BranŜe pokrewne i wspierające

Systemowa natura gospodarki oznacza, Ŝe tak jak przedsiębiorstwa działają w branŜach, a więc w granicach pewnych większych od siebie systemów, tak teŜ branŜe-mezosystemy składają się na większy system – gospodarkę-makrosystem. Przedsiębiorstwa tworzące branŜę są ze sobą w pewien sposób powiązane i za pośrednictwem tych więzi oddziałują na siebie. Określone powiązania występują równieŜ pomiędzy poszczególnymi branŜami. Najwyraźniej takie powiązania są widoczne między daną branŜą a jej branŜami pokrewnymi i wspierającymi.

BranŜe wspierające to branŜe dostawców, a więc branŜe które dostarczają maszyn, urządzeń materiałów, itd. Są to więc branŜe, które znajdują się wcześniej w łańcuchu tworzenia wartości w stosunku do interesującej badacza branŜy, np. branŜe oferujące wyroby z przetworzonej stali i branŜa hutnicza specjalizująca się w produkcji specjalistycznych typów stali. BranŜe pokrewne to branŜe oferujące produkty komplementarne w stosunku do interesującej badacza branŜy, np. branŜa oświetleniowa i meblowa bądź takie, których uczestnicy dzielą pewne czynności w łańcuchu tworzenia wartości w trakcie konkurowania, np. branŜa farmaceutyczna i branŜa nawozów. Podział czynności moŜe mieć miejsce w sferze badań i rozwoju, produkcji, dystrybucji, marketingu.

Zanim pojawił się diament M. Portera wyjaśniający źródła narodowej przewagi konkurencyjnej, który wśród determinant międzynarodowej konkurencyjności na poziomie branŜy wymienia branŜe pokrewne i wspierające pochodzące z tej samej gospodarki, A.O. Hirschmann podejmując kwestie rozwoju gospodarczego, podkreślał istotność komplementarności i powiązań pomiędzy branŜami. Powiązania te rozpatrywał poprzez pryzmat ich wpływu na kreowanie wielkości popytu na produkty powiązanych ze sobą

branŜ.²⁷⁶ A.O. Hirschmann dostrzegał istotność tych związków z punktu widzenia jednej gospodarki narodowej. M. Porter poszedł dalej i zauwaŜył, Ŝe są one waŜne dla sukcesu branŜ poszczególnych gospodarek narodowych na arenie międzynarodowej. Przewaga konkurencyjna w branŜach dostawców oznacza potencjalne źródło przewagi dla branŜ korzystających z usług dostawców. Dostawcy oferując wysoce konkurencyjne komponenty do produkcji oddziałują na jakość produkcji branŜy odbiorców, na jej potencjał do wprowadzania ulepszeń, innowacji. W zestawie potencjalnych sposobów kreowania przewagi konkurencyjnej w branŜy odbiorców przez branŜe dostawców²⁷⁷ moŜna wymienić kilka moŜliwości.

Na początku trzeba zaznaczyć, Ŝe szybki i preferencyjny dostęp do nowoczesnych i wydajnych materiałów, komponentów, maszyn moŜe wpływać korzystnie na konkurencyjność badanej branŜy, aczkolwiek w dobie globalizacji sam szybszy dostęp do wspomnianych zasobów nie wystarcza, konieczne jest połączenie go z wyŜszą efektywnością wykorzystania zasobów.

W przypadku współpracy dostawcy i odbiorcy krajowego dochodzi do znacznych obniŜek kosztów transakcyjnych w porównaniu do sytuacji, w której współpraca jest podejmowana między partnerami zagranicznymi (pochodzącymi z róŜnych gospodarek narodowych). Taką współpracę jest łatwiej koordynować, partnerom jest się łatwiej zrozumieć ze względu na bliskość geograficzną, podobieństwo kulturowe.

Dostawcy pomagają odbiorcom zauwaŜyć nowe metody produkcji, nowe moŜliwości zastosowania technologii bądź nowe technologie, poza tym stanowią oni źródło informacji, wiedzy o nowych pomysłach, innowacjach. Przepływ tych strumieni informacji jest łatwiejszy, gdy wspomniani nowocześni i uznani w skali światowej dostawcy rekrutują się z tej samej gospodarki narodowej (home-based suppliers). Wymiana w zakresie B&R oraz wspólne rozwiązywanie problemów prowadzi do szybszych i bardziej wydajnych rozwiązań. Dostawcy są jakby pośrednikiem w przekazywaniu informacji i innowacji pomiędzy firmami – odbiorcami i dzięki temu tempo rozchodzenia się innowacji w branŜach odbiorców jest większe, co oczywiście ma kluczowe znaczenie dla międzynarodowej konkurencyjności branŜy odbiorców. Współpraca krajowych dostawców i odbiorców stwarza przyjazne warunki do testowania nowych rozwiązań proponowanych przez dostawców, odbiorcy stanowią swego rodzaju ośrodki weryfikacji pomysłów i rozwiązań dostawców.

