Tym niemniej człowiek sukcesu, a takim być powinien dyrektor szkoły, musina co dzień walczyć z obawami, stawiając im odważnie czoła.
Dyrektor szkoły to entuzjasta i optymista w każdym swoim działaniu. Osoby przejawiające pesymistyczne podejście do życia nie powinny pełnić funkcji dyrektora szkoły, bowiem ich podejście do rzeczywistości udzielać się będzie nauczycielom i uczniom14. Należy tu zaznaczyć, że dobre zarządzanie to tworzenie możliwości rozwoju szkoły oraz dopilnowanie, by te możliwości zostały wykorzystane w sposób maksymalnie wydajny i skuteczny. Ustalenie celu dążeń i doprowadzenie do osiągnięcia go jest zobowiązaniem dyrektora15. Precyzja i rzetelność w dążeniu do rozwoju placówki szkolnej jest nie tylko jej promocją, ale także inwestycją w uczniów, ich uzdolniania, pasje i zainteresowania. Szkoła jest miejscem wzrostu uczniów. To oni są jej podstawowym bogactwem, treścią i podmiotem oddziaływań.
Zarządzanie szkołą powinno mieć na względzie, iż od jakości pracy dyrektora szkołyi organów odpowiedzialnych za oświatę zależy przyszłość absolwentów tych szkół. Zadaniem współczesnej szkoły jest kształtowanie
13 T. Komorowski, Dyrektor … op. cit. s. 90.
14 Ibid.,. s. 80.
15 Ibid., s. 85.
u uczniów samowychowania oraz utrwalanie motywacji do kształcenia16. Warto w tym miejscu skupić się na technikach zarządzania. Otóż, istnieje kilka podstawowych rodzajów zarządzania. Pierwszym wartym wspomnienia sposobem jest zarządzanie przez cele, które polega na ustalaniu przez kierowników wraz z podległymi pracownikami wspólnych celów. Zarządzanie przez wyjątki to kolejny sposób kierowania placówką szkolną, które odnosi się do tego, że dyrektor zajmuje się przyszłościowymi, trudnymi lub nietypowymi sprawami. Wszystkie pozostałe sprawy załatwiane są przez pracowników. Warto wspomnieć o zarządzaniu przez innowacje, które wymaga przyjęcia aktywnych, twórczych postaw, zorientowania na zmiany.
Istnieje także zarządzanie przez szkolenie personelu, zarządzanie jakością, gdzie całe przedsiębiorstwo musi być nastawione na najlepsze możliwe efekty oraz zarządzanie przez zrywy, które jest przeciwieństwem zarządzania przez cele. Warto podkreślić także zarządzanie metodą harzburską, bardzo sformalizowaną oraz zarządzanie przez chodzenie, które polegana bezpośrednim kontakcie dyrektora z pozostałymi uczestnikami organizacji17. Funkcjonuje także zarządzanie przez motywowanie. Rozwój szkoły, to stwarzanie perspektywy wzrostu i samorealizacji uczniów. Nie da się ukryć, że „zarządzanie przez motywowanie stawiaw centrum zainteresowań potrzeby ludzkie. Zadaniem kierownika staje się dokładne ich poznanie, po to, by poprzez stosowanie odpowiednich bodźców uzyskiwać pożądane zachowania (…)”18. Wspomniane kierowanie odnosi się do współpracy z nauczycielami. Warto dodać, że motywowanie jest także pozytywnym przejawem budowania relacji z uczniami. Sposób zarządzania winien być wybrany na podstawie konkretnej kadry pedagogicznej. Dyrektor winien dostosować odpowiednią technikę zarządzania do specyfiki swojej szkoły.
Warto dodać, że „do wywołania motywów działania oraz tworzenia życzliwej atmosfery potrzebny jest zespół stale działających bodźców, wyzwalających energięi inicjatywę oraz chęć do działania”19. Motywowanie najlepsze efekty
16 E. Adamczyk, E. Matczak (red.), Dyrektor szkoły a wyzwania XXI wieku, (zakończenie), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 119.
17 I. Dzierzgowska, Akademia Zarządzania „Dyrektora Szkoły”, Wydawnictwo Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 22-27.
