Przedmiot badań

Przedmiotem badań jest międzynarodowa konkurencyjność polskiej branŜy budowlanej. Na potrzeby prowadzonych pierwotnych badań empirycznych sformułowano jedną główną hipotezę badawczą - na międzynarodową konkurencyjność polskiej branŜy budowlanej mają wpływ przedsiębiorstwa-uczestnicy branŜy, relacje pomiędzy nimi, branŜe pokrewne budownictwa i wspierające budownictwo, instytucje samorządu gospodarczego oraz polityka gospodarcza.

Główna hipoteza badawcza została ujęta jako zestaw hipotez szczegółowych, które zostały zakodowane w kolejnych pytaniach kwestionariusza ankiety skierowanego do przedsiębiorstw budowlanych (Załącznik 1). Hipotezy szczegółowe brzmiały następująco:

• na międzynarodową konkurencyjność branŜy (MKB) ma wpływ cykl Ŝycia branŜy, a dokładniej wyznaczniki poszczególnych faz w cyklu Ŝycia branŜy (m. in. sprzedaŜ, zyski, strategie konkurencji uczestników branŜy, wejścia do i wyjścia z branŜy). Polska branŜa budowlana odnotowuje silne obniŜki wielkości sprzedaŜy i zysków, co moŜe świadczyć o tym, Ŝe znajduje się w fazie dojrzałości bądź w fazie schyłkowej;

• na MKB wpływają warunki popytowe: wielkość i dynamika popytu oraz charakterystyki nabywców, szczególnie te, które informują o ich sile przetargowej wobec uczestników branŜy, duŜa siła przetargowa nabywców i dostawców sygnalizuje słabszą pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw budowlanych, a co się z tym wiąŜe niŜszy poziom konkurencyjności wynikowej całej branŜy;

• istotną determinantą MKB są warunki konkurencyjne panujące wewnątrz branŜy:

− liczba i wielkość konkurentów wewnątrz branŜy,

− obrane przez nich strategie rywalizacji, kooperacji, uniku oraz ich róŜne kombinacje,

− natęŜenie konkurencji wewnątrz branŜy,

− bariery wejścia do i wyjścia z branŜy.

Na bazie strategii pojedynczych uczestników branŜy kształtują się relacje wewnątrzbranŜowe. Mogą one być relacjami konfrontacyjnymi, kooperacyjnymi, wymijającymi, konfrontacyjno-kooperacyjnymi, konfrontacyjno-wymijającymi, kooperacyjno-wymijającymi oraz konfrontacyjno-kooperacyjno-wymijającymi. Z określonego kształtu relacji wewnątrz branŜy wynikają pewne korzyści i zagroŜenia dla uczestników branŜy, które wpływają odpowiednio pozytywnie bądź negatywnie na MKB;

• przedsiębiorstwa-uczestnicy branŜy odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu MKB, gdyŜ skuteczność, produktywność, wydajność, innowacyjność oraz rentowność (zestaw

cząstkowych mierników międzynarodowej konkurencyjności branŜy) wszystkich uczestników branŜy informuje o międzynarodowej konkurencyjności całej branŜy;

• to, na ile przedsiębiorstwa są skuteczne, produktywne, wydajne, innowacyjne oraz rentowne zaleŜy m.in. od umiejętności wykorzystania zestawu instrumentów konkurowania oraz od składowych potencjału konkurencyjnego, na których wspomniane instrumenty konkurowania bazują;

• MKB jest determinowane takŜe przez powiązania uczestników branŜy z zewnętrznymi – znajdującymi się poza branŜą uczestnikami Ŝycia gospodarczego, do których zaliczają się przedsiębiorstwa – uczestnicy branŜ pokrewnych i wspierających oraz szeroko pojęci dostawcy specjalistycznych usług;

• charakterystyki branŜ wspierających i pokrewnych wpływają na MKB, gdyŜ bezpośrednio (branŜe wspierające) oraz pośrednio (branŜe pokrewne) są powiązane z łańcuchem tworzenia wartości w badanej branŜy;

• na wyniki ekonomiczne branŜy na rynku międzynarodowym wpływają takŜe instrumenty polityki gospodarczej oraz aktywność samorządu gospodarczego. W odniesieniu do tych determinant, pojedyncze przedsiębiorstwa muszą przyjąć postawę bierną, gdyŜ w praktyce mogą w niewielkim stopniu wywierać na nie wpływ.

Empiryczna część pracy bazuje na rozwaŜaniach poczynionych w części teoretycznej rozprawy (rozdział 1 i 2), a przede wszystkim opiera się na:

• modelu mezokonkurencyjności, a więc w dyskutowanym przypadku modelu międzynarodowej konkurencyjności branŜy, który ma postać schematu analitycznego (Rysunek 2. 4),

• koncepcji konkurencyjności wynikowej, która w prezentowanym przypadku wskazuje na mierniki cząstkowe i syntetyczne międzynarodowej konkurencyjności branŜy oraz na powiązania między nimi (Rysunek 2. 3).

Wymienione wyŜej koncepcje zostały przez autorkę pracy zoperacjonalizowane w formie zestawu pytań, które zawarto w dwóch kwestionariuszach badawczych – jeden z nich był kierowany do przedsiębiorstw budowlanych (Załącznik 1), a drugi do instytucji samorządu gospodarczego w branŜy budowlanej (Załącznik 2).

