Krok III: ruch ożywienia kulturalnego

Lokalni liderzy wierzą, że zwiększenie uczestnictwa mieszkańców w kulturze za-pobiega wykluczeniu społecznemu i jednocześnie jest jednym z podstawowych wymiarów rozwoju. Jeden z uczestników wywiadu ujmuje to tak:

Rozwój to dla mnie przede wszystkim rozwój duchowo-kulturalny człowieka. Nie moż-na mówić o rozwoju, jeśli ludzie się nie rozwijają. Człowiek powinien mieć możliwość rozwijać się przez całe życie (wyw. 18).

Działalność kulturalną RTSK rozpoczęło od pierwszych dni swojego funkcjo-nowania, organizując liczne spotkania w wyremontowanej własnym sumptem remizie, która odgrywała w Radzionkowie rolę swoistej agory. Na spotkaniach dyskutowano problemy Radzionkowa, pomysły na ich rozwiązanie, zapraszano

przedstawicieli władz pozostałych szczebli: radnych Sejmiku, posłów, eurodepu-towanych. Odbywały się tu liczne spotkania kulturalne: wieczorki poetyckie, re-citale, odczyty, wystawy zarówno artystów lokalnych, jak i pochodzących spoza Radzionkowa. W każdą środę o godzinie siedemnastej spotkać tu można liderów RTSK, zgłosić im swój problem lub pomysł na jakąś inicjatywę albo po prostu pogawędzić o Radzionkowie. RTSK – jak twierdzą jego liderzy – stara się wspo-magać wszelkie inicjatywy mieszkańców, a cotygodniowe spotkania, które nie-zmiennie odbywają się w tym samym miejscu i czasie już od ponad dziesięciu lat, mają ułatwiać kontakt z mieszkańcami. Działacze RTSK zauważają, że działalność Towarzystwa, jak to określają, „pączkowała”, to znaczy stała się zalążkiem kolej-nych, licznych inicjatyw w gminie. Natchnione aktywnością RTSK uaktywniły się liczne w Radzionkowie organizacje, powstały również nowe.

Aktywną działalność kulturalną prowadzą także pozostałe organizacje poza-rządowe działające w gminie. Każda z czołowych organizacji ma swoje „sztan-darowe” wydarzenie, które odbywa się w Radzionkowie co roku o tej samej po-rze i gromadzi szerokie po-rzesze mieszkańców. Stowarzyszenie Rodzin Katolickich wspólnie z Ruchem „Światło – Życie” organizuje „Cidrowską Jesień”⁸. Wydarzenie to wyrosło z początkowo skromnej inicjatywy młodzieży skupionej wokół Ruchu

„Światło – Życie” przy parafi i św. Wojciecha. Zaczęło się od nieformalnych i spon-tanicznie organizowanych meczów siatkówki. Zawody cieszyły się dużym zain-teresowaniem młodzieży, postanowiono zatem zorganizować gminne rozgrywki.

Inicjatywa zmieniła się po pewnym czasie w duże wydarzenie przyciągające wie-lu mieszkańców Radzionkowa i zaangażowała więcej środowisk, w tym przede wszystkim Stowarzyszenie Rodzin Katolickich. Rozszerzono formułę imprezy o innego rodzaju aktywność i rozrywki kierowane do szerokiego grona odbior-ców. Ideą leżącą u podłoża tego wydarzenia i jednocześnie jej przesłaniem jest prewencja alkoholowa. W tym obszarze wspomniane organizacje współpracują z Urzędem Gminy, który deleguje im zadania z zakresu polityki zwalczania uza-leżnień, fi nansując jednocześnie niektóre inicjatywy organizacji, w tym „Cidrow-ską Jesień”. W ramach corocznego święta organizowane są konkursy, warsztaty i szkolenia, których celem jest profi laktyka uzależnień.

