Krok V: budowa struktur współrządzenia

Od samego niemal początku samodzielnego Radzionkowa budowano w gminie partycypacyjny model sprawowania władzy lokalnej. Jak podkreślali moi roz-mówcy, było to niejako „naturalną koleją rzeczy”, radni i lokalni liderzy polityczni nie tylko bowiem wywodzili się z organizacji pozarządowych, ale dodatkowo ak-tywnie w nich działali, także w okresie pełnienia mandatu radnego. Władza samo-rządowa była zatem niejednokrotnie jedynie przedłużeniem aktywności społecz-nej, swego rodzaju politycznym przyczółkiem dla lokalnych działaczy:

Każdy z naszych radnych należy do jakiejś organizacji, niektórzy należą nawet do kilku, więc to przełożenie jest takie bezpośrednie, osobiste. Właściwie, to oni wszyscy zaczy-nali w jakichś organizacjach, wiedzieli, co jest potrzebne, co należałoby zrobić, tylko nie zawsze to było możliwe, mam na myśli prawnie, do zrobienia przez organizacje.

Pewne rzeczy może zrobić tylko Rada Miasta, więc to tak jakby automatycznie, jak już te organizacje tu były, walczyły o samodzielność Radzionkowa, no to później, już jakoś tak naturalnie, ci liderzy się włączyli w lokalną politykę i w radę (wyw. 18).

Partycypacyjny model sprawowania władzy lokalnej funkcjonuje jednak nie tyl-ko dzięki osobistym stosuntyl-kom i gęstej sieci tyl-kontaktów społecznych między lokal-nymi liderami. O pewnym ideologicznym i programowym oparciu systemu władzy lokalnej na modelu współrządzenia świadczy uchwała Rady Miasta już z 2000 roku.

W uchwale tej czytamy, że zarządzanie gminą będzie oparte na „sieciach, aliansach i układach partnerskich, zorientowanych na konkretne przedsięwzięcia w czasie i przestrzeni, podejmowanych przez organizacje gminne wspólnie z biznesem, sto-warzyszeniami społecznymi czy też grupami ochotniczymi” (Uchwała Rady Miasta www.2000.XIX.164 zal_2: 3). Taki też model zarządzania gminą starano się w Ra-dzionkowie praktykować od pierwszych dni istnienia gminy.

W początkowej fazie organizowania władzy lokalnej Radzionkowskie Towa-rzystwo Społeczno-Kulturalne stanowiło podstawowe forum, na którym realizo-wała się idea governance. W zamyśle jego liderów to tutaj mieszkańcy mieli się dzielić swoimi pomysłami na rozwój gminy, wspólnie rozwiązywać jej problemy, współuczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących miasta. RTSK, które we-dług deklaracji liderów jest organizacją ogólnodostępną, a przy tym dość liczną i w pierwszych latach swej aktywności bardzo popularną, ma również swoją repre-zentację w Radzie Miasta. W czasie dwóch pierwszych kadencji (1998–2002 oraz 2002–2006) członkowie RTSK stanowili większość tej struktury, im także przypadła w udziale funkcja burmistrza (był nim członek RTSK Gustaw Jochlik), stąd wpływ RTSK na kształt prowadzonej w gminie polityki był zdecydowanie największy.

Pierwsze lata funkcjonowania systemu współrządzenia były zatem dziełem tego stowarzyszenia, ono również nadało mu jego pierwotny kształt. Charakterystyczną cechą tamtego okresu były przede wszystkim: z jednej strony duża bezpośredniość

uczestnictwa w sprawowaniu władzy, z drugiej strony względna zamkniętość sy-stemu. Na walnych zebraniach RTSK radni – członkowie Towarzystwa – zdawali relację z prac władz gminy, przedstawiali projekty i propozycje rozwiązań, które były następnie dyskutowane i opiniowane przez wszystkich obecnych na zebraniu członków RTSK. W taki oto sposób Radzionkowem mieli rządzić jego mieszkańcy.

Rzeczywiście, każdy, kto należał do RTSK, miał taką możliwość. Stwarzały ją także cotygodniowe spotkania RTSK w remizie, na które wstęp miał każdy, kto był za-interesowany problemami Radzionkowa i zgłosić chciał swój pomysł bądź opinię na temat funkcjonowania gminy. Towarzystwo starało się ponadto współpracować z pozostałymi gminnymi organizacjami pozarządowymi, umożliwiając im tym sa-mym oddziaływanie na prowadzoną w mieście politykę. Mimo otwartego charak-teru spotkań RTSK, udział w sprawowaniu władzy ograniczał się jednakże tylko do forum tej organizacji. Jednostki, które z jakichś względów nie chciały się włączać w działalność RTSK, były z tego procesu wykluczane. W ten sposób partycypa-cja stawała się tyranią (Hickey, Mohan 2004; Gaventa 2004). Zdaniem niektórych mieszkańców „wszystko obracało się wokół interesów tej samej grupy” (wyw. 36), oczekiwano zatem wprowadzenia pewnych przejrzystych reguł funkcjonowania samorządu i organizacji pozarządowych.

