Rozwój zasad wdrażania Funduszu Spójności:

2000 rok

Pierwszy okres funkcjonowania Funduszu Spójności, oprócz wymiernych korzyści pły-nących z rozdysponowywania między kraje członkowskie środków fi nansowych, po-zwolił także na wyciągnięcie wniosków wykorzystanych podczas prac nad dokumenta-mi programowydokumenta-mi na kolejną perspektywę fi nansową. Najistotniejszym przejawem tych działań było takie zmodyfi kowanie stosownego rozporządzenia¹², by położyć nacisk na

„bardziej strategiczne podejście i zgodność projektów z ogólną strategią ochrony śro-dowiska i transportu na poziomie sektorowym lub poziomie administracyjnym. Według Komisji strategia ta musiała zostać określona i nabrać formalnego charakteru w jednym lub kilku dokumentach służących jako »ramy odniesienia« dla działań interwencyjnych Funduszu w każdym kraju benefi cjencie”¹³.

W opublikowanym w 2000 roku Przewodniku po Funduszu Spójności, obok wielu wskazań i charakterystyk procedur operacyjnych, znalazły się w nim również poniższe zapisy, ważne z punktu widzenia funkcjonowania Funduszu:

wytyczne Komisji dotyczące priorytetów Funduszu Spójności w sektorze ochro-ny środowiska i transportowym¹⁴,

11 „W żadnym przypadku cały koszt projektów lub grupy projektów nie może być w zasadzie mniejszy niż 10 mln ecu. Projekty lub grupy projektów, których koszt jest mniejszy od podanej wielkości, mogą być zatwierdzone w należycie uzasadnionych przypadkach”, ibidem, art. 10 ust. 3.

12 Rozporządzenie Rady nr 1264/1999 z 21 czerwca 1999 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 131 z 26 czerwca 1999 roku, znowelizowane Rozporządzeniem Rady nr 1265/1999 z 21 czerwca 1999 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 161 z 26 czerwca 1999 roku. Ponadto zostało zatwierdzone Rozporządzenie KE nr 1386/2002 z 29 lipca 2002 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 201 z 31 lipca 2002 roku.

13 „Fundusz Spójności. Wzmacnianie europejskiej solidarności”, http://ec.europa.eu/regional_policy/so-urces/docgener/panorama/pdf/mag14/mag14_pl.pdf, s. 4. Konkretnie mówiąc, każde zakwalifi kowane do wsparcia państwo miało opracować „strategię wykorzystania Funduszu Spójności – dokument okre-ślający strategiczne cele pomocy, które można osiągnąć do roku 2006, oraz dokładnie identyfi kujący projekty, które umożliwią osiągnięcie tych celów. Strategie wykorzystania FS obejmować miały wstępne określenie kosztów wymaganych inwestycji, wstępny harmonogram realizacji oraz orientacyjny plan źródeł fi nansowania. Dokument ten powinien był być spójny ze Zintegrowanym Programem Rozwoju Regionalnego”, Przewodnik po Funduszu Spójności 2000–2006, www.bip.fos.wroc.pl/d/inne/Przewod-nik_po_FS-KE.doc, s. 14.

14 Priorytetami pozostały w dalszym ciągu: a) w sektorze ochrony środowiska – zaopatrzenie w wodę pitną, oczyszczanie ścieków i uzdatnianie wody oraz gospodarowanie odpadami miejskimi, przemysłowymi i niebezpiecznymi (wybór tych gałęzi nie miał charakteru wyłącznego); b) w sektorze transportu – uzu-pełnienie brakujących ogniw na liście priorytetów ustalonych podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Essen (Załącznik III do Decyzji nr 1692/1996 w sprawie rozwoju sieci TEN-T), inwestowanie w 10 Paneuropejskich Korytarzy Transportowych, promowanie kolei i transportu kombinowanego, rozwijanie transportu multimodalnego oraz usprawnianie systemów zarządzania ruchem. Por.: ibidem, s. 11–17; Jan W. Tkaczyński / Guido Rossmann, Fundusze Unii Europejskiej, Białystok 2003, s. 59–63.

•

określenie działań zmierzających do uwzględnienia w większym stopniu prywat-nych źródeł fi nansowania,

utrzymanie zasady „zanieczyszczający płaci”,

zachęta do podejmowania działań na rzecz rozwoju partnerstwa publiczno-pry-watnego, mogącego maksymalizować efekt dźwigni unijnego współzawodnictwa i zwiększyć liczbę fi nansowanych infrastruktur¹⁵,

stwierdzenie, że rozwiązania prawne dotyczące Funduszu Spójności nie stanowią przeszkody do zwiększenia koordynacji z pozostałymi instrumentami wspólnoto-wymi, w szczególności EFRR, a to przez należyte przygotowywanie dokumen-tów programowych¹⁶,

niektóre regulacje prawne służące usprawnieniu systemów zatwierdzania i zarzą-dzania Funduszem, w tym nowy wniosek o dofi nansowanie.