18 D. Elsner, 20 problemów pracy własnej dyrektora szkoły, Wydawnictwo OFEK, Jelenia Góra 1992, s. 67.
19 M. Łaciak, Determinanty efektywności funkcji kierowniczych dyrektorów przedszkoli, Instytut Kształcenia Nauczycieli, Bielsko Biała 1988, s. 49.
odnosi w klimacie pełnym poczucia bezpieczeństwa, wzajemnego zaufania i szacunku. Najwyższym celem wspomnianych oddziaływań jest wykształcenie u nauczycieli i uczniów postawy pragnienia zdobywania wiedzy i rozwijania organizacji szkolnej z własnej inicjatywy, dla siebie. Apogeum stanowi respekt i poczucie ważności dla tych działań.
Budowanie przyszłościowego wizerunku szkoły swój korzeń odnajduje w psychologicznej znajomości psychiki nauczycieli i uczniów oraz optymalnym doborze możliwości ich rozwoju. W kwestii stosowania nowoczesnych koncepcji zarządzania szkołą na podkreślenie zasługuje także zarządzanie metodą projektów, gdzie nauczyciele i uczniowie stają się odpowiedzialni, niezależni i kreatywni, a tym samym uczą skutecznego działania i efektywnego wykorzystywania środków20. Istnieje szeroki wachlarz możliwości kierowania placówką oświatową. Współczesność wymaga innowacji, stosowania nowych, nie odkrytych dotychczas metod rozwoju szkoły dla uczniów oraz nauczycieli. Warto wspomnieć takżeo zarządzaniu jakością totalną, gdzie głównym założeniem jest oczekiwanie postępu.
Opiera się ona na założeniu, że pracownicy są najczęściej zainteresowani własną pracą i chcieliby ją wykonać jak najefektowniej potrafią, dlatego trzeba umożliwiać im szkolenia i zachęcać do rozwoju. Kolejna koncepcja nosi nazwę Benchmarking. Polega ona na doskonaleniu efektywności własnej organizacji przez identyfikowanie, analizowanie, adaptowaniei wdrażanie rozwiązań stosowanych przez organizacje najbardziej efektywne w skali świata. Należy wspomnieć również o zarządzaniu potrzebami klientów oraz zarządzaniu wiedzą, która skupia się wokół lokalizowania źródeł wiedzy, zdobywania wiedzy, jej tworzeniai wykorzystywania oraz gromadzenia, jak również mierzenia zasobów wiedzy. Zarządzanie zasobami ludzkimi także niesie w sobie pewną innowacyjność, bowiem docenia znaczenia personelu.
Ostatnia koncepcja to spójne zarządzanie, które jest połączeniem wszystkich wymienionych wyżej sposobów kierowania placówka szkolną21. Współczesność wzywa zatem do działań nowatorskich.
Perspektywa rozwojowa współczesnej szkoły zmierza do ciągłego doskonalenia placówki. Warto pamiętać, że wspomnianą organizację tworzą ludzie – uczniowie i jej pracownicy. Wszelkie koncepcje zarządzania winny
20 I. Dzierzgowska, Akademia … op. cit., s. 411.
21 Ibid., s. 222-234.
być skupione wokół postawienia w centrum osoby ludzkiej. Koncepcja marketingu oświatowego podkreśla, że „zadania szkoły pozostają w ścisłym związku z otoczeniem. Najważniejszym jej wyróżnikiem są klienci i konkurenci. (…) klientem jest uczeń, ale również jego rodzice, społeczność lokalna, władze gminy. Klient to również nauczyciel, lokalny świat biznesu czy też sami dyrektorzy”22. Szkoła w XXI wieku to świat pełen humanizmu, podmiotowości, godności, rozwoju, ale też empatii. Praca dyrektorów i nauczycieli w organizacji szkolnej jest wyzwaniem, które wymaga wysokiej wiedzy i doskonale opanowanych umiejętności. Praca uczniówi nauczycieli to współpraca, a nie walka lub narzucanie odgórnych wymagań, to dążenie do krzewienia wśród uczniów pragnienia rozwoju swojej szkoły, a tym samym siebie.
Ciekawym rozwiązaniem w oddziaływaniach kierowniczych jest zastosowanie metody zwanej coaching. Odnosi się ona do interakcji dwóch osób coacha i „ucznia” (osoby poddanej obserwacji i doskonaleniu). Polega na udzielaniu indywidualnej pomocy w miejscu pracy w celu doskonalenia konkretnych umiejętności praktycznych. Niemniej jednak należy dodać, że odgrywanie roli coacha wymaga specjalnego przygotowania, odnoszącego się między innymi do aktywnego słuchania, trafnego zadawania pytań, przekazywania informacji zwrotnej, prowadzenia profesjonalnego dialogu, dyskusji, kreowania atmosfery zaufania, motywowania do doskonalenia zawodowego, udzielania pomocy w rozwoju23. Coaching jest nowoczesnym rozwiązaniem. Współpraca z trenerem sprzyja nie tylko doskonaleniu zawodowemu, ale także introspekcyjnemu wglądowi w siebie. Jak już wspomniano na łamach niniejszego rozdziału tylko człowiek świadomy siebie, pogodzony ze sobą może efektywnie zarządzać pracą innych ludzi.
