Mierniki mezokonkurencyjności - konkurencyjność wynikowa

wynikowa

Problem konkurencyjności wynikowej wiąŜe się z koniecznością zaproponowania pewnych miar wyników działania systemu, jakim jest branŜa. W literaturze moŜna znaleźć kilka propozycji odnośnie do tego problemu. W sposób syntetyczny zostały one ujęte przez W. Jakóbika, który w zestawie mezoekonomicznych mierników konkurencyjności wyróŜnia pięć niŜej omówionych wskaźników:

• wskaźnik penetracji produkcji krajowej przez import;³¹⁸

Jednym z nich jest wskaźnik opisujący stopień konkurencyjności oferty krajowej wobec wyrobów importowanych. Wskaźnik ten będzie odnosił się do poziomu mezoekonomicznego, jeśli obliczymy go dzieląc produkcję importową w i-tej branŜy przez produkcję ogółem i-tej branŜy.

• wskaźnik udziału eksportu do wysoce konkurencyjnych krajów Zachodu w produkcji przemysłowej ogółem;

Zaproponowany przez A. Lipowskiego.³¹⁹ Według W. Jakóbika moŜna go zaakceptować jako kryterium oceny konkurencyjności produkcji i-tej gałęzi pod warunkiem,

Ŝe nie odnosi się go do wyrobów, których relatywny udział w handlu światowym uległ obniŜeniu.

• wskaźnik kosztu krajowych czynników produkcji (metoda DRC – domestic resource

cost);

Metoda DRC występuje w postaci mikroekonomicznej i makroekonomicznej.³²⁰ Odmiana makroekonomiczna nie będzie bliŜej omawiana, gdyŜ nie jest przydatna w rozwaŜaniach nad mezokonkurencyjnością. Mikroekonomiczna metoda DRC polega na porównywaniu kosztów stosowanych zasobów krajowych (kapitału i pracy), wyraŜonych w cenach rynku światowego z osiągniętą wartością dodaną, wyliczaną takŜe według cen

światowych. Określony rodzaj produkcji krajowej jest konkurencyjny, gdy wartość dodana w

318 Istnieje wiele odmian wskaźnika penetracji importowej (penetration ratio). Por. W. Bieńkowski, Reagonomika i jej wpływ

na konkurencyjność gospodarki amerykańskiej, PWN, Warszawa 1995, s. 86-87.

319 Por. A. Lipowski, Dostosowania w sferze przemian strukturalnych (kierunki polityki przemysłowej), INE PAN 1995, s. 14.

320

Por. B. WyŜnikiewicz, Międzynarodowa konkurencyjność polskiego przemysłu, w: Raport o zarządzaniu. Polskie

przedsiębiorstwa wobec wyzwań XXI wieku, red. B. Wawrzyniak, WyŜsza Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L.

cenach światowych przewyŜsza koszt krajowych czynników produkcji zuŜytych do jej wytworzenia. Im większa jest ta nadwyŜka, tym wyŜszy stopień międzynarodowej konkurencyjności produktów danego przedsiębiorstwa bądź pewnej grupy przedsiębiorstw. W tym drugim przypadku, gdy wyliczenia dotyczą grupy losowo dobranych firm, zakłada się reprezentatywność wyniku dla całej branŜy;

• wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej (metoda RCA – revealed comparative

advantage);

• wskaźnik intensywności handlu wewnątrzgałęziowego i-tej gałęzi – równoczesny eksport i import wyrobów i-tej gałęzi (intra-industry trade IIT).

Wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej oraz intensywności udziału gospodarki w handlu wewnątrzgałęziowym są ze sobą powiązane. O konkurencyjności produktów danej branŜy nie moŜe świadczyć tylko i wyłącznie dodatnie saldo bilansu handlowego w odniesieniu do danych towarów. Konieczne jest określenie intensywności równoczesnego eksportu i importu danej branŜy. Jeśli wielkość eksportu i importu jest do siebie zbliŜona, to dopiero wówczas moŜna mówić o tzw. „partnerskiej konkurencyjności”. W obliczeniach wykorzystuje się wskaźnik Grubela-Lloyda, zwany wskaźnikiem IITit³²¹:

it it it it it M X M X IIT + − − =1 gdzie:

Xi – eksport i-tej gałęzi produkcji, M_i – import i-tej gałęzi produkcji,

I X_i – M_i I – bezwzględna wartość bilansu handlowego i-tej gałęzi produkcji, X_i +M_i – całkowity wolumen wymiany handlowej i-tej gałęzi produkcji, t – okres analizy.

W sytuacji, gdy:

− IIT_it= 0 (0%) – występuje wyłącznie handel międzygałęziowy,

− IIT_it= 1 (100%) – mamy do czynienia wyłącznie z handlem wewnątrzgałęziowym. Dla prześledzenia, jak zmienia się w czasie intensywność wymiany wewnątrzgałęziowej moŜna budować szeregi czasowe.

Wskaźnik Grubela-Lloyda jest matematycznie związany z jednym ze wskaźników ujawnionej przewagi komparatywnej, który takŜe dotyczy zmian handlu wewnątrzgałęziowego:³²²

321

Por. H. Grubel, P. Lloyd, The Empirical Measurement of Intra-Industry Trade, „Economic Record” 1971, vol. 47, s. 494-517.

322

Por. S.M. Collins, D. Rodrick, Eastern Europe and the Soviet Union in the World Economy, Institute for International Economics, Washington 1991; S. Dimelis, K. Gatsios, Trade with Central and Eastern Europe: The Case of Greece, CEPR Discussion Paper nr 1005, London 1994. Podaję za: W. Jakóbik, op.cit., s. 39.

(Zmienne mają oznaczenia jak we wskaźniku IIT_it ) it it it it it M X M X RCA + − = W sytuacji, gdy:

− RCAit=0 wymiana i-tej gałęzi jest wewnątrzgałęziowa,

− RCA_it=1 lub RCA_it=-1 wymiana i-tej gałęzi jest międzygałęziowa,

− RCA_it>1 w i-tej gałęzi ujawnia się przewaga komparatywna, im wyŜsza wartość wskaźnika, tym większa przewaga komparatywna.

Jak wynika z wzorów odnoszących się do wskaźników IIT oraz RCA pomiędzy obiema wielkościami zachodzi zaleŜność:

it

it RCA

IIT =1−

Niekiedy w praktyce ustalania międzynarodowej konkurencyjności produkcji wykorzystuje się wskaźnik Bruellharta zwany przyrostowym lub marginalnym wskaźnikiem wymiany wewnątrzgałęziowej:³²³ it it it it it M X M X MIIT ∆ + ∆ ∆ − ∆ − =1

Zmienne mają tutaj takie znaczenia, jak we wskaźniku Grubela-Lloyda, a symbol ∆ informuje o dodatnim lub ujemnym przyroście marginalnym. Wskaźnik ten podobnie jak wskaźnik Grubela-Lloyda przyjmuje wartości od 0 (0%) do 1 (100%) i ich interpretacja w odniesieniu do wymiany ekonomicznej jest identyczna. W przypadku obu wskaźników agregacja określonych produktów lub asortymentów odbywa się przy wykorzystaniu średnich waŜonych udziałów, przy czym agregacja ta dotyczy tylko towarów z grupy tradeable.

Zaprezentowane dotychczas wskaźniki konkurencyjności produkcji odnoszą się niewątpliwie do rynku międzynarodowego, a więc moŜna stwierdzić, Ŝe za ich pomocą próbuje się oceniać międzynarodową konkurencyjność branŜy. Jednak do problemu szacowania międzynarodowej konkurencyjności branŜy moŜna by podejść w jeszcze inny sposób. OtóŜ, przyjmując perspektywę systemową i podejmując po części rozwaŜania na gruncie zarządzania strategicznego moŜna spojrzeć na branŜę nie przez pryzmat produktu, ale uwzględnić fakt, Ŝe jest ona systemem gospodarczym, a więc składa się z przedsiębiorstw połączonych za pomocą więzi regulacyjnych i realnych. Wówczas moŜna na potrzeby badania międzynarodowej konkurencyjności branŜy zaadaptować mierniki działania systemu zaproponowane przez S. Sinka. Według niego istnieje co najmniej siedem rozróŜnialnych,