Wielość podmiotów społecznych na terenie gminy i ich ścisły związek z proce-sem sprawowania władzy lokalnej stwarzały potrzebę formalnej regulacji współ-pracy na linii samorząd – organizacje pozarządowe. Bezpośrednim impulsem do takiej regulacji stała się akcja społeczna „Przejrzysta Polska”, do której gmina Radzionków – jako jedna z kilkunastu gmin z województwa śląskiego – przystą-piła w 2005 roku. Akcję tę podjęła „Gazeta Wyborcza” we współpracy z Fundacją Agora, Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności, Fundacją Batorego, Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej, Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz Bankiem Światowym. Jej celem było promowanie uczciwości i skuteczności w samorządach lokalnych, a co za tym idzie, poprawa jakości życia publicznego oraz pobudzenie aktywności obywatelskiej. Program był adresowany do samorządów terytorial-nych, które przy współpracy z organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami chciały udoskonalać administrację lokalną i sposób sprawowania władzy, a także wyeliminować korupcję i inne formy patologii w zarządzaniu miastem.

Każda gmina, która zgłosiła się do programu, była zobowiązana zrealizować sześć zadań obowiązkowych, odzwierciedlających sześć zasad dobrego rządzenia sformułowanych w „Modelu Przejrzystej Gminy”, mianowicie: zasadę przejrzy-stości, partycypacji społecznej, przewidywalności, rozliczalności, fachowości oraz braku tolerancji dla korupcji. Oprócz zadań obowiązkowych, każdy z uczestników mógł zrealizować dowolną liczbę wybranych zadań fakultatywnych przypisanych do każdej z wymienionych zasad. Gmina Radzionków zrealizowała łącznie 13 za-dań: (1) opracowanie opisu usług świadczonych w samorządzie, (2) wypracowanie i wdrożenie kodeksu etycznego pracowników urzędu, (3) opracowanie i wdrożenie

programu współpracy z organizacjami pozarządowymi, (4) opracowanie krótkie-go materiału przybliżającekrótkie-go mieszkańcom istniejący w gminie aktualny strate-giczny dokument rozwojowy, (5) wprowadzenie procedury naboru na każdy wa-kat w urzędzie gminy, (6) przygotowanie i rozpropagowanie corocznego biuletynu budżetowego dla mieszkańców „Skąd mamy pieniądze i na co je wydajemy” (za-dania obowiązkowe), (7) uruchomienie samorządowego serwisu informacyjnego, (8) opracowanie systemu oznakowania wewnętrznego w urzędzie, (9) utworzenie i rozwój sieci tablic informacji lokalnej, zapewniających powszechny, skuteczny dostęp do informacji, (10) dbałość urzędu o przełożenie żargonu specjalistycznego na zrozumiały dla mieszkańców język, (11) przeprowadzenie szerokiej akcji in-formacyjnej na temat braku tolerancji dla korupcji w urzędzie, (12) stworzenie

„mapy aktywności” organizacji pozarządowych i inicjatyw na terenie gminy oraz (13) wprowadzenie systemu oceny pracy urzędników (zadania fakultatywne).

Inicjatorem przystąpienia do programu był ówczesny burmistrz Radzionkowa Gustaw Jochlik. Powołano zespół, którego koordynatorem został mianowany pra-cownik Wydziału Kultury i Promocji Miasta Jarosław Wroński. Zespół podzielił się wybranymi przez gminę zadaniami, wyznaczając poszczególnych członków do ich realizacji. Planowano przede wszystkim stworzyć urząd przyjazny mieszkań-com, sprawnie funkcjonujący, o przejrzystych zasadach i otwarty. Realizacja pro-gramu obejmowała dwa etapy. W pierwszym etapie wyznaczeni koordynatorzy gminni odbywali comiesięczne szkolenia, podczas których poznawali idee akcji

„Przejrzysta Polska”, zasady skutecznego zarządzania gminą oraz modelowe roz-wiązania i projekty. W trakcie spotkań z organizatorami akcji dyskutowano także praktyczne trudności i problemy związane z implementacją programu. Jak wspo-mina Wroński

(...) sami organizatorzy w momencie tworzenia zasad i warunków funkcjonowania ak-cji nie spodziewali się, że w praktyce napotka to jakąś tam urzędniczą machinę, i że pewne rozwiązania prawne, które obowiązywały, nie pozwolą na przykład na tworzenie pewnych instytucji, które się im marzyły (wyw. eksp. 1).

W ramach spotkań wypracowywano więc wspólnie konkretne rozwiązania, które następnie – w kolejnym etapie projektu – implementowano.

Jednym z podstawowych osiągnięć programu, o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania modelu współrządzenia, było utworzenie Karty Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi, która regulowała zakres i zasady współpracy sa-morządu z przedstawicielami trzeciego sektora. Celem tego przedsięwzięcia było stworzenie takich warunków prawnoorganizacyjnych, które pozwalają zwiększyć udział organizacji pozarządowych w sprawowaniu władzy lokalnej i w kształto-waniu lokalnej polityki. Treść dokumentu została wypracowana wspólnie przez powołany przez burmistrza zespół oraz przedstawicieli lokalnych organizacji po-zarządowych.

