Blok operacyjny i Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii

6.3.1 Zakres obowiązków i odpowiedzialność Kierownika Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii.

Kierownik Oddziału podlega służbowo Zastępcy Dyrektora ds. Lecznictwa i ponosi przed nim odpowiedzialność z tytułu nałożonych obowiązków.

Do podstawowych zadań Kierownika Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii należy zarządzanie i kierowanie Oddziałem, w tym Blokiem Operacyjnym, a w szczególności:

• prawidłowa organizacja procesu diagnostyczno-leczniczego,

• zapewnienie odpowiedniego do aktualnych wymagań medycyny, obowiązujących standardów i możliwości Centrum, poziomu merytorycznego udzielanych świadczeń,

• podejmowanie, w trybie obowiązującym w Centrum, działań w celu zapewnienia realizacji zadań Oddziału, w tym Bloku Operacyjnego.

• przestrzeganie obowiązujących norm etycznych i praw pacjentów związanych z prowadzoną działalnością,

• analizowanie potrzeb w zakresach rzeczowym, kadrowym i finansowym Oddziału i przedkładanie ich przełożonemu,

• racjonalna, dostosowana do stawianych zadań polityka kadrowa, w tym związana z doskonaleniem umiejętności, aktualizacją wiedzy i rozwojem zawodowym,

• nadzór nad jakością dokumentacji, jej przepływem, bezpieczeństwem i archiwizacją,

• nadzór nad racjonalnym wykorzystaniem zasobów wydzielonych dla potrzeb działalności Oddziału, w tym Bloku Operacyjnego.

Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu luty 2013

• przedkładanie do zaopiniowania i zatwierdzenia przez Dyrektora wszystkich decyzji rodzących skutki ekonomiczne a nie ujętych w zatwierdzonym planie kosztów,

• nadzór i podejmowanie skutecznych działań w celu zapewnienia bezpieczeństwa ludzi i mienia w trakcie realizacji procesu diagnostyczno-leczniczego,

• nadzór nad stanem techniczno-funkcjonalnym infrastruktury stanowiącej środowisko opieki związane z działalnością Oddziału, w tym Bloku Operacyjnego.

• skuteczne i efektywne realizowanie kontraktów i umów zawartych przez Centrum, w części mającej zastosowanie do działalności Oddziału, w tym Bloku Operacyjnego.

• analiza i planowanie działalności dla celów kontraktowania świadczeń zdrowotnych i analiza realizacji kontraktów z NFZ,

• konsultowanie chorych z innych oddziałów szpitalnych,

• nadzór nad stanem epidemiologicznym Oddziału, podejmowanie działań profilaktycznych, eliminowanie i analiza incydentów epidemiologicznych oraz właściwe prowadzenie wymaganej dokumentacji dotyczącej zagadnień epidemiologicznych,

• zgłaszanie Pielęgniarce Epidemiologicznej lub przełożonemu wszystkich przypadków zakażeń szpitalnych, obserwacji, spostrzeżeń i wniosków w tym zakresie,

• współpraca z Zastępcą Dyrektora ds. Pielęgniarstwa w zakresie wszystkich zagadnień związanych z zapewnieniem prawidłowej opieki pielęgniarskiej oraz działań niższego personelu medycznego podejmowanych w obszarze działań Oddziału, w tym Bloku Operacyjnego.

• współpraca z Komitetami działającymi w Centrum,

• nadzór nad przestrzeganiem zasad BHP i P.Poż. przez podległy personel,

• współpraca z kadrą kierowniczą jednostek organizacyjnych Centrum, w zakresie wszystkich zagadnień dotyczących zadań i celów realizowanych przez te komórki,

• współpraca z kadrą kierowniczą innych podmiotów medycznych, konsultantami i kadrą kierowniczą organów samorządowych i państwowych, w zakresie dotyczącym Oddziału, w tym Bloku Operacyjnego.