323

Por. M. Bruellhart, Marginally Intra-Industry Trade: Measurement and Relevance for the Pattern of Industrial Adjustment, „ Weltwirtschaftliches Archiv” 1994, vol. 130.

niekoniecznie wzajemnie się wyłączających miar wyników działania systemu gospodarczego w ogóle³²⁴: • skuteczność (efectiveness), • sprawność/wydajność (efficiency), • jakość (quality), • rentowność (profitability), • produktywność (productivity),

• jakość warunków pracy (quality of work life),

• innowacyjność (innovation).

Spośród wymienionych mierników do oceny międzynarodowej konkurencyjności branŜy moŜna zastosować:³²⁵

• skuteczność – stopień, w jakim system realizuje to, co zaplanowano.³²⁶ MoŜna wykorzystać następujące kryteria:

− jakość – czy produkt branŜy spełnia wymagania odbiorców krajowych i zagranicznych,

− termin – czy produkty są wykonywane i dostarczane do odbiorcy na czas;

• sprawność/wydajność – określana przez stopień, w jakim system wykorzystuje zasoby, który moŜna oszacować wykorzystując wskaźnik:

i i i Z P W = gdzie: W_i – wydajność w okresie i

P_i. – produkcja wytworzona w okresie i Z_i – zasoby zuŜyte w okresie i

Dodatkowo moŜna posłuŜyć się miernikami stopnia wykorzystania ludzi, maszyn i urządzeń oraz budynków i budowli, które wchodzą w skład zasobów uczestnika branŜy.

• rentowność – stosunek zysków osiągniętych przez system do wielkości przychodów ze sprzedaŜy, zaangaŜowanego majątku lub kapitału własnego:

i i i PzS Zn R = 324

Por. S. Sink, Productivity Management Planning. Measurement and Evaluation, Control and Improvement, John Wiley&Sons, New York 1985.

325 Definicje zaczerpnięto z: A. Kosieradzka, S. Lis, Produktywność. Metody analizy, oceny i tworzenia programów poprawy, Politechnika Warszawska, Warszawa 2000, s. 21– 26. Autorka ma świadomość, Ŝe skuteczność, wydajność, produktywność, rentowność oraz innowacyjność moŜna definiować w róŜny sposób. JednakŜe zamiarem prowadzącej badania było znalezienie takiego ujęcia wspomnianych wielkości, które dałoby się zoperacjonalizować.

326

Podmioty odpowiedzialne za planowanie funkcjonują w ramach przedsiębiorstw-podsystemów wchodzących w skład nadsystemu, jakim jest branŜa.

gdzie:

R_i – rentowność – stopa zysku netto w okresie i

Zn_{i –} zysk netto w okresie i

PzS_i – przychody ze sprzedaŜy w okresie i

i i i AO Zn R = gdzie:

R_i – rentowność majątku przedsiębiorstwa w okresie i

Zn_{i –} zysk netto w okresie i

AO_i – aktywa ogółem w okresie i

i i i KW Zn R = gdzie:

R_i –rentowność kapitału własnego przedsiębiorstwa w okresie i

Zn_i – zysk netto w okresie i

KW_i – kapitał własny przedsiębiorstwa w okresie i

• produktywność – inaczej ilość wytworzonej i sprzedanej produkcji (w podziale na rynek krajowy i zagraniczny) odniesiona do wkładu, jaki do wyprodukowania danego wyrobu zuŜyto: i i i Z PWS Pd = gdzie: Pd_i – produktywność w okresie i

PWS_i – produkcja wytworzona i sprzedana w okresie i

Z_i – zasoby zuŜyte do wytworzenia produkcji sprzedanej w okresie i

• innowacyjność – zdolność systemu do kreowania nowych, lepszych, bardziej funkcjonalnych produktów lub usług, którą w najprostszym ujęciu moŜna mierzyć liczbą wprowadzonych na rynek krajowy i zagraniczny nowych produktów bądź liczbą wprowadzonych nowych rozwiązań organizacyjnych czy teŜ technologicznych.

