Cechy charakterystyczne Funduszu Spójności:

1994 rok

Mimo dość istotnej roli, którą przypisano Funduszowi Spójności, nie wzbudzał on tak powszechnego zainteresowania specjalistów i niejako pozostawał w cieniu innego (starszego) funduszu, a mianowicie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Nie sposób więc nie zgodzić się z konstatacją, że wspomniany względny brak zainteresowania wytłumaczyć można faktem, iż jego benefi cjentami były wówczas za-ledwie cztery z piętnastu państw członkowskich, a także tym, że istniały między nimi specyfi czne różnice dotyczące celów i systemów wdrażania.

Fundusz Spójności powstał na mocy rozporządzenia Rady UE w 1994 roku² i od samego momentu powstania charakteryzował się pewnymi różnicami w stosunku do funduszy strukturalnych. Po pierwsze, w przeciwieństwie do funduszy strukturalnych, umożliwiał on pozyskiwanie wsparcia fi nansowego i technicznego dla programów i pro-jektów, których skala oddziaływania miała (i ma) zasięg ogólnokrajowy. Niemożliwe

1 Art. 130d Traktatu z Maastricht (obecnie art. 161 TWE): „Bez uszczerbku dla artykułu 130e Rada, stano-wiąc jednomyślnie na wniosek Komisji, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym oraz Komitetem Regionów, określa zadania, cele priorytetowe oraz organizację funduszy strukturalnych, co może obejmować grupowanie funduszy. Rada, stanowiąc według tej samej procedury, określa również ogólne zasady mające do nich zastosowanie, jak również przepisy niezbędne do zapewnienia ich skuteczności oraz koordynacji funduszy między sobą i z innymi istniejącymi instrumentami fi nansowymi.

Rada, stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, ustanowi przed 31 grudnia 1993 roku Fundusz Spójności, aby wspierał fi nansowo projekty w dziedzinach środowiska naturalnego i sieci transeuropejskich w za-kresie infrastruktury transportowej”.

2 Rozporządzenie Rady nr 1164/1994 z 16 maja 1994 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 130 z 25 maja 1994 roku.

było więc fi nansowanie inwestycji o znaczeniu lokalnym, czy nawet regionalnym. Ele-ment ten, jakże istotny, należy z całą mocą podkreślić, albowiem Fundusz Spójności w żadnej mierze nie był i nie jest funduszem strukturalnym UE.

W dalszej kolejności należy zauważyć, że nie wszystkie kraje kwalifi kują się do otrzymywania za jego pomocą środków fi nansowych. Fundusz ten bowiem utworzo-no, co zostało już powiedziane, z myślą o krajach najbardziej potrzebujących wsparcia.

Zgodnie z postanowieniami stosownego rozporządzenia Rady UE za państwa kwalifi ku-jące się do otrzymywania pomocy uznano te, których dochód narodowy brutto (DNB) na jednego mieszkańca, mierzony parytetem siły nabywczej, był (jest) niższy od 90%

średniej wspólnotowej³.

Nie należy także zapominać, że instrument ten został utworzony również w celu wzmocnienia stabilności gospodarek niektórych krajów członkowskich, by w przyszło-ści mogły one przystąpić do Unii Gospodarczej i Walutowej. W związku z tym za nie-zbędny wymóg uznano utrzymywanie defi cytu publicznego poniżej pewnego ustalonego poziomu, by tym samym móc spełniać jedno z elementarnych kryteriów konwergencji i w dalszej kolejności przynależności do strefy euro. Innymi słowy, krajami kwalifi ku-jącymi się do wsparcia z FS są te państwa, które posiadają „program zmierzający do spełnienia określonych w art. 104c TWE warunków spójności gospodarczej”⁴.

W porównaniu z szerokim spektrum możliwości interwencji fi nansowej Wspólnot za pośrednictwem funduszy strukturalnych, Fundusz Spójności przedstawić się musi jako instrument niezwykle prosty. Dzieje się tak dlatego, ponieważ pomoc w jego ramach skierowana jest na przygotowanie i realizację programów i projektów inwestycyjnych w zaledwie dwóch sektorach interwencji⁵:

ochronie środowiska naturalnego⁶, infrastrukturze transportowej⁷.

3 Ibidem, art. 2 ust. 1.

4 Ibidem. W tekście skonsolidowanym TWE jest to obecnie art. 104 ust. 1–14, [w:] Dz.U. UE nr C 321E z 29 grudnia 2006 roku (wersje skonsolidowane TWE i TUE).

5 „1. Fundusz może zapewnić pomoc dla: a) projektów dotyczących środowiska, przyczyniających się do osiągnięcia celów art. 130r Traktatu, łącznie z projektami wynikającymi z przyjętych zgodnie z art.