• realizacja decyzji i poleceń przełożonych lub innych kompetentnych służb w sytuacjach nadzwyczajnych związanych z wystąpieniem zagrożenia epidemiologicznego, klęską żywiołową, katastrofą, wypadkiem masowym, atakiem terrorystycznym lub innymi zdarzeniami o podobnym charakterze,

• udzielanie wyjaśnień dotyczących skarg i zażaleń na działalność Oddziału.

1. W zakresie Bloku Operacyjnego, w szczególności do zadań Kierownika należy:

• badanie chorych zakwalifikowanych do zabiegu operacyjnego,

• ustalanie, wspólnie z lekarzem leczącym lub Kierownikiem oddziału zabiegowego, zasad przygotowania przedoperacyjnego,

• omawianie z Kierownikiem oddziału zabiegowego (operatorem) proponowanych metod znieczulenia do zabiegu operacyjnego,

• nadzorowanie całości spraw związanych z prowadzeniem znieczulenia do zabiegu operacyjnego. W przypadku uznania konieczności Kierownik Oddziału wykonuje osobiście znieczulenie.

• współpraca z Kierownikiem oddziału zabiegowego lub lekarzem przez niego upoważnionym, np. operatorem, w przypadkach wątpliwych, a dotyczących ograniczeniu rozległości zabiegu, dalszym prowadzeniu lub przerwaniu pierwotnie zamierzonej operacji,

• nadzorowanie i współdziałanie w postępowaniach: resuscytacji, przeciwbólowym, odżywianiu pozajelitowym itp.

• konsultowanie chorych z innych oddziałów ,

• przechowywanie kluczy od szaf ze środkami narkotycznymi i silnie działającymi.

2. Z tytułu nałożonych obowiązków Kierownik Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii posiada uprawnienia zgodnie z punktem VI niniejszego Regulaminu, ppkt 1.2 a w szczególności posiada uprawnienia do:

• wyboru metod leczenia i znieczulenia.

3. Z tytułu nałożonych obowiązków Kierownik Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii posiada obowiązki zgodnie z punktem VI niniejszego Regulaminu, ppkt 1.3. a w szczególności odpowiada za:

• solidarnie z Pielęgniarką Oddziałową bloku operacyjnego za sprzęt medyczny i wyposażenie podległego mu bloku operacyjnego oraz solidarnie z Pielęgniarką Oddziałową Oddziału za sprzęt medyczny i wyposażenie podległego mu Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii,

• sprawne funkcjonowanie oddziału pod względem medycznym i administracyjnym oraz właściwe leczenie chorych,

• realizację zawartego z NFZ kontraktu oraz innych umów na świadczenia medyczne.

Kierownika Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii zastępuje w czasie nieobecności wyznaczony na piśmie lekarz Oddziału.

Kierownik Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii wykonuje czynności zlecone mu przez Zastępcę Dyrektora ds. Lecznictwa, bezpośrednio wiążące się z zakresem jego obowiązków, a nie objęte niniejszym regulaminem.

6.3.2 Zakres obowiązków i odpowiedzialność Anestezjologa zatrudnionego w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii.

Lekarz anestezjolog podlega bezpośrednio Kierownikowi Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Zakres obowiązków lekarza Anestezjologa obejmuje zakres obowiązków lekarza oddziału opisany w punkcie „zakres obowiązków lekarza oddziału” oraz dodatkowo, w związku z obsługiwaniem Bloku Operacyjnego do jego obowiązków należą:

• w okresie przedoperacyjnym do obowiązków anestezjologa współpracującego z Lekarzem lub Kierownikiem Oddziału należy badanie

Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu luty 2013

chorego, zapoznanie się z historią choroby i ustalenie zasad przygotowania chorego do operacji,

• anestezjolog powołany jest do uczestniczenia w omawianiu przedstawionych przez Kierownika Oddziału zabiegowego wskazań operacyjnych, ustalaniu rodzaju, typu i rozległości zabiegu, z zadaniem przedkładania swojego stanowiska co do wyboru metod znieczulenia, postępowania ograniczającego ryzyko operacyjne i powikłania. Przy ustalaniu sposobu znieczulenia lekarz Anestezjolog spełnia życzenia Kierownika Oddziału (Lekarza operującego), będące w zgodzie z bezpieczeństwem chorego w czasie i po zabiegu, za które odpowiada.