Badania empiryczne rozpoczęto od ogólnej charakterystyki badanych firm (pytania w części A kwestionariusza dla przedsiębiorstw). Postawiono pytania dotyczące takich cech badanych firm, jak forma prawna, przedmiot działalności przedsiębiorstwa określony przez grupę 45 działu EKD, udział kapitału zagranicznego, wynik finansowy netto, liczba zatrudnionych, udział sprzedaŜy eksportowej w sprzedaŜy ogółem, forma świadczenia usług budowlanych, filie (biura) zlokalizowane zagranicą, nastawienie do działalności eksportowej

(dotyczyło nieeksporterów).

Główne cele badań były następujące:

• identyfikacja czynników kształtujących międzynarodową konkurencyjność polskiej branŜy budowlanej,

• ocena międzynarodowej konkurencyjności polskiej branŜy budowlanej.

Aspekt międzynarodowy prowadzonych badań przejawiał się w tym, Ŝe dotyczyły one sytuacji w branŜy tak na rynku polskim, jak i na rynkach zagranicznych, w ramach których wydzielono 2 kategorie – rynek niemiecki oraz pozostałe rynki. Wyszczególnienie rynku niemieckiego wynika z tego, Ŝe jak dotąd RFN jest najwaŜniejszym klientem zagranicznym dla polskich eksporterów usług budowlano-montaŜowych. W przypadku kaŜdego rynku próbowano zidentyfikować determinanty międzynarodowej konkurencyjności branŜy (część B, D, E, F kwestionariusza ankiety dla przedsiębiorstw) oraz ocenić pozycję konkurencyjną, potencjał konkurencyjny oraz strategię konkurencyjną badanych przedsiębiorstw. Na bazie ocen odnośnie do pozycji konkurencyjnej badanych firm próbowano wysnuć wnioski, co do poziomu konkurencyjności wynikowej całej branŜy.

Najpierw próbowano pozyskać obraz zachodzących w branŜy interakcji – część B ankiety dla przedsiębiorstw. W tym celu postawiono pytania dotyczące:

• fazy w cyklu Ŝycia branŜy,

• nabywców i charakterystyk popytu (wielkość i dynamika),

• konkurencji wewnątrz branŜy (liczba konkurentów, ich udział w rynku, natęŜenie konkurencji i jego determinanty, charakter konkurencji i moŜliwe zmiany w obszarze konkurencji),

• stosowanych przez uczestników branŜy strategii konkurencji wyróŜnionych według typu relacji z konkurentami,

• barier wejścia do i wyjścia z branŜy oraz działań odwetowych w stosunku do nowowchodzacych do branŜy.

Potem, w części C kwestionariusza zostały poddane ocenie przedsiębiorstwa. Ich wpływ na wspomnianą konkurencyjność dokonuje się na trzech płaszczyznach, a mianowicie:

• pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw-uczestników branŜy współdecyduje o konkurencyjności wynikowej całej branŜy,

• potencjał konkurencyjny przedsiębiorstw-uczestników branŜy kształtuje w zasadniczym stopniu potencjał konkurencyjny całej branŜy,

• strategie konkurencji przedsiębiorstw-uczestników branŜy postrzegane przez pryzmat instrumentów konkurowania oraz charakteru relacji z konkurentem w decydującej mierze nadają określony kształt interakcjom wewnątrzbranŜowym.

W związku z powyŜszym dokonano oceny pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw branŜowych przy wykorzystaniu następujących mierników:

• skuteczności,

• innowacyjności,

• rentowności,

• produktywności,

• wydajności.

Przedsiębiorstwa poproszono o wybranie 3 najwaŜniejszych instrumentów konkurowania w branŜy oraz o ocenę, jak postrzegają siebie na tle konkurencji pod kątem wybranych instrumentów. Wreszcie poddano ocenie elementy potencjału konkurencyjnego. Tym razem firmy miały wybrać 10 kluczowych elementów potencjału konkurencyjnego i znów ocenić siebie na tle konkurencji.

Kolejny zestaw pytań – część D kwestionariusza dla przedsiębiorstw dotyczył branŜ pokrewnych i wspierających jako czynników sprawczych międzynarodowej konkurencyjności branŜy. Pytania dotyczyły kierunków zaopatrzenia, i charakterystyk dostawców pod kątem ich siły przetargowej, cech firm z branŜ pokrewnych, które są waŜne dla sukcesu badanej branŜy.

Na zakończenie podjęto kwestie dotyczące polityki gospodarczej (część E) i działań samorządu gospodarczego (część F), gdyŜ obie instytucje są postrzegane jako istotne dla klimatu panującego wewnątrz branŜy. Pytania zmierzały do ustalenia, które z instrumentów polityki gospodarczej i działań samorządu gospodarczego mogą zdaniem menedŜerów badanych firm słuŜyć poprawie międzynarodowej konkurencyjności branŜy.

Badaniom empirycznym prowadzonym wśród przedsiębiorstw towarzyszyły badania wśród instytucji samorządu gospodarczego, które sprowadzały się do przeprowadzenia wywiadów z reprezentantami gotowych do współpracy organizacji samorządu gospodarczego (Załącznik 2). Pytania te miały w znacznej mierze wydźwięk normatywny, gdyŜ większość pytań zmierzała do ustalenia poŜądanego stanu rzeczy jeśli chodzi o:

• podejmowanie przez polskie firmy budowlane działań na rynkach zagranicznych – rozstrzygnięcie dylematu wchodzić na rynki, utrzymywać się na rynkach czy wycofywać się z rynków,

• optymalny portfel rynków zagranicznych firm budowlanych,

• aktywność państwa w zakresie instrumentów polityki gospodarczej ,

• czynności podejmowane przez organizacje samorządu gospodarczego.

Podjęto równieŜ kwestię przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i związanych z tym pozytywnych bądź negatywnych efektów dla przedsiębiorstw budowlanych.