Modyfi kacje systemów zatwierdzania projektów i zarządzania Funduszem, o których mowa wyżej, ułatwiły podejmowanie decyzji fi nansowych dla każdego projektu oraz zbliżyły zasady wdrażania Funduszu Spójności do zasad obowiązujących dla funduszy strukturalnych. Dla porównania, we wspomnianym Przewodniku po Funduszu Spójności uznano, że „chociaż podstawowe zasady zawarte w Rozporządzeniu Rady nr 1164/94 nie uległy zmianie, niektóre postanowienia zostały skorygowane, aby uwzględnić do-świadczenie uzyskane w zakresie gospodarowania środkami w latach 1993–99, nową sytuację makroekonomiczną (wprowadzenie euro i zwiększenie stopnia konwergencji), pragnienie usprawnienia systemów zarządzania i kontroli oraz potrzebę uproszczenia gospodarki fi nansowej, zracjonalizowania prezentacji projektów oraz przyjęcia bardziej strategicznego podejścia niż dotychczas”¹⁷.

W pierwszych latach działalności, w kolejnej perspektywie budżetowej obejmują-cej lata 2000–2006 Fundusz Spójności objął tylko i aż cztery państwa członkowskie:

Grecję, Hiszpanię, Irlandię i Portugalię. Średniookresowa ewaluacja dokonana w 2003 roku wykazała, że z dniem 1 stycznia 2004 roku Irlandia nie kwalifi kowała się już do pomocy z Funduszu Spójności¹⁸. To zmniejszenie zasięgu Funduszu do trzech krajów

15 Por.: art. 1 ust. 7 lit. ii) Rozporządzenia Rady nr 1264/1999 z 21 czerwca 1999 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 131 z 26 czerwca 1999 roku.

16 Większa spójność między funduszami strukturalnymi (zwłaszcza EFRR) a Funduszem Spójności miała być osiągnięta m.in. dzięki: a) przygotowaniu Strategii wykorzystania FS i wytycznych dla FS we współ-pracy z EFRR i sektorowymi Dyrekcjami Generalnymi (DG ds. Środowiska i DG ds. Transportu), co w założeniach miało się przyczynić do usprawnienia koordynacji polityki sektorowej na szczeblu krajo-wym na rzecz rozwoju regionalnego; b) wprowadzeniu wyraźniejszych mechanizmów koordynacyjnych w zakresie kontroli projektów i grup projektów fi nansowanych w ramach poszczególnych funduszy, jak również w zakresie podziału zadań; c) określeniu celów i jednolitych wskaźników dla wszystkich fundu-szy z myślą o usprawnieniu monitorowania oraz oceny porealizacyjnej; d) usprawnieniu funkcjonowania Komitetów Monitorujących przez organizowanie posiedzeń mających na celu rozważenie najważniej-szych aspektów jakościowych pod względem celów sektorowych w skali krajowej i skali innych obsza-rów. Do udziału w nich będą zachęcane również instytucje odpowiedzialne za realizację, [w:] Przewod-nik po Funduszu Spójności..., s. 12 i 16–17.

17 Ibidem, s. 1.

18 Miało to również i takie implikacje, jak pomniejszenie kwoty środków fi nansowych FS o przydział Ir-landii na lata 2004–2006 (tj. o kwotę 164 mln euro w cenach stałych z 1999 roku) oraz inne rozłożenie w okresie 2004–2006 pozostałej do rozdysponowania kwoty (po 2 460 mld euro corocznie). Por.: Com-munication from the Commission to the Council and to the European Parliament on the results of the

•

•

•

•

•

benefi cjentów zostało szybko nadrobione 1 maja 2004 roku, z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej dziesięciu nowych państw członkowskich¹⁹, bowiem wszystkie te kra-je zostały objęte wsparciem z Funduszu Spójności. Od tego momentu waga tego instru-mentu fi nansowego znacznie wzrosła ze względu na fakt, że ponad połowa członków ówczesnej UE-25 była objęta jego bezpośrednimi działaniami. Oprócz tego proporcja możliwego do uzyskania dofi nansowania dla przygotowywanych projektów w każdym ze wspomnianych nowych państw członkowskich znacznie się zwiększyła.

Tabela 29. Alokacja środków Funduszu Spójności w latach 2000–2006

Państwo Procent FS

Grecja 16–18

Hiszpania 61–63,5

Irlandia (do 31 grudnia 2003) 2–6

Portugalia 16–18

Źródło: art. 1 ust. 12 Rozporządzenia Rady nr 1264/1999 z 21 czerwca 1999 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 131 z 26 czerwca 1999 roku

Wskazany powyżej indykatywny podział opierał się na kilku elementach, by wska-zać chociażby poziom zaludnienia, DNB per capita z uwzględnieniem poprawy kra-jowego dobrobytu osiągniętego w poprzednim okresie oraz powierzchnię kraju. Co więcej, uwzględniał on także wiele innych czynników społeczno-gospodarczych, takich jak braki w infrastrukturze²⁰. Potwierdzono także obowiązywanie zasady, że całkowite wpływy gotówkowe z funduszy unijnych do poszczególnych państw członkowskich nie mogą przekroczyć pułapu 4% PKB danego kraju.

