,, a wiec ogółem : . . . 184.040.199 Mrk.
czyli: . . . 8 0,424.119 Złr.
nie wliczając w kwoty powyższe kosztów regulacyi rzek mniejszych, budowy kanałów etc.
N adm ieniam y wreszcie, że regulaeya rzeki Rem i nil Bazylei do ujścia 1037 km. długiej, wymagała od roku 183J do 1887 ogółem 229,115.371 Marek, czyli 137,469.223 Złr. w. a., z którvch pokryły: Fraucya, a od r. 1871 A lzacya i L otaryngia 3 9,601.212 M., W. Ks.
Badeiiskie 44.8 0 8 .4 6 6 M.. Bawarca 10.156.287 M., W. Ks. Hesskie 8 ,410.632 M., Prusy 53,0 5 3 .0 8 9 M..
wreszcie N iderlandya 73.085.684 Al.
Powyżej wykazany czas trw ania budowy rozpoczyna się z rokiem 188.1/82, aczkolwiek niektóre kwoty po
trzebne już przed tym rokiem były przygotowane.. Od roku zaś 1882/88 począwszy, przyzwalano potrzebne kwoty na nowe budowle regulacyjne w miarę, prelim i
nowanego trwania, budowy i kosztorysami oznaczonych kosztów pod tytułem „ j e d n o r a z o w y c h n a d z w y c z a j n y c h w y d a t k ó w " , rozdzielając je na dwi e ru
bry k i: na rzeki większe i mniejsze, bez żadnego dal szego ograniczenia co do czasu, sposobu lub miejsca użycia.
Podnieść tu wypada, że ten brak ograniczenia w uży
ciu kwot zezwolonych na budowle, nadzwyczaj ułatw iał zarządowi budowli wodnych jego trudne zadanie, gdyż wykonanie budowli regulacyjnych zależy nietylko od zezwolonych kwot, ale przeważnie od stanu powietrza i stanu wody; od możności dostarczenia, materyałów w dostatecznej ilości i jakości, wreszcie w wysokim sto
pniu od miejscowych stosunków i zmienności tychże.
W szystkie nie uregulow ane lub częściowo regulow ane rzeki ulegają miejscami tak szybkim i doniosłym zmia
nom w konfiguraeyi koryta, że szczegółowe projektu, na regulacyą opracowane, na krótki tylko czas m ogą mieć w artość i często bardzo przy rozpoczęciu robót znacznej zmianie, uledz m uszą; również w czasie budowy powstają, skutkiem wykonanych już budowli zmiany w układzie koryta, pociągające koniecznie za sobą zmianę projektu.
Pruski zarząd budowli wodnych m ając zupełną swo
bodę w zużytkowaniu kwot raz zezwolonych, które nie przepadały, gdyby budowa w oznaczonym czasie nie została wykonaną, m ógł funduszami rozporządzać wedle najlepszej w iedzy i w m iarę potrzeby, co ja k już wyżej podnieśliśmy, przyczyniło się. w wysokim stopniu do korzystnego osiągnięcia celu.
W skutek przedłożonych projektów zezwolił sejm pru ski do r. 1889/90 następujące kwoty na regnlacyę na
turalnych dróg wodnych, a mianowicie:
Bok
N a r e g u ł a o;i/ ę r z e k
Razem większych mniejszych
marek fsum y zaokrąglonej
1880/81 5 .333.000 500.000 5.833.000
1881/82 5,408.000 9 8 2 .000 : 6.390.000 1882/83 5,037.000 2.883.000 7 .919.000 1883/84 3 .9 1 3.000 3.059.000 6 ,971.000 1884/85 4 .400.000 3.068.000 7.468.000
1.885/86 4.420.000 3.261.000 7.681.000
1886/87 3.225.000 1.91 1.000 5 .136.000
1887/88 3,700.000 1,457.000 5.157.000
1888/89 i 3,467.000 1,327.000 4.7 9 4 .0 0 0 1889/90 2.633.000
' 1,170.000 3.803.000
Ogółem w 10 latach . . . 61.152.000 marek czyli złr. 8 0 ,6 9 1.200
4 1
Zmniejszanie się kwot zezwalanych w latach ostatnich tłum aczy się wykonaniem w międzyczasie budowli reg u lacyjnych w pojedynczych dorzeczach, reszta zaś z pre
liminowanych kosztów w kwocie 2 8 .8 3 6 .0 0 0 Mk. zezwo- lona zostanie w latach następnych.
v) I n n e w y d a t k i n a p o d n i e s i e n i e ż e g l u g ' i n a r z e k a c h i k a n a ł a c h , na h u d o w e m o s t ó w itp.
