Uniwersytet Jagielloński, Wydział Geografiii Geologii Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
30-387 Kraków, ul. Gronostajowa7 joanna.motykatadoctoral.uj.edu.pl
Zarystreści:Poziomurodzeń, długośćtrwaniażycia oraz struktura wieku społeczeństwa są podstawowym elementem planowania rozwoju państwa, jego gospodarki, systemu świadczeń, sieci edukacyjnej itp. Dla określenia celówpolityki ludnościowej kluczowym dokumentem są prognozy ludności.Autorka dokonała próbyokreśleniaczynnikówmają
cych wpływ naróżnice między prognoząa stanem rzeczywistym na przykładzie elementów ruchu naturalnego (urodzeń,zgonów,migracji).W wyniku wykonanej analizy największe rozbieżności stwierdzonopomiędzy prognozowaną a rzeczywistą liczbą urodzeń. Prognoza ta cechowała się dużą trafnością poziomu umieralności na szczebluwojewództwa, mniejszą napoziomiepowiatów. Niedopasowanie prognozydo stanu rzeczywistego na przykładzie salda migracji było największe w miastach na prawach powiatu oraz obszarach suburbani-zacyjnych. Według autorki rozbieżności temogąbyćspowodowanezmianą sytuacji spo łeczno-gospodarczej Polski odmomentu powstaniaprognozyGUS. Liczbaurodzeńwiększa od prognozowanej wynikać może zezmiany polityki ludnościowej, m.in.wprowadzenia
w 2015r. Rządowego Programu Rodzina 500+. Stwierdzonorównież, żeo jakościprognozy demograficznej decydują w dużym stopniu dobrane techniki prognozowania. Autorka oceniła trafność prognozy w pierwszych latachokresu,którego ona dotyczy. Aby wyciągnąć odpowiednie wnioski należy dokonać jej oceny również w dłuższejperspektywie czasowej.
Słowa kluczowe: polityka ludnościowa, procesy demograficzne, prognoza ludności GUS, ruch naturalny, województwo małopolskie
Abstract: Natality, lifeexpectancy,and the agestructure of the societyare mainelements in the planning of thedevelopment of thecountry, its economy, benefits system and educational systems, etc. For determining the population policy aim,population forecast is a key document.The aimof the author was to assess the accuracy of the GUSPopulation Forecastforthe years 2014-2050 on the exampleof Małopolskie Voivodshipdistricts. The author has madeanattempt to determinefactors affecting theexisting differencesbetween theforecast and theactualstate,concerning of vital statistics(births,deaths and migrations).
As a result ofher analysis, the greatest discrepancieswere found between the forecasted and theactualnumber of births. The forecast showed ahighaccuracy of themortality rate at the voivodship level, but smaller at thedistrict level. Incompatibility between theforecast and the actual stateofthe migration balance was thehighestin cities and suburban areas.
According to the author, large differences during the timethat has passedsince the forecast wascreated, may be causedby achange inthe socio-economic situation of Poland. A higher than forecasted number of births may be due to changes in population policy, including introductionof the Government Program500+ in 2015. The quality of the demographic forecast is largely determinedbythe properforecastingtechniques. The author assessesthe accuracy ofthe forecast inthe first years oftheperiod for which it wasprepared. In order to draw appropriate conclusions, the forecast should be also evaluated in thelongterm.
Keywords: demographicprocesses, Małopolskie Voivodship, natural movement, population policy, population forecast
Wprowadzenie
Procesy ludnościowe leżą w kręgu zainteresowań badaczy różnych dziedzin, takich jak demografia, socjologia i geografia. Mają one również kluczowe znaczenie dla polityki społecznej państwa. Poziom umieralności i rozrodczość, zaliczane do elementów ruchu naturalnego ludności oraz migracje mają wielki wpływ na wiele aspektów życia. Od wymienionych zjawisk zależy bowiem kształtowanie się przemian ludnościowych, a przede wszystkim ich dynamika. Niekorzystna sytuacja demograficzna, w jakiej znalazła się Europa, a także Polska, stała się wyzwaniem dla polityki ludnościowej. Poziom urodzeń, długość trwania życia i struktura społeczeństwa są kluczowymi elementami planowania rozwoju pań
stwa, jego gospodarki, systemu świadczeń, sieci edukacyjnej itp. (Kluza 2007).
Ruchnaturalnywwoiewództwiemałopolskim...
Należy podkreślić, iż polityka ludnościowa i sytuacja demograficzna państwa są współzależne i jest to zależność przyczynowo-skutkowa. Znaczenie państwa dla kreowania trendów demograficznych jest obecnie na tyle duże, iż ta dziedzina jest jednym z głównych pól działania rządów, m.in. w Polsce. Podkreśla to również fakt, iż naukowcy wyróżnili nową subdyscyplinę, demografię polityczną (Weiner 1971; Goldstone 2012; Kugler 2015).
Wobec wyzwań polityki ludnościowej, u podstaw której leży sytuacja demogra
ficzna, kluczowym elementem są prognozy ludności. Dokumenty te tworzone na podstawie rzetelnych danych statystycznych oraz założeń dotyczących kształto
wania się procesów demograficznych w przyszłości są niejako obrazem przyszłego społeczeństwa. W Polsce instytucją odpowiedzialną za prognozy ludnościowe jest Główny Urząd Statystyczny, jako organ zajmujący się statystyką publiczną, bez której nie można byłoby odpowiednio wykorzystywać posiadanych zasobów, określać celów, ani kontrolować efektów podejmowanych działań (Iwasiewicz 2011).
W Prognozie Ludności na lata 2014-2050 (Szałtys i in. 2014) za dane wyjściowe przyjęto mało optymistyczną sytuację demograficzną, która miała miejsce w ostat
nich dziesięcioleciach w Polsce. Zaliczono do niej niekorzystną strukturę społeczeń
stwa, a mianowicie: zmniejszony odsetek dzieci i młodzieży oraz zwiększony udział osób starszych w wieku produkcyjnym (tzw. późny wiek produkcyjny) oraz osób starych (Waligórska, Witkowski 2016). Wspomniana prognoza obejmuje swoim zakresem obszar całego kraju, ale GUS wykonał także szacunki prognostyczne w mniejszej skali przestrzennej, na poziomie podregionów, województw i powia
tów. Znaczenie wykonywania prognoz dla niższych jednostek administracyjnych dostrzeżono już w pierwszej połowie XX w. Geografowie wykonywali je już w latach 50. XX w. (Jelonek 1999). Prognozę demograficzną w układzie miast i gmin dla całego obszaru Polski sporządził także S. Kurek (2008). Jak pisał A. Zborowski (2001), zainteresowanie prognozowaniem ludności w samorządach wzrastało w latach 80. XX w. Jako przykłady podaję również opracowania dla miast (m.in.
Wrocławia, Bielska-Białej i Krakowa) powstałe w latach 90. XX w.
Celem artykułu jest ocena trafności Prognozy Ludności GUS na lata 2014-2050 dla powiatów województwa małopolskiego w latach 2014-2016. Autor dokonuje również próby określenia czynników mających wpływ na ewentualne różnice między prognozą a stanem rzeczywistym na przykładzie wybranych elementów
ruchu naturalnego (urodzeń, zgonów) oraz migracji. Przedstawione w analizie dane pochodzą z wymienionej wcześniej prognozy oraz bazy danych Demografia udostępnionej przez GUS dla lat 2014-2016.