Związek Hodowców Gołębi Pocztowych wspólnie z RTSK organizują mi-strzostwa hodowców gołębi pocztowych oraz festyn podsumowujący zawody

„Dobry Lot Europo”. Impreza stanowi przykład powiązania śląskiej tradycji ho-dowli gołębi pocztowych z ideą wspólnej, zjednoczonej Europy. Co roku kilka tysięcy gołębi hodowców z całego Śląska wylatuje z wybranego miasta Europy na Śląsk. Przedsięwzięcie to wymaga wielu miesięcy przygotowań, podjęcia

współ-8 Nazwa wydarzenia pochodzi od słowa „cider”, które pierwotnie oznaczało produkowane w przeszłości w gminie wino jabłkowe, obecnie jednak tym terminem określa się mieszkańców Radzionkowa. Nazwa „Cidrowska Jesień” oznacza zatem „Jesień Cidrów”, to jest mieszkańców Ra-dzionkowa.

pracy z hodowcami europejskimi, którzy pomagają zorganizować przelot śląskich gołębi. Zawody podsumowuje całodniowy festyn, w trakcie którego hodowcom zwycięskich gołębi wręczane są nagrody, odbywają się liczne konkursy, w których mogą brać udział wszyscy mieszkańcy Radzionkowa, jak na przykład konkurs szachowy, turniej skata, turniej piłki, konkursy sprawnościowe dla dzieci. Jest po-nadto organizowana wystawa gołębi, odbywają się liczne występy zespołów arty-stycznych, pokazy sztucznych ogni, licytowana jest oznaczona numerem 1 butelka cidra (lokalnego wina jabłkowego) z bieżącego rocznika i tym podobne atrakcje.

Lokalni przedsiębiorcy mają okazję zaprezentować swoją ofertę, czynny jest jar-mark, na którym zakupić można śląskie rękodzieło, wyroby artystyczne lokalnych artystów czy też lokalne produkty żywnościowe, jak choćby miód.

RTSK od wielu już lat organizuje „Majówkę” – ogólnodostępny festyn z licz-nymi atrakcjami, konkursami, grami sprawnościowymi dla dzieci i pokazami ar-tystycznymi. W Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji odbywają się różnego typu konkurencje sportowe, na przykład regaty. Zamierzeniem działaczy jest stworze-nie szerokiej oferty sportowo-kulturalnej dla wszystkich mieszkańców gminy.

Znajdziemy tu więc imprezy skierowane zarówno do młodzieży, jak i do ludzi starszych oraz do rodzin z dziećmi.

Również Koło Emerytów i Rencistów organizuje dla radzionkowskich senio-rów liczne atrakcje. Należą do nich między innymi Dzień Inwalidy, Dzień Seniora oraz jubileusze organizowane dla osób, które osiągnęły w danym roku określo-ny wiek (minimum 70 lat). Każdy zaproszookreślo-ny uczestnik otrzymuje poczęstunek i upominek, spotkania ubarwiają również występy artystyczne i kabaretowe. Na uroczystościach pojawiają się przedstawiciele władz lokalnych, posłowie z okręgu, księża. Inicjatywy te na stałe wpisały się w kalendarz miejskich wydarzeń i mają dla starszej części Radzionkowian wyjątkowe znaczenie:

Rozmawiałem właśnie z takimi paniami, jak im się podoba to spotkanie, i jedna mówi, że bardzo, że w życiu jeszcze czegoś takiego nie przeżyła, bo przynajmniej teraz wie, że nawet idąc na takie małe spotkanie, wie, że to ma sens, bo może się ubrać, może sobie zrobić fryzurę, idzie do lokalu, do którego nigdy nie chodziła, spotyka się z ludźmi, z którymi może porozmawiać na wszystkie tematy. Dla nich to jest wielkie święto, i ona ten dzień rezerwuje i rzeczywiście, przychodzą czasami tak wystrojeni Ci ludzie, że aż się czuję tym zażenowany czasami, że tyle serca wkładają w to spotkanie i robią to z na-maszczeniem, chcą się podobać i mają sens życia (lider lokalny, wyw. 23).

Oprócz tych wydarzeń Koło Emerytów organizuje dla swoich członków oraz niezrzeszonych starszych mieszkańców Radzionkowa liczne wycieczki eduka-cyjne i turystyczne. W wycieczkach bierze udział każdorazowo około 100 osób.