Oprócz powyższych kwot otrzym ał zarząd Imdowli wodnych znaczne kredy ta do dyspozyeyi, częścią w nad
zwyczajnych w ydatkach budżetu, z przeznaczeniem „na regulacya dróg w odnych" i ..na budowle dla podniesie
nia żeglugi na wodach śródziem nych", częścią zaś oso- bnemi ustawami.
Kwoty takie obracano przeważnie na większe regli- łacye rzek pierwotnym planem nie objętych; na skana
lizowanie rzek, na budowę szluz i jazów, budowę now ych i rozszerzenie istniejących kanałów, jakoteż na potrzeby zarządu budowli wodnych, jako to: na służbowe statki parowe, bagry, statki przewozowe, na urządzenie składów m ateryałow yeh. warsztatów dla naprawy statków, przy
rządów i narzędzi i t . p.
W reszcie zezwolono pod tytułem ..na budowę dróg.
mostów i budynków służbow ych“ znaczniejsze kwoty na budowę nowych i przebudowa,nie starych dla żeglugi szkodliwych, mostów i t. d.
Wykluczywszy z kwot omawianych sumy zezwalane na budowę dróg. roboty odwadniające i na mniejsze budynki mieszkalne dla urzędników, o ile one nie stoją, w ścisłem związku z żeglugą, a natomiast doliczając pożyczkę zaciągniętą ustaw ą •/. d. 12 marca 1879 na uregulowanie dróg wodnych w Marchii, przedstawia się kredyt udzielony w tym tytule zarządowi budowli wo
dnych następująco:
K w o t y z e z w o l o n o Rok na reguiacyę i ■ na budowę
Razem podniesienie żeglugi mostów
-marek (sum y zaokrąglone)
1880/81 2.080.000 1.063.000 3.749.000
1881/82 3^871.000 8 7 7 .0 0 0 4 .7 4 8 .0 0 0 1882/83 3.148.000 3 5 4 .0 0 0 3 ,502.000 1883/84 3,004.000 5 4 4 .000 3 ,608.000 1884/85 6.5 4 5 .0 0 0 4 4 2 .0 0 0 : 0.9 8 7 .0 0 0 1885/86 4,2 1 2 .0 0 0 120.000 4 ,3 3 2 .0 0 0 3880/87 3 ,097.000 1.500.000 i 4 .5 9 7 .0 0 0 1887/88 1,971.000 1,263.000 ; 3 ,234.000 1888/89 2 .903.000 9 9 0.000 i 3 .8 9 3 .0 0 0 1889/90 2 .985.000 3 0 7 .0 0 0 3 .292.000
Do tego na poprawę dróg wodnych
w M archii (ustawa z dii. 12/3 1879) . 5,2 2 7 .0 0 0 Ogółem w 10 latach . . . 47,1 6 9 .0 0 0
marek czyli złr. 2 8 ,3 0 1 .4 0 0 Zestawiwszy kwoty zezwolono pod trzema powyższy
mi tytułam i przez państwo pruskie na cele regulaeyi rzeki, podniesienie żeglugi w ciągu ostatnich 10-ciii lat, otrzym am y:
ad a) na budow le konser- M arek Złr. w . a.
wacyjne itd. . . 7 4 ,8 1 2 .0 0 0 czyli 4 4 ,887.200 ad In na regulacya rzek
w iększych i mniejszych 01,1 5 2 .0 0 0 ,, 3 0 ,0 9 1 .2 0 0 ad c) na inne budowle dla
podniesienia żeglugi, bu
dowę mostów itp. . .4 7 ,1 0 9 .0 0 0 „ 28.3 0 1 .4 0 0 Kazein ' ' 183,133.000 czyli 109,879.800 czyli w przecięciu rocznie 1.8,318.300 „ 10,987.980 P aństw o pruskie posiada (przyjmując powierzchnię tegoż po potrąceniu 8-eh wielkich zatok) na 848.331 kin*
7.088 km. dróg wodnych, czyli 1 0 kin. drogi wodnej na 4 5 '8 k m a powierzchni, a właściwie na 54 7 k m8 1 0 km. rzeki spławnej, a na 265 km8 1 0 km. kanału spławnego, i wydawało w ostatnich 10 latach na popra
wienie żeglugi na swoich drogach wodnych śródziem nych po 2383-0 m arek, czyli 1 4 3 0 ’16 Złr. w. a. rocznic na km. drogi wodnej, czyli odnośnie do ogólnych wy
datków państwa przeciętnie 1 .4 1 % z całego wydatku rocznego; przyjmując zaś ilość mieszkańców wedle spisu z r. 1885 na okrągło 28,3 1 8 .0 0 0 osób, po 0-040 marek, czyli 0 387 Złr. w. a. na rok i głowę. (0. d. n.)
H j/drotechnik.