Wymienione wyŜej mierniki bazują na danych pochodzących od uczestników branŜy. MoŜna je uznać za mierniki cząstkowe międzynarodowej konkurencyjności branŜy, które mają wpływ na mierniki syntetyczne. Do tych drugich moŜna zaliczyć:

• udział produkcji konkretnej branŜy w rynku krajowym, zwany miernikiem „kraj – kraj plus import” – konfrontacja konkurencyjności produkcji danej branŜy z importem na rynek krajowy,

• udział eksportowej produkcji branŜy w imporcie branŜowym zagranicy, inaczej miernik „eksport-import”, konfrontacja konkurencyjności eksportu branŜy z eksportem analogicznych branŜ z innych krajów walczących o konkretny rynek zagraniczny,

• udział eksportu branŜy na konkretny rynek zagraniczny w eksporcie ogółem badanej branŜy, określany jako miernik „eksport-eksport” – uzyskuje się informację, na którym rynku firmy z badanej branŜy radzą sobie najlepiej. WyŜszy udział eksportu do kraju „j” w eksporcie ogółem branŜy wcale nie musi oznaczać, Ŝe badana branŜa na rynku „j” jest bardziej konkurencyjna niŜ na pozostałych rynkach. Wskaźnik ten jedynie sygnalizuje, Ŝe poziom konkurencyjności przedsiębiorstw-uczestników badanej branŜy jest lepiej dopasowany do sytuacji na rynku „j” niŜ na rynku „k”. Większe zaangaŜowanie eksportowe branŜy w określony rynek zagraniczny świadczy równieŜ o tym, Ŝe rynek ten jest atrakcyjny dla przedsiębiorstw-uczestników branŜy. WyŜszy poziom wskaźnika dla rynku „j” moŜe teŜ wiązać się z tym, Ŝe na rynek „j” jest łatwiej wejść firmom z badanej branŜy. Wykorzystując ten wskaźnik trzeba więc jeszcze brać pod uwagę zewnętrzne uwarunkowania związane z wejściem i funkcjonowaniem przedsiębiorstw z badanej branŜy na danym rynku zagranicznym.

Powiązanie mierników cząstkowych i syntetycznych międzynarodowej konkurencyjności branŜy przedstawia Rysunek 2. 2.

Sprawność/

Wydajność

Skuteczność

Rentowność

Produktywność

Innowacyjność

P

i

P

i

+Im

i

Ex

_ij

Im

_j

Ex

_ij

Ex

i Objaśnienia:

Pi– Produkcja badanej branŜy w kraju „i” Exij –

Imi – Import badanej branŜy w kraju „i”

Eksport badanej branŜy z kraju „i” do kraju „j”

Imj – Import badanej branŜy w kraju „j” Exi – Eksport ogółem badanej branŜy z kraju„i”

Międzynarodowa

Konkurencyjność

BranŜy

Rysunek 2. 2. Powiązanie mierników cząstkowych i syntetycznych międzynarodowej konkurencyjności branŜy

Mierniki cząstkowe są istotne dla pojedynczych uczestników branŜy, gdyŜ zwracają uwagę, w jakich obszarach konieczna jest poprawa, co stanowi ich słabą stronę w porównaniu ze strategicznymi konkurentami. Ich poziom jest w znacznej mierze kształtowany przez konkurencję wewnątrzbranŜową. Natomiast mierniki syntetyczne wydają się być bardziej przydatne projektantom i realizatorom polityki gospodarczej. Informują one o poziomie konkurencyjności międzybranŜowej.

W dokumencie Międzynarodowa konkurencyjność polskiej branży budowlanej (Stron 115-121)