Borżawa zbudowana jest z kredowo-paleogeńskich utworów fliszowych należących do jednostek dukielskiej oraz porkuleckiej (Ślączka i in. 2006; Matskiv i in. 2009, ryc. 2). Mają one regularny przebieg z płn.-zachodu na płd.-wschód, zgodnie z kierunkiem głównych struktur tektonicznych Karpat Wschodnich, a także fał- dowo-łuskowy styl tektoniczny. Utwory fliszowe jednostki dukielskiej wchodzące w skład podstrefy Świdowca budują najwyższą część Borżawy (ryc. 2). Jednostka ta nasunięta jest ku płn.-wschodowi na strefę krośnieńską, będącą przedłużeniem ku płd.-wschodowi centralnej depresji karpackiej. Południowo-zachodnią część pasma budują utwory jednostki porkuleckiej.
Profil litostratygraficzny jednostki dukielskiej w badanym obszarze rozpoczynają warstwy szypockie (barrem - dolny alb) miąższości 100-600 m: czarne zsylifiko- wane argility, piaskowce, mułowce, pelosyderyty oraz soczewki margli z Tetralites duvalianus. Wyżej leżą warstwy porkuleckie (górny alb-turon), o miąższości do 50 m. Są to pstre argility, margle, aleuryty i przewarstwienia piaskowcowe z soczewkami wapieni. Przechodzą one w kompleks warstw jałowiczorskich (koniak-santon) o miąższości do 450 m, złożony z ciemnoszarego, piaszczysto- gliniastego fliszu: piaskowców, wapieni oraz przewarstwień margli. W kompleksie tym rozpoznano obecność lnoceramus pachti (Matskiv i in. 2009). Głównym kompleksem litologicznym występującym na obszarze badań jest zespół grubo- ławicowych piaskowców turbidytowych należący do warstw czarnogołowskich (kampan-eocen, ryc. 2). W ich profilu litologicznym wydzielane są dolne i górne warstwy czarnogołowskie. Dolne złożone są z gruboławicowego, szarego fliszu o miąższości do 400 m, natomiast górne ze szarych piaskowców zlepieńcowa- tych i zlepieńców, o łącznej miąższości do 950 m. Najwyżej zalegają utwory fliszowe serii solskiej (eocen), miąższości do 100 m, reprezentowane tutaj przez
Formyiosadyglacjalnewdolinie Małej Płoszanki
zielono-szary piaszczysto-gliniasty cienkorytmiczny flisz z Cyclammina amplec- tens (Matskiv i in. 2009).
W dolinie Małej Płoszanki stwierdzono występowanie trzech typów litologicz
nych w obrębie górnych warstw czarnogołowskich. Typ 1 reprezentują piaskowce zlepieńcowate, z przewagą ziaren kwarcu, o spoiwie niezbyt zwięzłym, sypkim, cechujące się wysokim stopniem zwietrzenia i zażelazieniem. Typ 2 tworzą pia
skowce średnioziarniste o spoiwie bardziej zwięzłym niż skały typu pierwszego.
Typ 3 tworzą zaś piaskowce drobnoziarniste, z wyraźną obecnością blaszek musko- witu, wykazujące największą spoistość. Przy uderzeniu młotkiem łupią się one na dachówkowate fragmenty.
Utwory fliszowe jednostki dukielskiej są w badanym obszarze przefałdowane.
Przez cyrk Jama przebiega skośnie z północnego.-zachodu na południowy-wschód strefa antyklinalna, w jądrze której odsłaniają się mniej odporne utwory dolnych warstw czarnogołowskich (ryc. 2). W obrębie cyrku Jama warstwy fliszowe zapadają na północ i północny-zachód pod kątem 32-64°. Na płd.-zachodnim skrzydle antykliny warstwy zapadają na południe i płd.-zachód, a ich upady wynoszą około 60° (Matskiv i in. 2009, ryc. 2).
Metody badań
Kartowanie geomorfologiczne
Badania terenowe przeprowadzono w górnym odcinku doliny Małej Płoszanki.
Teren ten wybrano w oparciu o analizę numerycznego modelu terenu i obrazów satelitarnych obejmujących cały masyw Borżawy, które wskazywały na obecność form rzeźby glacjalnej. W górnej części systemu doliny Płoszanki zidentyfikowano bowiem obecność cyrków glacjalnych (półkoliste, amfiteatralne zagłębienia o mało nachylonych dnach, ograniczone z trzech stron stromymi stokami). W badaniach wykorzystano Numeryczny Model Terenu (NMT) ALOS PALSAR o rozdzielczości 12,5 m (Alaska Satellite Facility, 2018) oraz powszechnie dostępne w aplikacji Google Earth ortofotomapy tego obszaru. Badania geomorfologiczne, przeprowadzone w sierpniu 2017 roku, polegały na terenowej identyfikacji oraz skartowaniu form i osadów glacjalnych na podkładzie ortofotomapy w skali 1:5000. W terenie zlo
kalizowano i skartowano także zasięg form powstałych po zaniku zlodowacenia,
powstałych w wyniku oddziaływania nieglacjalnych procesów modelujących dno i zbocza doliny (stożków napływowych, rozcięć erozyjnych, osuwisk). Te badania terenowe uzupełniono wykonaniem profili form morenowych z użyciem klizy- metru i taśmy mierniczej. W efekcie prac terenowych sporządzona została mapa geomorfologiczna (ryc. 3).