Utworzono wspólny zespół konsultacyjny miasta Radzionków i lokalnych or-ganizacji pozarządowych, który opracowuje roczny program współpracy. Zespół liczy czternastu członków, z których siedmiu powołuje burmistrz, organizacje na-tomiast są reprezentowane przez pozostałych siedmiu. Przedstawiciele trzeciego sektora wybierają swoich reprezentantów samodzielnie w drodze wyborów za po-średnictwem delegatów. Zespół uczestniczy w ustalaniu planu współpracy miasta z organizacjami pozarządowymi, decydując o obszarach współpracy i zakresie pomocy samorządu.

Ze stowarzyszeniami spotykamy się bardzo często przy różnego rodzaju wydarzeniach i tam też te rozmowy są prowadzone, nad potrzebami, jakie widzą dane stowarzyszenia i organizacje. Oni wiedzą, że też mają otwarte drzwi u nas i nigdy się nie zdarzyło, żeby ktoś przychodzący z pomysłem wyszedł z niczym. To też widać powoli w mieszkańcach Radzionkowa, bo dostajemy... może nie często, może to jeszcze nie jest częsta praktyka, ale dostajemy mejle, pisma z jakimiś pomysłami naszych mieszkańców, o tym, co moż-na by było udoskomoż-nalić czy moż-naprawić (wyw. 21).

Miasto dzieli swoje obowiązki z organizacjami pozarządowymi, delegując część zadań własnych gminy. Tego typu współpraca rozwija się przede wszyst-kim w obszarze polityki społecznej i kulturalnej miasta i dotyczy między innymi takich kwestii, jak: organizowanie czasu wolnego dla dzieci, pomoc ubogim ro-dzinom, ochrona dziedzictwa kulturowego i tym podobne. Przy opracowywaniu programów i strategii w zakresie pomocy społecznej miasto szczególnie inten-sywnie współpracuje ze Stowarzyszeniem Rodzin Katolickich. Przedstawiciele tej organizacji są proszeni o udział w ustalaniu programu pomocy społecznej w gminie. Przykładem ilustrującym taką współpracę jest program pomocy ubo-gim rodzinom, w którym radni, przedstawiciele ośrodka pomocy społecznej oraz działacze Stowarzyszenia Rodzin Katolickich wspólnie ustalają strategię działania i pomocy konkretnym rodzinom. Ruch Światło – Życie organizuje dla dzieci „Fe-rie w mieście”, w czasie których zapewnia im całodzienną opiekę i rozrywkę. Obie organizacje współorganizują z miastem kolonie charytatywne, na których wolon-tariusze z Ruchu Światło – Życie opiekują się młodszymi kolegami. Szczególnie bogata współpraca organizacji pozarządowych i miasta następuje w zakresie orga-nizowania życia kulturalnego mieszkańców.

Zadaniem miasta jest zaspokojenie potrzeb kulturalnych mieszkańców. Miasto samo nie jest władne, by to samemu zrobić, musi się wyręczać – dobrze, że takie organizacje są, że im się powierza te różne zadania w jakimś zakresie – i część organizacji robi szereg zadań na zasadzie dobrowolności, bez zobowiązań, część realizuje sama, a część zadań jest wspomaganych fi nansowo przez miasto (wyw. 13).

Począwszy od 2006 roku, Rada Miasta podejmuje każdego roku uchwałę o priorytetowych obszarach współpracy miasta z organizacjami pozarządowymi, która precyzuje wysokość środków, jaką urząd zamierza przeznaczyć na

realiza-cję określonych zadań. Treść uchwały jest następnie rozsyłana do przedstawicieli wszystkich organizacji pozarządowych, zostaje dodatkowo opublikowana na stro-nie internetowej urzędu oraz w biuletystro-nie, „Kurierze Radzionkowskim”, a także jest wywieszana na tablicach informacyjnych w budynku urzędu. Organizacje po-zarządowe mogą dzięki temu z wyprzedzeniem poznać plany urzędu oraz określić możliwości współpracy. Na podstawie tych informacji opracowują własne projek-ty, które zgłaszają w uzgodnionym trybie przedstawicielom urzędu.

Na początku każdego roku organizacje pozarządowe otrzymują ponadto od miasta formularze uproszczonych wniosków o współfi nansowanie planowanej działalności. Wniosek taki zawiera opis proponowanego przedsięwzięcia, wkładu własnego organizacji oraz spodziewanej pomocy ze strony samorządu. Następnie wnioski te są poddawane analizie, część z nich zostaje przyjęta i na tej podstawie urząd miasta staje się współorganizatorem danego przedsięwzięcia. Procedura aplikacji została wypracowana wspólnie z organizacjami pozarządowymi i sta-nowi – jak deklarują obie strony – najlepszą i najwygodniejszą formę współpracy.