Anestezjolog może w miarę możliwości spełniać życzenia chorego lub jego opiekunów prawnych dotyczące rodzaju bądź sposobu znieczulenia chorego,

• przed przystąpieniem do znieczulenia Anestezjolog sprawdza tożsamość chorego i rodzaj zaplanowanego zabiegu operacyjnego,

• przeprowadza lub nadzoruje całość prac związanych ze znieczuleniem do zabiegów operacyjnych odpowiadając za jego wynik i stan chorego w czasie operacji,

• w czasie operacji anestezjolog kieruje całością postępowania leczniczego w zakresie podawania krwi, środków krwiopochodnych i zastępczych, przeciwdziałania wstrząsowi, uzupełnienia niedoborów i stosowania innych specjalnych metod postępowania,

• w porozumieniu z Kieorwnikiem Oddziału zabiegowego lub lekarzem przez niego upoważnionym, np. Operatorem, Anestezjolog decyduje w przypadkach wątpliwych o ograniczeniu rozległości zabiegu, dalszym prowadzeniu lub przerwaniu pierwotnie zamierzonej operacji,

• w okresie pooperacyjnym anestezjolog wspólnie z lekarzem leczącym nadzoruje stan ogólny chorego wkraczając czynnie w przypadku powikłań tego okresu (niedodma, oddech paradoksalny itp.), stosując zabiegi resuscytacyjne lub prowadząc czynności rozpoczęte przed lub w czasie zabiegu. Jeżeli chory przebywa w pokoju pooperacyjnym rozpoczęte przed lub w czasie zabiegu. Jeżeli chory przebywa w pokoju pooperacyjnym wchodzącym w skład oddziału anestezjologicznego, pozostaje na ten czas pod opieką personelu tego oddziału,

• prowadzenie w czasie operacji odpowiedniej karty znieczulania,

• dokładne prowadzenie dokumentacji znieczulania (protokołów, ksiąg znieczulania),

Ponadto lekarz Anestezjolog świadczy pracę dla innych oddziałów w zakresie :

• wykonywania lub nadzorowania postępowania reanimacyjnego,

• przeciwdziałania i walki z różnymi postaciami wstrząsu,

• postępowania przeciwbólowego,

• stosowania przedłużonego oddechu kontrolowanego,

• nadzorowania postępowania w stanach nieprzytomności i porażeń ośrodków ważnych dla życia,

• nadzorowania odżywiania pozajelitowego, leczenie niedoborów i zaburzeń w gospodarce wodnej, elektrolitowej, białkowej i energetycznej ustroju,

Anestezjolog wykonuje inne czynności związane z jego działalnością, a nie objęte niniejszym regulaminem, jeżeli zostały mu zlecone przez Kierownika Oddziału.

6.3.3 Zakres obowiązków i odpowiedzialność Pielęgniarki Oddziałowej Bloku Operacyjnego

Pielęgniarka Oddziałowa Bloku Operacyjnego podlega służbowo Kierownikowi Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii, a merytorycznie Zastępcy Dyrektora ds. Pielęgniarstwa / Naczelnej Pielęgniarce. Pielęgniarka Oddziałowa jest odpowiedzialna za kompleksowe przygotowanie sal operacyjnych do pracy i opiekę pielęgniarską nad pacjentem przebywającym w obrębie Bloku Operacyjnego.

Pielęgniarka Oddziałowa jest zwierzchnikiem pod względem merytorycznym pielęgniarek instrumentariuszek zatrudnionych w obrębie Bloku Operacyjnego.

Pielęgniarka oddziałowa w porozumieniu z Zastępcą Dyrektora ds.

Pielęgniarstwa / Naczelną Pielęgniarką upoważnia do zastępstwa na czas swojej nieobecności jedną z Pielęgniarek.

Pielęgniarka Oddziałowa składa Zastępcy Dyrektora ds. Pielęgniarstwa / Naczelnej Pielęgniarce sprawozdania o pracy pielęgniarskiej w oddziale.

