1. Andler N., Tools for Coaching, Leadership and Change Management: A Most Complete Compendium of Tools and Techniques for Working Smarter with People, Wiley, 2012.
2. Bogdanienko J., Kuzela M., Sobczak I. (red.), Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w warunkach globalnych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.
3. Britton J.J., Effective Group Coaching: Tried and Tested Tools and Resources for Optimum Coaching Results, Wiley, 2010.
4. Brzeziński M., Organizacja kreatywna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
5. Flaherty J., Coaching: Evoking Excellence in Others, Burlington, Mass.:
Butterworth-Heinemann, 2010.
6. Gillian J., Ro G., 50 Top Tools for Coaching: A Complete ToolKit for Developing and Empowering People, Kogan Page, 2009.
7. Janasz W. (red.), Innowacje w zrównoważonym rozwoju organizacji, Difin, Warszawa 2011.
8. Popper K.R., Logika odkrycia naukowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
9. Pudło P., Gavurová B., Rozwój kreatywności pracowników w organizacjach projakościowych, [w:] Lewarowa siła personelu MSP (rezultaty międzynarodowych badań), (red.) Tkáč M., Babiak M., Krupa K.W.,Publishing House of Rzeszow University, Rzeszów – Košice – Drohobych 2012.
10. Stachak S., Podstawy metodologii nauk ekonomicznych, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2006.
11. Trompenaars F., Kultura innowacji: kreatywność pracowników a sukces firmy, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
12. Wojtczuk-Turek A., Rola i miejsce kompetencji twórczych w organizacjach XXI wieku, [w:] Problemy zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji XXI wieku, (red.) Penc J., PŁ, Łódź 2007.
13. Wojtczuk-Turek A., Kompetencje twórcze jako istotny składnik kapitału innowacyjnego przedsiębiorstw, [w:] Kompetencje a sukces zarządzania organizacją, (red.) Witkowski S., Listwan T., Difin, Warszawa 2008.
14. Wojtczuk-Turek A., Rozwijanie kompetencji twórczych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2010.
15. http://www.kariera.com.pl/stored-images/fd/fd2175dc-9dea-422c-9d08-8ca189333ccb.JPG z 10.01.2014.
dr Andrzej Gołębiowski
Wyższa Szkoła Handlowa w Radomiu
mgr Magdalena M. Kępa
Wyższa Szkoła Handlowa w Radomiu
Rozdział VI
Perspektywa rozwojowa w dziedzinie zarządzania szkołą – dyrektor w dobie XXI wieku
1. Streszczenie
Perspektywa rozwojowa w pracy dyrektora szkoły w XXI wieku to wyzwanie współczesnej edukacji. Szkoła XXI wieku potrzebuje nowoczesnych rozwiązań, innowacji, przystosowania do obecnego czasu.
Dyrektor to osoba, która tworzy obraz szkoły. To reprezentant nauczycieli i uczniów. Dyrektor poza znajomością prawną funkcjonowania szkoły musi posiadać wiedzę z zakresu psychologii, pedagogiki, jak również komunikacji społecznej. Współczesna szkoła potrzebuje motywacji i wyznaczenia kierunku działań. Dyrektor XXI wieku to otwarty, doświadczony, zdecydowany, przyjazny człowiek. To dobry organizator, który widzi potrzebę rozwoju szkoły. Komputeryzacja edukacji oraz promowanie szkoły w mediach to działanie, które musi się wpisać w działania dyrektora szkoły obecnej doby.
Dyrektor szkoły w XXI wieku oraz zarządzanie organizacją szkoły to wyzwanie, jak również zadanie do budowania współpracy z nowymi rozwiązaniami pedagogicznym.
Słowa kluczowe: dyrektor, szkoła, zarządzanie, oświata.
2. Wprowadzenie
Współczesny świat nastawiony jest na rozwój i wzrost. Zmierza w kierunku osiągnięcia doskonałości, która może być różnorodnie pojmowana.
Dzisiejsza szkoła postawiona jest przed licznymi wyzwaniami i przemianami,
które mogą wyznaczać priorytety w podejmowanych działaniach. Dyrektor szkoły nie może stać się elementem oderwanym od rzeczywistości uczniów i nauczycieli. Ma on być swego rodzaju spoiwem wyrażającym między innymi sprawiedliwość, wiedzę, profesjonalizm. Znajomość formalno-merytorycznych aspektów zarządzania placówką oświatową musi być komplementarnie uzupełniane przez kompetencje pedagogiczno-psychologiczne w kontaktach z młodzieżą, nauczycielami oraz rodzicami. Perspektywa rozwojowa w dziedzinie kierowania szkołą, która bez wątpienia spoczywa przede wszystkim na barkach dyrekcji winna być ukierunkowana na działania przyszłościowe, modyfikujące, niemniej jednak udoskonalające teraźniejszą rzeczywistość funkcjonowania owej placówki. Szkoła ma nie tylko uczyć i wychowywać, ale także wprowadzać młodego człowieka w świat techniki, wartości i kultury. Stwarzanie szerokiego wachlarza możliwości młodym ludziom, zarówno związanego z wyborem efektywnego, przyszłościowego profilu kształcenia, a tym samym wyjścia ku potrzebom poznawczym uczniów jest zadaniem, które powinno stać się kluczowym odniesieniem w zarządzaniu oświatą. W niniejszym materiale podejmuje się próbę uzasadnienia tezy, iż odpowiedzialne zarządzanie szkołą jest możliwe jedynie w perspektywie jej rozwoju, ukierunkowanego dobro wszystkich podmiotów procesu edukacyjnego: dzieci, rodziców, nauczycieli.
