C ELE E UROREGIONU P USZCZA B IAŁOWIESKA I ICH REALIZACJA

Euroregion Puszcza Białowieska należy do najmłodszych w Polsce.

Rozciąga się po obu stronach granicy polsko-białoruskiej, będącej jedno-cześnie wschodnią granicą zewnętrzną Unii Europejskiej. Euroregion utwo-rzono 25 maja 2002 roku. Dokument o jego powstaniu podpisali ze strony polskiej przedstawiciele samorządów: starosta, burmistrzowie, wójtowie i przewodniczący rad. Białoruskie rejony reprezentowane były przez prze-wodniczących rejonowych komitetów wykonawczych oraz przeprze-wodniczących rad.

Euroregion Puszcza Białowieska jest międzynarodowym zrzeszeniem społeczności lokalnych po polskiej i białoruskiej stronie granicy. W skład euroregionu wchodzą po stronie polskiej: powiat hajnowski, gmina miejska Hajnówka, gmina wiejsko-miejska Kleszczele oraz gminy wiejskie: Białowie-ża, Bielsk Podlaski, Czeremcha, Czyże, Dubicze Cerkiewne, Hajnówka, Na-rew, Narewka i Orla; natomiast po stronie białoruskiej rejony: prużański, kamieniecki i swisłocki (rys. 1). Oprócz rejonowych komitetów wykonaw-czych, w wymienionych rejonach, ważnym partnerem po stronie białoru-skiej jest lokalna organizacja ekologiczna Euroregion Puszcza Białowieska z siedzibą w Mińsku.

Rys. 1. Mapa Euroregionu Puszcza Białowieska

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Statut Euroregionu...]

Obszar euroregionu składa się z regionów znajdujących się na różnym etapie transformacji gospodarczej, a co więcej – podążających różnymi tra-jektoriami rozwoju. Tym niemniej, mimo oczywistych różnic, można zaob-serwować pewne cechy wspólne, takie jak: niski poziom rozwoju

gospo-darczego, niedorozwój i słabość przemysłowej bazy ekonomicznej, wolne tempo zmian strukturalnych, czy słabo rozwinięta infrastruktura technicz-na. Struktura gospodarcza regionów wskazuje na istotne niedopasowanie lokalnej gospodarki do współczesnych wymogów. Polski obszar przygra-niczny w ujęciu rynku pracy jest zdominowany przez rolnictwo (ok. 40%).

Na skutek splotu szeregu czynników obszar euroregionu nie jest atrak-cyjnym miejscem do lokowania inwestycji, w tym zagranicznych, a poziom innowacyjności i zaawansowania technologicznego przedsiębiorstw pozosta-je niski m.in. z powodu niewielkich nakładów na badania i rozwój. Rozwo-jowi gospodarczemu nie sprzyja również słabo rozwinięta infrastruktura techniczna, w tym zwłaszcza transportowa (głównie w wymiarze jakościo-wym). Brak odpowiedniej bazy noclegowej jest również jedną z przyczyn słabego rozwoju turystyki na tym obszarze.

Tabela 1. Powierzchnia i ludność Euroregionu Puszcza Białowieska Lp. Nazwa jednostki administracyjno-terytorialnej Powierzchnia km² Ludność

tys.

Członkowie euroregionu po stronie polskiej

1. Gmina wiejska Narewka 339,48 4,57

2. Gmina wiejska Narew 241,79 4,62

3. Gmina wiejska Hajnówka 293,15 4,58

4. Gmina wiejska Dubicze Cerkiewne 151,19 2,18

5. Gmina wiejska Czyże 134,20 2,98

6. Gmina wiejska Czeremcha 96,73 3,91

7. Gmina wiejska Białowieża 203,00 2,51

8. Gmina i miasto Kleszczele 142,62 3,20

9. Gmina miejska Hajnówka 21,29 23,98

10. Powiat Hajnowski 1 624,00 54,00

Członkowie euroregionu po stronie białoruskiej

11. Rejon kamieniecki – 42,80

12. Rejon prużański 2 800,00 62,10

13. Rejon swisłoczski 1 400,00 28,80

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Umowy o utworzeniu…] oraz zebranych ma-teriałów statystycznych.