Do podstawowych zadań Pielęgniarki Oddziałowej należy organizacja pracy podległego personelu poprzez planowanie i dobór prawidłowych metod działania zgodnie z kwalifikacjami i stanem zdrowia pacjentów przebywających w obrębie Bloku Operacyjnego stosownie do kwalifikacji personelu oraz stanu zdrowia pacjentów udzielanie pomocy i opieka nad chorymi, a w szczególności:

1. Do obowiązków Pielęgniarki Oddziałowej Bloku Operacyjnego należy w szczególności:

• ustalanie podziału obowiązków, odpowiedzialności i uprawnień zgodnie z kwalifikacjami i umiejętnościami podległego personelu,

• czuwanie nad wykonaniem zleceń lekarskich przez podległy personel w sposób należyty i we właściwym czasie,

• prowadzenia podręcznej apteczki oddziału i stałe jej uzupełnianie, należyte przechowywanie leków, zaopatrywanie w leki, sporządzanie remanentu leków w oddziale w terminach i wg zaleceń ustalonych przez Dyrektora Centrum lub Zastępcę Dyrektora ds. Pielęgniarstwa / Naczelną Pielęgniarkę,

• odbieranie raportów ustnych i pisemnych z poprzednich zmian pielęgniarskich,

• sporządzanie harmonogramów pracy,

• prowadzenie instruktażu podległego personelu w zakresie pielęgniarstwa,

• czuwanie nad bezpieczeństwem chorych,

• dbania o stan sanitarno-higieniczny Bloku Operacyjnego,

• nadzór nad prawidłowym przyjęciem pacjenta z oddziału do zabiegu i przekazaniem pacjenta do oddziału po zabiegu,

• w przypadku śmierci pacjenta nadzór nad właściwym postępowaniem ze zwłokami,

• nadzór nad prawidłowym prowadzeniem dokumentacji przez pielęgniarki,

• zgłaszanie Zastępcy Dyrektora ds. Pielęgniarstwa / Naczelnej Pielęgniarce wniosków dotyczących zmiany harmonogramów pracy, urlopów i zastępstw,

• czuwanie nad oszczędnym i racjonalnym użyciem przez podległy personel materiału, sprzętu i urządzeń oddziałowych, oraz nad racjonalną

Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu luty 2013

gospodarkę lekiem.

• dbanie o odpowiednią postawę i zachowanie się podległego personelu,

• terminowe i rzetelne prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej i statystycznej,

• nadzorowanie odbioru bielizny czystej z magazynu szpitala i przesyłania bielizny brudnej do pralni przez pracownika firmy,

• składanie zamówień i odbieranie sprzętu i wszelkich materiałów potrzebnych dla oddziału,

• bezzwłoczne powiadamianie Kierownika Oddziału oraz Kierownika Działu Administracji o uszkodzeniach urządzeń i sprzętu.

2. Z tytułu nałożonych obowiązków Pielęgniarka Oddziałowa Bloku Operacyjnego odpowiada za:

• organizację pracy podległego personelu,

• wszystkie podjęte przez siebie decyzje dotyczące opieki nad pacjentem przebywającym w obrębie Bloku operacyjnego oraz za brak decyzji,

• za czytelne, rzetelne i terminowe prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej.

• zapewnienie dyscypliny pracy i porządku,

• konsekwencje podejmowanych decyzji,

• prawidłowe i terminowe wykonanie zadań oraz poleceń bezpośredniego przełożonego,

• zarządzanie ryzykiem wynikającym z decyzji podejmowanych w ramach posiadanych uprawnień i obowiązków,

• motywowanie pracowników oraz utrzymanie dobrej atmosfery pracy,

• działania na rzecz dobrego wizerunku Centrum.

• Pielęgniarka Oddziałowa jest odpowiedzialna wspólnie z Kierownikiem Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii za środki trwałe będące na wyposażeniu Bloku Operacyjnego,

• prawidłowe planowane i rozliczanie czasu pracy podległego personelu.