Szczególne znaczenie dla odbiorców ma współpraca z dostawcami, którzy konkurują w

276 Por. A.O. Hirschmann, The Strategy of Economic Development, Yale University Press, New Haven 1958.

277

NaleŜy podkreślić, Ŝe M. Porter mówi o związkach pomiędzy dostawcami i odbiorcami tej samej narodowości, a więc chodzi o to, jak np. polska branŜa materiałów budowlanych moŜe wpływać na międzynarodową konkurencyjność polskiej branŜy budowlano-montaŜowej (świadczącej usługi budowlano-montaŜowe).

skali globalnej. Tacy dostawcy są nieocenionym źródłem informacji o trendach na rynkach międzynarodowych, stanowią swego rodzaju kanał przepływu nowoczesnych w skali

światowej rozwiązań do branŜ odbiorców, stąd niedopuszczalne jest wywieranie presji na dostawców krajowych, aby nie obsługiwali klientów zagranicznych.

BranŜe pokrewne podobnie jak branŜe wspierające mogą okazać się istotną pozytywną determinantą międzynarodowej konkurencyjności branŜy, z którą wykazują powiązania. Na podstawie badań M. Portera moŜna stwierdzić, Ŝe sukces konkurencyjny określonej branŜy sprzyja odnoszeniu sukcesów przez branŜe pokrewne.²⁷⁸ Pozytywne, wzajemne oddziaływanie na siebie branŜ pokrewnych lokowanych w granicach jednej gospodarki narodowej wynika z kilku faktów.

BranŜe pokrewne mogą dzielić się doświadczeniami ze względu na podobieństwo techniczne, produkcyjne czy marketingowe, co jest tym bardziej wartościowe im lepszą pozycję zajmuje dana branŜa pokrewna na rynku międzynarodowym.

Wspomniane podobieństwo stwarza szanse nowych wejść do branŜy, nowi uczestnicy mogą forsować nowe trendy w zakresie konkurowania.

Firmy z branŜ pokrewnych często wchodzą w alianse i w związku z tym mogą korzystać ze swoich szeroko pojętych zasobów i umiejętności, co jest szczególnie cenne, gdy niektóre z tych zasobów bądź umiejętności są niezbędne dla wejścia i rozwoju na rynku międzynarodowym.

Międzynarodowy sukces danej branŜy moŜe pociągnąć za sobą wzrost zapotrzebowania na produkty i usługi komplementarne, a więc poprawić pozycję branŜy pokrewnej na rynku międzynarodowym. Zaopatrywanie się w dobra lub usługi komplementarne dostarczane przez firmy z jednej gospodarki narodowej jest często uwaŜane za bardziej efektywne kosztowo. Uczestnicy branŜ pokrewnych mogą tę opinię skutecznie podbudowywać rekomendując produkty komplementarne pochodzące od firm z ich kraju. Odbiorcy tych produktów są skłonni postępować zgodnie z powyŜszym zaleceniem, gdyŜ jest sprawą oczywistą, Ŝe nikt nie rekomenduje czegoś, co mogłoby podwaŜyć jego własną pozycję na rynku. Internacjonalizacja danej branŜy stanowi przesłankę dla uzyskania międzynarodowej przewagi konkurencyjnej przez branŜe pokrewne.

M. Porter podkreślając znaczenie branŜ wspierających i pokrewnych dla międzynarodowej konkurencyjności branŜy, zauwaŜa, Ŝe nie jest konieczne posiadanie przewag konkurencyjnych we wszystkich branŜach dostawców czy oferentów dóbr

278

M. Porter podaje przykłady: branŜa mleczarska i branŜa enzymów przemysłowych w Danii, branŜa chemiczna i branŜa oferująca tusze drukarskie w Niemczech, branŜa sprzętu elektronicznego i pomiarowego oraz branŜa sprzętu medycznego w Stanach Zjednoczonych. Por. M.E. Porter, The Competitive..., op.cit., s. 105.

komplementarnych. Dotyczy to tych branŜ, których produkty mają istotny wpływ na wydajność oraz innowacje. Kreacji silnych konkurencyjnie sieci branŜ pokrewnych i wspierających sprzyja konkurencja wewnątrzbranŜowa. BranŜa, w której ma miejsce proces konkurencji wywiera presję na wspierające ją branŜe oraz na branŜe jej pokrewne. Konkurencja zmusza uczestników konkretnej branŜy do poszukiwania coraz to nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Mogą one tkwić w branŜach dostawców czy w branŜach wspierających. Stąd moŜna stwierdzić, Ŝe konkurencja w konkretnej branŜy (konkurencja wewnątrzbranŜowa) wywiera pośrednio takŜe presję na konkurencyjność branŜ wspierających i pokrewnych. Pod naciskiem klientów, dostawcy i oferenci dóbr komplementarnych muszą wprowadzać innowacje bądź zostaną zastąpieni przez innych.²⁷⁹ Poza tym poddawani silnej presji konkurencyjnej klienci stwarzają powaŜne zagroŜenie nowym wejściem do branŜy dostawców (integracja pionowa wstecz) oraz branŜy oferentów dóbr komplementarnych. Skłania to uczestników branŜ wspierających i pokrewnych do ulepszeń. W związku z powyŜszym, w przypadku większości konkurencyjnych branŜ trudno stwierdzić, w którym miejscu naleŜy rozpocząć wyjaśnianie przewagi konkurencyjnej. Powiązania i oddziaływania pomiędzy branŜami pokrewnymi i wpierającymi są na tyle kompleksowe i nawet niekiedy równoległe, Ŝe niemoŜliwe jest zidentyfikowanie przyczyny i efektu.