Z NMT wygenerowano mapę nachyleń oraz cieniowany model terenu, które posłużyły do określenia granic oraz cech morfometrycznych cyrku glacjalnego Jama według metody przyjętej w pracy M. Mindrescu i I.S. Evansa (2014).
Za wartość granicznego nachylenia stoku między dnem a zboczami cyrku przyjęto określoną w tamtej pracy wartość >27°. Dolny zasięg cyrku wyznaczono wzdłuż progu skalnego przykrytego osadami morenowymi, za którym wyraźnie wzrasta nachylenie dna doliny. Górną granicę cyrku przyjęto w oparciu o identyfikację wypukłego załomu w profilu stoku, za którym strome zbocza cyrku (nachylenie
>27-30°) przechodzą w mniej nachylone stoki. Wyznaczono oś centralną cyrku, którą zdefiniowano manualnie jako linię biegnącą od środka progu do jego górnej krawędzi, dzielącą powierzchnię cyrku na dwie równe części.
W programie ArcMap zmierzono podstawowe parametry morfometryczne charakteryzujące cyrk glacjalny Jama (Garcia Ruiz i in. 2000; Evans 2006; Min
drescu i Evans 2014):
---►
Ryc.3. Mapageomorfologiczna doliny Małej Płoszanki
Objaśnienia: A -wały morenowe, В -wał czołowo-morenowy, C - pokrywymorenowe, D - górna krawędź cyrku glacjalnego, E -zbocza cyrku glacjalnego,F -dnocyrkuglacjal
nego,G -koluwia osuwiskowe,H- niszeosuwiskowe, 1 -rozcięcia erozyjne, J -koryta potoków, К - rynny erozyjne, L - progi i załomy strukturalne, Ł - stożkitorencjalne, M -krawędzie o założeniachgrawitacyjnych, N - stanowiska pomiarówkształtu iobtoczenia klastów.
Źródło:opracowanie własne.
Fig. 3.Geomorphological map of the Mala Ploshanka valley
Explanations:A - moraine ridges В - frontal moraine ridge, C- moraine covers, D- glacial cirque edge, E - glacial cirqueslopes,F - cirque floor, G - landslidecolluvia, H - landslide niche, I - erosional channel, J - streamchannels,К - erosional gullies, L - rock steps, Ł -torrential cones, M -gravitational scarps, N - clast shape and roundness measurementsites.
Source: authors’ ownwork.
Formyiosadyglacjalnewdolinie Małe; Płoszanki
0 125 250m
Hymba
- długość cyrku (L) zmierzono wzdłuż centralnej osi cyrku;
- szerokość cyrku (W) zdefiniowano jako maksymalny dystans między krawę
dziami bocznymi wzdłuż linii prostopadłej do osi centralnej cyrku;
- wskaźnik kształtu cyrku (L/W) zdefiniowano jako stosunek długości do sze
rokości cyrku;
- powierzchnię całego cyrku i powierzchnię dna cyrku (w ha) oraz procentowy wskaźnik powierzchni dna do powierzchni całego cyrku;
- orientację cyrku określono jako azymut osi centralnej cyrku;
- maksymalne nachylenie zboczy;
- określono także cechy wysokościowe cyrku: maksymalną wysokość górnej krawędzi cyrku, minimalną wysokość dna cyrku, maksymalną wysokość całego cyrku (H) zdefiniowaną jako różnica między maksymalną i minimalną wyso
kością w obrębie granic cyrku;
- wskaźnik przegłębienia cyrku L/H obliczono jako różnicę między długością (L) a wysokością cyrku (H).
Parametry te zestawiono w tabeli 1 i ukazano na ryc. 4.
Tab.1.Cechy morfometryczne cyrku glacjalnego Jama
Tab.1.Morphometrical characteristics of the Jama glacialcirque
Długość(L)/Length Szerokość(W)/Width Indekskształtu/ShapeIndex Powierzchnia/ Area Udziałdnawpowierzchnicyrku/ ShareofbottomIntotalcirquearea Orientacjacyrku/Aspectofcirqueaxis Maksymalnenachylenle/MaxImalcirqueslope Maksymalnawysokośćkrawędzicyrku / Maximalelevationofcirqueedge Mlnlnalnawysokośćdnacyrku/ Minimalelevationofcirquebottom GłębokośćcyrkuH/Helghtrange IndeksL/H/Length/Helghtrange całegocyrku/entirecirque dnacyrku/clrquebottom
[m] L/W [ha] [%] ri [m n.p.m./m a.s.l.] [m]
373 528 0.71 21 7 33 53 53 1475 1248 227 1.64
Źródło: opracowanie własne.
Source: authors’ own work.
Formyiosadyglacjalnewdolinie Małej Ploszanki
Nachylenie/5/ope
Ryc. 4.Cechymorfometryczne i granice cyrkuJama, określone wedługkryteriumnachy
lenia stoków
Objaśnienia: A - najwyższy punkt cyrku, В - najniższy punkt cyrku, C - mediana wysokości cyrku, D - osie cyrku: oś środkowa (długość), szerokość cyrku, E - granice cyrku, F - dno cyrku.
Źródło: opracowanie własne na podstawie metody Mindrescu i Evansa (2014).
Fig.4. Morphometrical features and limits ofthe Jamacirque based onslopegradientmap Explanations: A - the highest cirque point, В - the lowest cirque point, C - the modal altitude of the cirque, D - cirque axis: medial axis (length) and cirque width, E - cirque boundaries, F - cirque floor.
Source: elaborated with a use of approach of Mindrescu and Evans (2014).