3. Do podstawowych uprawnień Pielęgniarki Oddziałowej Bloku Operacyjnego należy:

• wydawanie poleceń podległemu personelowi,

• samodzielny wybór metody i techniki pracy pielęgniarki Bloku Operacyjnego,

• podawania bez zgody Lekarza leków umieszczonych wykazie przeciwwstrząsowym oraz w „Wykazie Leków, do których podawania choremu bez zlecenia Lekarza jest uprawniona Pielęgniarka”.

• ocena wyników pracy podległych pracowników i ich kwalifikacji zawodowych,

• wnioskowanie w sprawach personalno-płacowych,

• wnioskowanie, analizowanie, zgłaszanie projektów i propozycji dotyczących danej komórki.

Pielęgniarka Oddziałowa jest zobowiązana wykonywać polecenia Kierownika Oddziału, lekarzy wykonujących zabieg i Zastępcy Dyrektora ds.

Pielęgniarstwa / Naczelnej Pielęgniarki wiążące się z zakresem jej pracy

zawodowej, a nie objęte niniejszym regulaminem.

6.3.4 Zakres obowiązków i odpowiedzialność Pielęgniarki anestezjologicznej

Pielęgniarka anestezjologiczna podlega Pielęgniarce Oddziałowej Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii.

1. Do obowiązków Pielęgniarki należy w szczególności:

• czynny udział w reanimacji i resuscytacji krążeniowo - oddechowej pacjentów,

• doskonała znajomość obsługi i działania aparatury monitorującej,

• przygotowanie aparatury i sprzętu anestezjologicznego koniecznego do przeprowadzenia znieczulenia i leczenia chorych w oddziale,

• pielęgnowanie pacjentów w stanie zagrożenia życia, według obowiązujących procedur pielęgniarskich i epidemiologicznych,

• zapewnienie opieki chorym na powierzonym jej odcinku pracy oraz współpraca z zespołem terapeutycznym w realizacji zadań związanych z prowadzeniem chorych w stanach bezpośredniego zagrożenia życia oraz chorych znieczulanych do zabiegów operacyjnych,

• realizacja zleceń lekarskich oraz udokumentowanie ich wykonania,

• uczestniczenie w badaniach specjalistycznych, zabiegach leczniczych prowadzonych na bloku operacyjnym i oddziale,

• prawidłowe prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej,

• ścisła współpraca z innymi komórkami organizacyjnymi szpitala,

• wykonywanie zabiegów pielęgniarskich mających na celu zapobieganie powikłaniom tj; odleżyny, przykurcze, miejscowe odczyny zapalne,

• zapewnienie bezpieczeństwa pacjenta przed znieczuleniem:

− przyjęcie i identyfikacja chorego,

− bezpieczne ułożenie chorego,

− nadzór i ocena stanu chorego,

− założenie cewników (żylnego, do pęcherza, do żołądka)

− pobieranie materiału do badań,

− stałe monitorowanie funkcji życiowych ,

− bezpieczny transport pacjentów,

• utrzymanie w komplecie i stałej gotowości do użycia aparatury i sprzętu, a w razie konieczności zastosowania (walizki reanimacyjne, respiratory itp.)

• czynny udział w procesie mycia, dezynfekcji, sterylizacji sprzętu anestezjologicznego i monitorującego zgodnie z obowiązującą procedurą,

• ustalenie rozpoznania pielęgniarskiego oraz realizowanie postępowania pielęgniarskiego wobec pacjenta, uwzględniając przede wszystkim:

• dobór metod pielęgnacyjnych stosownie do stanu pacjenta oraz ustalonego postępowania leczniczego,

• ocena stanu psychicznego pacjenta oraz zapewnienie właściwego klimatu zaufania i bezpieczeństwa,

• wykonywanie czynności pielęgnacyjno – leczniczych zwłaszcza w zakresie:

Centrum Pediatrii im. Jana Pawła II w Sosnowcu luty 2013

− utrzymania czystości ciała, bielizny osobistej i pościelowej,

− wykonywanie gimnastyki oddechowej oraz stosowanie drenażu ułożeniowego w zależności od wskazań (współpraca),

− udzielenie pomocy przy zaspakajaniu czynności fizjologicznych.