Kwintesencją oddziaływań dyrektorskich jest świadomość, że to rola służebna w szkole. Jest on takim samym pracownikiem placówki oświatowej, jak wszyscy inni, a jego naczelne miejsce w organizacji edukacyjnej, to wynik określonego podziału pracy24. Pokora, ale i nowoczesność w sprawowaniu funkcji dyrektora są niezwykle pożądanymi cechami. Świadomość swoich możliwości winna wyznaczać drogę do wprowadzania działań, mających
22 T. Komorowski, Dyrektor … op. cit., s. 91.
23 D. Elsner, Doskonalenie kierowania placówką oświatową. Wokół nowych pojęć i znaczeń, Wydawnictwo Mentor, Chorzów 1999, s. 184, 185.
24 D. Elsner, 20 problemów … op. cit., s. 73.
zwiększyć efektywność pracy zespołu nauczycielskiego, jak i uczniów.
Na dyrektorze ciąży również władza z racji posiadanej wiedzy. Możemy wyróżnić władzę nagradzania, władzę karania, władzę z mocy prawa, władzę ekspercką oraz władzę autorytetu, która jest swego rodzaju wyższą władzą eksperta25. Każdy element wymienionych wyżej rodzajów władzy przyporządkowany jest dyrektorowi szkoły. To od niego zależy w jakim stopniu będzie demonstrował konkretny jej rodzaj.
Praca dyrektora szkoły związana jest z odpowiedzialnością w podejmowaniu decyzji. Wspomniane ustalenia winny być nacechowane świadomością, kompetencjami, racjonalnością, zaadresowaniem do określonego odbiorcy czy wykonawcy, kolektywnością26. Istotnym elementem działań decydenta jest podmiotowy charakter relacji z pracownikami.
Bardzo ważnym wymiarem kierowniczych odniesień w kierowaniu szkoła jest dokonywanie samokontroli, której cechą charakterystyczną jest to, że przeprowadza ją bezpośredni sprawca działania. Można ją utożsamić z kontrolą samego siebie oraz jednym z podstawowych procesów samoregulacji, elementem procesu samodoskonalenia27. Samokształcenie, samokontrola, samowychowanie jest przejawem dojrzałości. Każdy człowiek winien podejmować samodzielną pracę nad sobą, a nade wszystko wzór, którym jest dyrektor. Wdrażanie innowacyjności w rozwoju szkoły możliwe jest tylko wtedy, kiedy poszczególni członkowie struktury organizacyjnej wspomnianej placówki będą inwestować własne siły w rozwój własnej osoby, zarówno w wymiarze zawodowym, jak i osobistym.
Dyrektor winien być zatem entuzjastą czyli osobą, która z prawdziwym przekonaniem i pasją wykonuje swoją pracę. Może on stworzyć klimat, w którym życie szkolne staje się ciekawe28, a uczniowie przychodzą do niej z przyjemnością, dbają o jej rozwój, chętnie angażują się w inicjatywy edukacyjne. W ten sposób kształtuje się całościową postawę wobec szkoły, będącej miejscem budowania relacji i pogłębiania wiedzy, w pewnym sensie samorealizacji.
Dyrektor XXI-wiecznej rzeczywistości szkolnej winien iść w kierunku innowacji. Zmienia się świat i szkoły także muszą ulegać zmianom, które
25 I. Dzierzgowska, Akademia… op. cit., s. 81-82.
26 D. Elsner, 20 problemów… op. cit., , s. 34.
27 Ibid., s. 93.
28 I. Dzierzgowska, Akademia… op. cit., s. 150.
można wdrażać szybko lub stopniowo, ewolucyjnie29. Nie można jednak pominąć owych modyfikacji, udoskonaleń, progresywnego dążenia do przodu. Optymistyczne, pewne siebie postrzeganie świata i innych ludzi sprzyja w kreowaniu pozytywnej atmosfery szkolnej ze strony władzy placówki oświatowej.
5. Rozwój dyrektora sprzyja progresowi szkoły