Jak wskazano w statucie [Statut Euroregionu...] oraz umowie o utwo-rzeniu [Umowa o utwoutwo-rzeniu...], nadrzędnym celem współpracy w eurore-gionie jest podejmowanie wspólnych działań, zmierzających do wspierania rozwoju gospodarczego, zbliżania jego mieszkańców i instytucji po obu stronach granicy oraz podejmowanie wspólnych działań, a w szczególności w zakresie:

− ochrony środowiska naturalnego i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych w ramach euroregionu;

− zbliżenia narodów obu państw na podstawie zachowania korzystnego środowiska dla życia przyszłych pokoleń;

− zachowanie w Europie unikalnego kompleksu przyrodniczego w zna-czącej mierze wpływającego na klimat kontynentu, którym jest Puszcza Białowieska;

− podnoszenie poziomu życia mieszkańców euroregionu drogą pozyski-wania inwestycji i realizacji transgranicznych programów gospodar-czych;

− współpracę i wymianę grup społecznych, naukowych, zawodowych, kulturalnych, sportowych, środowisk młodzieżowych, a w szczególności tych jej form, które sprzyjają lepszemu wzajemnemu poznaniu społecz-ności, zamieszkujących regiony przygraniczne;

− tworzenie pomostu pomiędzy krajami ułatwiającego współpracę gospo-darczą;

− zagospodarowanie przestrzenne obszarów przygranicznych, w tym roz-budowę infrastruktury transgranicznej;

− utrzymanie oraz dążenie do poprawy stanu zasobu środowiska natu-ralnego a także poprawę gospodarki odpadami komunalnymi;

− współpracę w zakresie zapobiegania i likwidacji następstw klęsk żywio-łowych i stanów zagrożenia;

− utworzenia nowoczesnego, jednolitego systemu utylizacji odpadów ko-munalnych i przemysłowych.

Spektakularnym sukcesem działalności euroregionu było otwarcie tu-rystycznego polsko-białoruskiego przejścia granicznego w Puszczy Białowie-skiej, w 2003 roku. Prace nad przejściem stanowiły kontynuację starań o otwarcie przejścia turystycznego w Puszczy Białowieskiej, zainicjowanych w latach osiemdziesiątych przez samorząd Gminy Białowieża.

Projekty realizowane ze środków unijnych pomogły w realizacji celu, dla którego był zakładany euroregion, – integracji samorządów po stronie polskiej i administracji rejonowej po stronie białoruskiej. Nie udało się na-tomiast zrealizowanie wniosku związanego z transgranicznym turystycznym zagospodarowaniem puszczy. W 2000 roku strona przygotowała i złożyła do programu Tacis projekt dotyczący turystycznego zagospodarowania regio-nu. Mimo że uzyskał on akceptację Komisji Europejskiej i władz białoru-skich, zbyt długo trwały formalności i zabrakło czasu na jego wdrożenie.

Projekt zakładał wytyczenie tras i stworzenie infrastruktury turystycznej, m.in. budowę parkingów, miejsc do odpoczynku itp. Białoruskie rejony nadal są zainteresowane współpracą w tym projekcie. Istotna różnica w kompetencjach po obu stronach granicy polega na tym, że na Białorusi puszczą zarządza niezależna od władz lokalnych instytucja kierowana przez prezydenta państwa. Polska strona wskazuje także na małą wiarę partne-rów białoruskich w korzyści z rozwoju turystyki.

Puszcza Białowieska jest osią euroregionu. Obecnie polska część pusz-czy to w 85 % las gospodarpusz-czy, a tylko 15 % to park narodowy. Ponadto, polska część puszczy nie ma jednego gospodarza i pozostaje podzielona między cztery różne jednostki organizacyjne. Cel statutowy stowarzyszenia, związany z ochroną puszczy, obecnie właściwie nie jest realizowany. Jak dotychczas, stowarzyszenie nie przedstawiło żadnej wizji ochrony puszczy jako jednego przyrodniczego organizmu, leżącego na terytorium dwóch państw i objętego w Polsce Naturą 2000. Zdaniem międzynarodowej koalicji BISON – Bialowieza International Solidarity Network [Międzynarodowy

apel...], docelowo należy objąć ochroną wszystkie ponad stuletnie drzewa i drzewostany, gdyż stanowią one o wyjątkowym charakterze puszczy, a także drzewostany młodsze powstałe w wyniku naturalnej sukcesji. Nale-ży także opracować plan przestrzenny dla całego obszaru puszczy, w opar-ciu o waloryzację przyrodniczą i kulturową przy szerokiej konsultacji po-nadregionalnej. Należy zaprzestać ingerencji w naturalne procesy na obsza-rach objętych ochroną. Należy stworzyć plan objęcia całej polskiej części puszczy parkiem narodowym. Należy w porozumieniu ze stroną białoruską dążyć do utworzenia ponadnarodowego rezerwatu Puszczy Białowieskiej, z całościowym strefowaniem, jako dziedzictwa ludzkości.