Tabela 30. PKB per capita według parytetu siły nabywczej (UE-15 = 100) (w %)

Państwo 2000 2001 2002 Średnio w latach 2000–2002

Grecja 66,1 64,9 66,2 65,7

Hiszpania 81,4 82,9 83,5 82,6

Irlandia 99,6 100,1 101,7 100,5

Portugalia 66,7 67,3 67,0 67,0

Źródło: Communication from the Commission to the Council and to the European Parliament on the results of the eligibility mid-term review in accordance with article 2 of the Council Regulation (EC) No 1164/1994 establishing a Cohesion Fund, Brussels 24.03.2004, COM (2004) 191 fi nal, s. 2

eligibility mid-term review in accordance with article 2 of the Council Regulation No 1164/1994 estab-lishing a Cohesion Fund, Brussels 24.03.2004, COM (2004) 191 fi nal, s. 3.

19 Gwoli przypomnienia były to: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry.

20 Art. 1 ust. 5 Rozporządzenia Rady nr 1264/1999 z 21 czerwca 1999 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 131 z 26 czerwca 1999 roku.

Tabela 31. Fundusz Spójności dla czterech kwalifi kujących się państw członkowskich, alokacja, lata 1994–1999 i 2000–2006 (w mln euro)

Państwo 1994–1999^* 2000–2006^**

Grecja 2 998 3 388

Hiszpania 9 251 12 357

Irlandia 1 495 584

Portugalia 3 005 3 388

Źródło:

* http://66.102.9.104/search?q=cache:VjCw1D0CfmgJ:www.europa.delpol.pl/download/abc/fundusze_struktu-ralne_ue.pdf+fundusz+sp%C3%B3jno%C5%9Bci+1993-1999+Hiszpania&hl=pl&ct=clnk&cd=10&gl=pl. Jednak w art. 4 ust. 1 Rozporządzenia Rady nr 1164/1994 z 16 maja 1994 roku zawarte jest postanowienie, że na okres 1994–1999, zgodnie z Porozumieniem Międzyinstytucjonalnym z 29 października 1993 roku, całość środków fi nan-sowych dostępnych dla zobowiązań FS miała wynosić 15 150 mld ecu (według cen stałych z 1992 roku).

** Zobowiązania w miliardach euro według cen z 2004 roku. Ponadto uznano, że dostępne środki fi nansowe (18 mld euro na okres 2000–2006) zostaną rozdysponowane w następujący sposób: lata 2000–2003 (włącznie) po 2 615 mld euro, 2004–2005 (włącznie) po 2 515 mld euro, 2006 – 2 510 mld euro. W wypadku gdy jakieś państwo członkow-skie przestałoby kwalifi kować się do otrzymywania pomocy, postanowiono, że zasoby Funduszu Spójności zostaną odpowiednio zmniejszone, art. 1 ust. 4 Rozporządzenia Rady nr 1264/1999 z 21 czerwca 1999 roku, [w:] Dz.U. UE nr L 131 z 26 czerwca 1999 roku.

Nie jest jednak tak, że otrzymywane z Funduszu Spójności wsparcie fi nansowe lub techniczne było (i jest) bezwarunkowe. Środki przyznane poszczególnym państwom członkowskim mogły zostać wstrzymane, jeżeli dane państwo nie dotrzymało swego programu konwergencji ustalonego w celu spełnienia kryteriów Unii Gospodarczej i Walutowej (Pakt na rzecz Stabilności i Wzrostu) i wykazało się nadmiernym defi cy-tem budżetowym, tj. ponad 3% PKB w wypadku Hiszpanii, Portugalii i Grecji. Warto w tym miejscu nadmienić, że wysokość tego progu była także negocjowana z każdym z dziesięciu nowych państw członkowskich na podstawie wielkości ich długu publicz-nego w chwili przystąpienia do UE.

Tabela 32. Alokacja środków Funduszu Spójności w latach 2004–2006 dla nowych krajów człon-kowskich

Państwo Procent FS

Cypr 0,43–0,84

Czechy 9,76–12,28

Estonia 2,88–4,39

Litwa 6,15–8,17

Łotwa 5,07–7,08

Malta 0,16–0,36

Polska 45,65–52,72

Słowacja 5,71–7,72

Słowenia 1,72–2,73

Węgry 11,58–14,61

Źródło: Traktat Akcesyjny, [w:] Dz.U. UE nr L 236 z 23 września 2003 roku, s. 659–660

Tabela 33. Fundusz Spójności dla dziesięciu nowych kwalifi kujących się państw członkowskich, średnia alokacja, lata 2004–2006 (zobowiązania w mln euro; w cenach z 2004 roku)

Cypr Czechy Estonia Litwa Łotwa Malta Polska Słowacja Słowenia Węgry 53,94 936,05 309,03 608,17 515,43 21,94 4 178,60 570,50 188,71 1 112,67 Źródło: http://ec.europa.eu/regional_policy/funds/procf/cf_pl.htm

3. Zarządzanie projektami fi nansowanymi z Funduszu