130s działań, a w szczególności projekty zgodne z priorytetami nałożonymi na wspólnotową politykę w zakresie ochrony środowiska przez Piąty Program Polityki i Działania odnoszący się do Środowi-ska i Stałego Rozwoju; b) projektów pozostających we wspólnym interesie, dotyczących infrastruktu-ry transportu, fi nansowanych przez państwa członkowskie, które są objęte wytycznymi wymienionymi w art. 129c Traktatu; jednakże inne projekty dotyczące infrastruktury transportu, przyczyniające się do osiągnięcia celów zawartych w art. 129b Traktatu, mogą być fi nansowane aż do przyjęcia odpowiedniej orientacji przez Radę.

2. Fundusz może również udzielać pomocy: a) na wstępne badania odnoszące się do kwalifi kujących się projektów, łącznie z tymi, które są konieczne dla ich wprowadzenia; b) na środki wsparcia technicznego (...)”, art. 3 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Rady nr 1164/1994 z 16 maja 1994 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 130 z 25 maja 1994 roku.

6 Fundusz daje pierwszeństwo projektom z zakresu zaopatrzenia w wodę pitną, oczyszczania ścieków i usuwania odpadów stałych. Do fi nansowania z Funduszu kwalifi kują się również działania odnoszące się do ponownego zalesiania, kontroli erozji i ochrony przyrody.

7 Projekty ustanawiające i rozwijające infrastrukturę transportową, określoną w wytycznych dotyczących transeuropejskich sieci transportowych (TEN-T).

•

•

Tabela 27. Podział środków fi nansowych Funduszu Spójności między benefi cjentów w latach 1994–1999 (w mln euro)

Państwo Środowisko Udział w % Transport Udział w % Razem Łącznie %

Grecja 1 463,7 48,8 1 534,5 51,2 2 998,2 100

Hiszpania 4 654,2 50,3 4 596,9 49,7 9 251,1 100

Irlandia 746.9 50,0 748,3 50,0 1 495,2 100

Portugalia 1 559,4 51,9 1 446,0 48,1 3 005,4 100

Razem 8 424,2 8 325,7 16 749,9

Źródło: Stanisław Naruszewicz, Fundusze Strukturalne w polityce regionalnej, Białystok 2005, s. 116

Tabela 28. Alokacja środków Funduszu Spójności w latach 1994–1999⁸

Państwo Procent FS

Grecja 16–20

Hiszpania 52–58

Irlandia 7–10

Portugalia 16–20

Źródło: Załącznik I do Rozporządzenia Rady nr 1164/1994 z 16 maja 1994 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 130 z 25 maja 1994 roku

„Pomoc Unii Europejskiej dla sektora środowiska i sektora transportu odzwierciedla fi lozofi ę trwałego i zrównoważonego rozwoju. Polega ona na zwiększaniu produktywno-ści i konkurencyjnoproduktywno-ści gospodarki głównie poprzez rozwój infrastruktury transportowej, lecz zarazem nie kosztem środowiska i jego zasobów, a przez to – kosztem przyszłych pokoleń. Co więcej, projekty fi nansowane z Funduszu Spójności powinny być zgodne z postanowieniami traktatów, przyjętymi zgodnie z nimi instrumentami oraz politykami wspólnotowymi łącznie z polityką ochrony środowiska, transportową, w dziedzinie sie-ci transeuropejskich, polityką konkurencji oraz polityką zamówień publicznych”⁹.

W wypadku Funduszu Spójności, a szczególnie mając na uwadze dwusektorowość udzielanego przez Wspólnotę wsparcia, należy pamiętać, że podział środków między kwalifi kowalnymi sektorami środowiskowym i transportowym musi odzwierciedlać pewną równowagę. Zgodnie z interpretacją Komisji przyjęto, że będzie on wynosił po około 50% na każdą z dziedzin interwencji. Jednak nie jest to wymóg, bowiem podział środków między sektory jest w głównej mierze zależny tylko i wyłącznie od potrzeb konkretnego kraju i nie musi być przybliżony do tego pułapu¹⁰.

Wreszcie ostatnia uwaga w tej materii. Otóż pozostając w zgodzie z rozporządze-niem dotyczącym Funduszu Spójności, koszt projektu wskazanego przez państwo człon-kowskie do uzyskania dofi nansowania nie mógł być mniejszy niż 10 mln ecu. Powyższe

8 Środki fi nansowe na zobowiązania w okresie 1994–1999: 1994 – 1 750 mld ecu, 1995 – 2 000 mld ecu, 1996 – 2 250 mld ecu, 1997 – 2 500 mld ecu, 1998 – 2 550 mld ecu, 1999 – 2 600 mld ecu, art. 4 Rozpo-rządzenia Rady nr 1164/1994 z 16 maja 1994 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 130 z 25 maja 1994 roku.

9 Por.: http://www.mt.gov.pl/article/fundusze_europejskie/fundusz_spojnosci/strategia/informacje_ogolne_

o_fun duszu_spojnosci/index.php/id_item_tree/d1cc498416eac005eadcd3262c756a90

10 Por.: art. 10 ust. 2 Rozporządzenia Rady nr 1164/1994 z 16 maja 1994 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 130 z 25 maja 1994 roku.

rozwiązanie sugeruje więc dość jasno, że na wsparcie mogą liczyć tylko te projekty, których efekt będzie bardzo odczuwalny¹¹.