− podawanie pożywienia we właściwy sposób, kontrolowanie żywności dostarczonej chorym spoza szpitala i właściwe jej przechowywanie,

• edukacja pacjentów i ich rodzin w zakresie samoopieki, samoobsługi oraz samopielęgnacji w życiu z chorobą,

• informowanie pacjenta o jego prawach,

• zabezpieczenie zgodnie z panującymi przepisami odzieży i innych wartościowych przedmiotów należących do pacjenta,

• zapoznanie się z obowiązującymi instrukcjami, procedurami, zarządzeniami i regulaminami obowiązującymi w oddziale oraz ich przestrzeganie.

• bezzwłoczne powiadomienie Lekarza dyżurnego i Pielęgniarki Oddziałowej

w razie:

− popełnienia pomyłki przy podawaniu leku lub przy wykonywaniu zabiegu,

− niemożności wykonania zabiegu

− pogorszenia się stanu chorego

− śmierci chorego.

2. Z tytułu nałożonych obowiązków do podstawowych uprawnień Pielęgniarki Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Opieki należy:

• samodzielny wybór metod pielęgnowania

• wykonywanie samodzielnie bez zlecenia lekarskiego, świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych zgodnie z obowiązującymi przepisami,

• podanie doraźne produktu leczniczego zgodnie z wykazem zawartym w obowiązujących przepisach,

• możliwość wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta oraz uzyskania od lekarza informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych metodach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, zabiegowych i dających się przewidzieć następstwach podejmowanych działań, w zakresie niezbędnym do udzielania przez siebie świadczeń zdrowotnych.

3. Z tytułu nałożonych obowiązków pielęgniarka odpowiada za:

• powierzony jej sprzęt szpitalny i bieliznę

• wszystkie wykonane przez siebie czynności dotyczące procesu pielęgnowania, udzielania świadczeń medycznych oraz ich brak

• za czytelne, rzetelne i terminowe prowadzenie dokumentacji medycznej

• zachowanie w tajemnicy informacji związanych z pacjentem uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodem na zasadach wynikających z obowiązujących przepisów.

Pielęgniarka Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Opieki jest zobowiązana wykonywać wszelkie polecenia przełożonego, wchodzące w zakres jej pracy,

a nie objęte niniejszym zakresem obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności.

6.3.5 Zakres obowiązków i odpowiedzialność Pielęgniarki Instrumentariuszki Bloku Operacyjnego

Instrumentariuszka podlega bezpośrednio Pielęgniarce Oddziałowej Bloku Operacyjnego.

Do obowiązków Instrumentariuszki należy każdorazowe przygotowanie sali operacyjnej do zabiegu operacyjnego i instrumentowanie w czasie trwania tego zabiegu.

W szczególności Instrumentariuszka jest zobowiązana do :

• przygotowania sterylnych narzędzi, bielizny, i materiałów potrzebnych do zabiegu operacyjnego,

• sprawdzenia liczby narzędzi i materiałów przed rozpoczęciem operacji i po zakończeniu operacji oraz zapisać w protokole.

• przygotowania i podawania właściwych leków, płynów i środków opatrunkowych,

• ułożenia pod nadzorem lekarza wraz z pielęgniarką anestezjologiczną pacjenta na stole operacyjnym i przeniesienia chorego ze stołu operacyjnego po operacji,

• po zakończonym zabiegu operacyjnym przeprowadzić proces dezynfekcji narzędzi i sprzętu lub przekazać do Centralnej Sterylizacji,

• pomocy chirurgom w ubieraniu się w strój operacyjny i rękawiczki,

• czuwania nad racjonalnym zużyciem materiałów i sprzętu.

Pielęgniarka Instrumentariuszka jest zobowiązana wykonywać zlecenia Kierownika Oddziału, lekarzy operujących oraz Pielęgniarki Oddziałowej Bloku Operacyjnego nie objęte niniejszym regulaminem, a związane z pracą w sali operacyjnej.

W dokumencie Regulamin organizacyjny (Stron 49-57)