W teorii organizacji i zarządzania podstawowym obiektem badawczym jest organizacja, której określony rodzaj stanowi przedsiębiorstwo.
Organizację jako obiekt badawczy, zgodnie z podejściem systemowym wywodzącym się z ogólnej teorii systemów rozpatruje się jako całość, która
8 Vide M. Mitręga, Marketing relacji. Teoria i praktyka, CEDEWU.PL, wyd. II, Warszawa 2008.
9 Vide J. Champy, Sukces partnerstwa w biznesie, [w:] Biznes tom 2. Zarządzanie Firmą cz. 2, PWN, Warszawa 2007, s. 170-172.
składa się z określonych części, współzależnych ze względu na określony cel10. Podstawowym elementem składowym każdej organizacji są ludzie, co wyróżnia ją spośród wielu rozmaitych i funkcjonujących na świecie systemów11.
Ponadto według prekursorów prakseologii T. Kotarbińskiego i Z. Zieleniewskiego organizacja to pewien specyficzny rodzaj całości, który charakteryzuje się określonym stosunkiem właściwych dla niej elementów. Organizacja stanowi więc taką całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości. Przy czym w organizacji istnieje dodatkowo pewna hierarchia, wspólne zainteresowania, statut i podział zadań, a także formalna lub nieformalna struktura12.
W rezultacie przedsiębiorstwo zdefiniować można jako jednostkę gospodarczą, wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, złożoną z czynników wytwórczych (zasobów) o charakterze materialnym (tj. osobowe, rzeczowe i finansowe) i niematerialnym (tj. wiedza, technologia), które są tak zorganizowane i skoordynowane, aby dzięki podejmowanym przez menadżerów racjonalnym decyzjom w zakresie ich alokacji zapewniały osiąganie w perspektywie długookresowej zamierzonego i oczekiwanego celu istnienia (misji), który zakłada kreowanie nowej wartości, tworzącej w ostateczności dochód narodowy. Ten ostatni element odróżnia przedsiębiorstwo od gospodarstwa domowego13. Należy podkreślić, iż w literaturze przedmiotu istnieje wiele rozmaitych definicji przedsiębiorstwa, choć najczęściej podane powyżej określenia występują w większości z nich.
Cechami charakteryzującymi przedsiębiorstwa są zatem odrębności:
• ekonomiczna,
• organizacyjna,
• prawna,
• techniczno-produkcyjna,
• racjonalność ekonomiczna,
• przedsiębiorczość.
Zasadniczo odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa oznacza, że jest ono właścicielem określonych zasobów i środków, a także ma prawo
10 Z. Martyniak, Organizacja i zarządzanie. 60 problemów teorii i praktyki, Antykwa, Kluczbork 1996, s. 87.
11 Vide I.H. Gordon, Relacje z klientem. Marketing partnerski, PWE, Warszawa 2001, s. 56-58.
12 Vide T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, PWE, Warszawa 1982.
13 Vide M. Nasiłowski, Ekonomia dla licealistów, Wyd. Key Text, Warszawa 1996, s. 42-51.
do czerpania płynących korzyści z wykorzystywania tych zasobów. Odrębność organizacyjna natomiast wskazuje, że przedsiębiorstwo ma własny zarząd, nazwę, siedzibę, granice fizyczne i funkcjonalne, a także samodzielność decyzyjną. Odrębność prawna upoważnia do wchodzenia w stosunki prawno-ekonomiczne przedsiębiorstwa z innymi jednostkami gospodarczymi oraz państwem. Dodatkowo ważnymi atrybutami przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej są jego autonomia i suwerenność. Przy czym nie należy pojmować tych dwóch kategorii w sposób absolutny. Przedsiębiorstwo jest suwerenne tylko do tego momentu, kiedy jego działalność jest zgodna z prawem. Każde przedsiębiorstwo bez wyjątku działając w określonym otoczeniu musi respektować interesy innych jednostek. Nawet w tak skrajnej sytuacji, kiedy stosunki między przedsiębiorstwami są konkurencyjne.
W takim układzie w walce konkurencyjnej żaden przedsiębiorca nie może naruszać podstawowych reguł, które stanowi prawo14.
Z tego względu wskazuje się, iż przedsiębiorstwo stanowi szczególny przypadek organizacji. Dlatego też po odniesieniu ogólnej teorii systemów do przedsiębiorstwa, możemy traktować je jako jednorodny, celowo wyodrębniony system, składający się z wzajemnie powiązanych części15.
W konsekwencji przedsiębiorstwo prowadząc działalność gospodarczą w warunkach niepewności i ponosząc przy tym określone ryzyko z nią związane, które wynika z samodzielnie podejmowanych decyzji podjętych zgodnie z zasadą racjonalności ekonomicznej, dąży do osiągnięcia zamierzonego celu, którym jest w perspektywie długookresowej kreacji nowej wartości16.
Tym samym wykorzystując podejście systemowe można dokonać syntezy różnorodnych poglądów, co pozwala spojrzeć na przedsiębiorstwo jako całość17.
Rozpatrując przedsiębiorstwo z uwzględnieniem podejścia systemowego możliwe staje się wyodrębnienie związków i zależności pomiędzy elementami wchodzącymi w jego skład, co pozwala na dokonanie w oparciu o przyjęte parametry ogólnej charakterystyki podejmowanych przez przedsiębiorstwo działań, które zmierzają i przyczyniają się do osiągnięcia założonego celu.
14 Vide T. Mendel, J. Pszeniczka, (2002) op. cit., s. 24-25.
15 A.K. Koźmiński, W. Piotrowski (red.), Zarządzanie. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1995, s. 45-48.
16 Vide J. Bieliński, Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a alokacja kapitału, CEDEWU.PL, wyd. I, Warszawa 2004, s. 51-65.
17 Vide L. Powierża, (1997) op. cit., s. 79-88.
Podejście systemowe zapewnia też dostrzeżenie integralności problemów występujących w każdej sferze przedsiębiorstwa, zarówno m.in. technicznej, organizacyjnej, prawnej, ekonomicznej i społecznej.
Poprzez podejście systemowe możemy również określić różne konsekwencje myślenia na przykład kategoriami marketingowymi.
W zasadzie podkreśla ono trzy zasadnicze wymiary przedsiębiorstwa, tj.
funkcjonalny, instrumentalny i instytucjonalny. Przy czym w wymiarze funkcjonalnym utożsamia się marketing z wyodrębnionym kompleksem zadań przedsiębiorstwa. W wymiarze instrumentalnym konsekwencje dotyczą wyboru i zastosowania określonych sposobów oraz metod oddziaływania przedsiębiorstwa na rynek za pomocą marketingu. W konsekwencjach instytucjonalnych szczególną rolę spełniają organizacja przedsiębiorstwa oraz obowiązujące w nim zasady współpracy wewnętrznej i z otoczeniem.
Ponadto ma ono istotny wpływ na charakter zmiennych w analizowanych procesach zachodzących w przedsiębiorstwie. W niektórych przypadkach bowiem zmienne niezależne, wynikające z otoczenia przedsiębiorstwa, mogą stać się zmiennymi zależnymi, jeśli nastąpi przesunięcie granic systemu.
4. Przedsiębiorstwo dystrybucyjne istotnym ogniwem w kanale