Uczestnicy są przewożeni autokarami, a nad przebiegiem wycieczki czuwają prze-wodnicy – członkowie Koła, którzy posiadają na temat danego miejsca wystar-czającą wiedzę, aby taką wycieczkę poprowadzić. Stałym elementem wycieczek jest wspólny obiad, jak mówią działacze, „zawsze w jakimś takim fajnym miejscu,

karczmie albo jakiejś takiej górskiej restauracji”, oraz msza w zabytkowym („albo takim zasługującym na uwagę”) kościele, w której trakcie uczestnicy dają popis talentom śpiewaczym, z których Radzionków słynie. Śpiew towarzyszy im zresztą w całej podróży. Jeden z działaczy tak to opisuje:

Wycieczka, która nic nie wnosi, tak jak to kiedyś kopalnie urządzały, że przyjeżdża, tylko na świeże powietrze ich wypuszczały, i o godzinie 4 zbiórka i jedziemy do domu..., a my jedziemy zwiedzać zamki, kościoły, szlaki turystyczne, to po kolei, oczywiście wszystko z legendami, wiedzą na ten temat, na temat każdej ruiny, umie [przewodnicz-ka – przyp. M.K.] coś powiedzieć, zna historię tej ruiny, tak że jeden wyjazd, drugi, to teraz, kto pojedzie z przewodników, ten, kto zna to zagadnienie, tak wyjeżdżamy, to są wycieczki edukacyjne (lider lokalny, wyw. 23).

No i muszą to być wycieczki wnoszące coś w ruch, bo to są wszystko ludzie wiekowi i gdyby tak tylko chodzić i chodzić, to doszłoby do zakwaszenia mięśni, ale ta pani Cecylia Romanowska, to ona jest z kolei troszeczkę taką sportsmenką i ona właśnie zna Beskid Śląski, zawsze zrobi kilka elementów gimnastyki, rozruchu i tak dalej, tak że jest to wszystko robione w trakcie, nic na siłę, nic, żeby kogoś zmęczyć, tylko tak to się robi nieświadomie, wszyscy przyjeżdżają w dobrej kondycji, z radością, uśmiechem, i po takiej wycieczce jest znowu dziesięciu następnych chętnych [do zapisania się do Koła – przyp. M.K.] (lider lokalny, wyw. 23).

Przy organizacji funkcjonują ponadto koła zainteresowań zakładane i prowa-dzone przez samych członków. Jest między innymi koło zajmujące się wyszywa-niem, koło skata, jest też koło nordic walking, które organizuje dla starszych ra-dzionkowian regularne spacery z kijkami po Księżej Górze, rekreacyjnym obszarze wchodzącym w obszar Radzionkowa, a raz do roku także i większe wyprawy. Starsi mieszkańcy znajdują tu więc szeroką ofertę kulturalną i sportowo-rekreacyjną.

W życie kulturalne miasta włącza się także Wydział Kultury i Promocji Urzędu Miasta. Dzięki jego inicjatywom w Radzionkowie regularnie odbywają się sesje naukowe z udziałem największych autorytetów w swych dziedzinach, wystawy sztuki, koncerty muzyki poważnej. W 2007 roku po raz pierwszy Urząd Miasta zorganizował „Dni Radzionkowa” – kilkudniowe święto miasta, podczas które-go ożywają lokalne tradycje. Wydarzenie ma realizować dwa podstawowe cele:

po pierwsze, integrować mieszkańców Radzionkowa (szczególnie zaś dwie jego części: „stary” Radzionków i Rojcę), po drugie, promować miasto na zewnątrz i przyciągać mieszkańców sąsiednich miast. Integralną częścią Dni Radzionkowa jest odświętny, kolorowy korowód mieszkańców i lokalnych organizacji. Uczest-nicy korowodu prezentują historię i tradycje Radzionkowa. Biorą w nim udział reprezentanci wszystkich środowisk, nie brakuje Zespołu „Mały Śląsk”, Ruchu Radzionków, „gołębiarzy”, orkiestry górniczej i innych. Pokazywana jest też prze-szłość Radzionkowa, którą reprezentują liczni przebierańcy: jest św. Wojciech, pa-tron miasta, są i inne ikony przeszłości. Z okazji święta jest także wybijana moneta o nominale jednego cidra, który jest równowartością pięciu złotych. Monetami

tymi można płacić we wszystkich punktach usługowych w Radzionkowie, więk-szość mieszkańców zachowuje jednak cidra „na pamiątkę”. W ciągu tych kilku dni w Radzionkowie odbywają się liczne kulturalne i sportowe wydarzenia: każda in-stytucja gminna organizuje przynajmniej jedną imprezę. W przygotowanie święta włączają się także funkcjonujące w Radzionkowie organizacje pozarządowe.

Prężnie działa Centrum Kultury „Karolinka”, które obok działalności eduka-cyjnej i animatorskiej organizuje liczne imprezy kulturalne: wystawy, koncerty, przeglądy fi lmów, spotkania z interesującymi ludźmi, a także przygotowuje dwie imprezy cykliczne: Wiosnę Teatralną oraz międzynarodowy Festiwal Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych Fyrtek. Wiosna Teatralna gromadzi na scenie ra-dzionkowskiego domu kultury najlepsze teatry w Polsce. Bilety są dofi nansowy-wane przez Urząd Miasta, a wydarzenie cieszy się ogromną popularnością wśród mieszkańców. Na festiwal Fyrtek zjeżdżają zespoły folklorystyczne z całego świa-ta, radzionkowskie dzieci i młodzież nawiązują kontakty z zagranicznymi kolega-mi, dzięki którym wyjeżdżają z gościnnymi występami za granicę.

Przy Centrum funkcjonuje Zespół Pieśni i Tańca „Mały Śląsk”, który kultywuje śląskie tradycje, oraz chór „Harfa”, a także liczne koła hobbystyczne adresowane do wszystkich mieszkańców bez ograniczeń wiekowych, często tworzone i prowa-dzone przez samych mieszkańców. Znaleźć tu można koło skacistów, szachistów, amatorskie zespoły taneczne, jak na przykład młodzieżowy zespół „Pasja”, kółko teatralne. Jak twierdzą władze gminy, Centrum jest otwarte dla wszystkich, którzy chcieliby się czymś zająć.

Działający przy „Karolince” chór „Harfa” – którego historia sięga początków dwudziestego wieku – prowadzi działalność kulturalną zarówno w Radzionkowie, dla radzionkowian, jak i poza gminą. W okresie bożonarodzeniowym chórzyści dają liczne koncerty kolęd w kościołach i domach kultury całego regionu. Chór uświetnia wszystkie imprezy organizowane przez Urząd Miasta i parafi ę. Prowadzi także wspólne śpiewanie kolęd dla mieszkańców Radzionkowa. W sali lustrzanej domu kultury chór samodzielnie organizuje ogólnodostępny, kameralny koncert kolędowy. Przy kawie i ciastku mieszkańcy mają okazję wysłuchać kolęd i pieśni bożonarodzeniowych. W końcowej części koncertu chórzyści rozchodzą się po sali, przysiadają do stolików i zachęcają mieszkańców do wspólnego śpiewania.

Ponieważ radzionkowianie uwielbiają śpiewać, z czego zresztą słyną na zewnątrz, spotkanie zwykle przeciąga się do późnych godzin wieczornych.

Obecnie każdego tygodnia w gminie odbywa się jakieś kulturalne albo sporto-we wydarzenie. Władze lokalne są bowiem przekonane o niezwykłej wadze tego typu wydarzeń. Jeden z przedstawicieli samorządu tak to tłumaczy:

Miasto, które wyzbywa się kultury i sportu dąży tak naprawdę do własnej samozagła-dy w pewnym momencie. Bo stanie się tylko i wyłącznie... nie stanie się czynnikiem kreacyjnym, tylko stanie się sypialnią. Na kulturze, na sporcie, na rekreacji budują się wielcy ludzie (wyw. 18).

W związku z tym władze miasta wspierają wszelkie inicjatywy kulturalne i sportowe, które postrzegają jako strategiczne elementy rozwoju gminy. Szeroko rozumiana kultura staje się zatem czynnikiem rozwoju społeczności.