3. Kompetencje i obowiązki dyrektora szkoły katalizatorem innowacyjności
Warto podkreślić, że „kierowanie szkołą jest procesem złożonym nie tylko z uwagi na wielofunkcyjność szkoły (kształcenie, wychowanie, opieka, działalność środowiska itp.) oraz na wiele ról, którym musi sprostać jej dyrektor (kierownik instytucji pedagogicznej, przewodniczący rady pedagogicznej, pracodawca i kierownik zakładu pracy, często organ administracji oświatowej), ale także z uwagi na spore skomplikowanie podsystemu kierowniczego(wiele organów kierowania o wzajemnie powiązanych kompetencjach stanowiących, opiniodawczych i wnioskodawczych)”1. Dyrektor szkoły to przede wszystkim lider, który wyznacza drogę działalności organizacyjnej placówki
oświatowo-1 J. Pielachowski, Organizacja i zarządzanie oświatą i szkołą. Materiały szkoleniowe Studium Doskonalenia Menedżerskiego w Kaliszu dla dyrektorów i pracowników organów prowadzących i nadzorujących szkoły, Wydawnictwo eMPi 2, Poznań 1997, s. 10.
edukacyjnej.
Skupiając się wokół definicyjnego ujęcia stanowiska dyrektora warto ukazać, że „jest przełożonym zatrudnionych w szkole nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Kieruje bieżącą działalnością dydaktyczno-wychowawczą i opiekuńczą szkoły zgodnie z zasadą jednoosobowej odpowiedzialności. Wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. W rozpatrywaniu i rozwiązywaniu problemów obowiązuje go stanowisko zgodne z polityką państwa”2. Dyrektor jest zatem osobą zarządzającą, od decyzji którego uzależniony jest tor pracy placówki oświatowej. W dobie współczesności szkoła musi wychodzić ku współpracy z uczniami i środowiskiem lokalnym.
Na kierowanie składa się ustalenie głównych celów i decyzja ogólna oraz impuls, zaplanowanie działania, przygotowanie (o charakterze organizatorskim), pobudzenie i nadzorowanie przebiegu wykonawstwa oraz kontrola i ocena wyników3. Kierowanie jest zatem procesem, od którego zależy funkcjonowanie placówki zarządzanej. Praca dyrektora szkoły odnosi się formalno-merytorycznego przygotowania, a nade wszystko do budowania relacji interpersonalnych. Czynności dyrektora szkoły można podzielić na czynności kierownicze i niekierownicze. Do pierwszych działań można zaliczyć przygotowanie i podejmowanie decyzji kierowniczych, kadrowych, finansowych i administracyjnych, programowanie i planowanie, obmyślanie rozwoju instytucji, kierowanie pracą zespołową, tworzenie dokumentów wewnętrznych, udział w obradach różnych gremiów, tworzenie dokumentów wewnętrznych, analizowanie informacji wewnętrznej i zewnętrznej, czynności związane z nadzorem pedagogicznym i kontrolą, bieżące nadzorowanie pracy szkoły, kontakty ze środowiskiem szeroko rozumianym, przyjmowanie interesantów, załatwianie korespondencji urzędowej i sprawozdawczość, nadzorowanie prac remontowych i adaptacyjnych, integrowanie zespołu oraz budowanie więzi z uczniami oraz nauczycielami4. Natomiast czynności niekierownicze dyrektora to własne zajęcia dydaktyczne, przygotowywanie
2 R. Naprawa, E. Korzeniewska, A. Tanajewska, K. Szczepańska, Dokumentacja dyrektora szkoły, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2013, s. 4.
3 M. Łaciak, Determinanty efektywności funkcji kierowniczych dyrektorów przedszkoli, Instytut Kształcenia Nauczycieli, Bielsko Biała 1988, s. 42.
4 J. Pielachowski, Organizacja …op. cit. s. 86.
się do tych zajęć oraz wypoczynek regeneracyjny5. Obowiązki dyrektora szkoły są swego rodzaju sformalizowanymi wytycznymi dotyczącymi jego funkcjonowania w społeczności administracyjno-społecznej placówki szkolnej.
Należy podkreślić zatem, że „obowiązki dyrektora wynikają z ustawy o systemie oświaty, Karty Nauczyciela i wielu rozporządzeń”6.
Reprezentowanie szkoły w XXI wieku jest wyzwaniem, które niesie w sobie stawianie czoła współczesnym problemem młodych ludzi i ich rodzin oraz wykorzystywanie nowoczesnych technologii w pracy. Współczesny świat jest przesycony innowacyjnością, nowoczesnością, niemniej jednak nie brakuje w nim różnorodnych problemów o charakterze zarówno społecznym, materialnym, jak i zdrowotnym.
Warto podkreślić, że „dyrektor szkoły (placówki oświatowej) jako organ zarządzający jednostką organizacyjną systemu oświaty został wyposażony w kompetencje w zakresie prawa pracy przez ustawę o systemie oświaty i ustawę Karta Nauczyciela, a także kodeks pracy. Ustawy te określają również jego zadania wynikające z roli pracodawcy oraz precyzują wynikającą stąd odpowiedzialność”7. Nie można jednak zapomnieć, że wśród wielu kompetencji dyrektora szkoły szczególnie ważne są kompetencje interpersonalne. Odnoszą się one do umiejętnego radzenia sobie z osobami pozostającymi w kręgu działań szkoły, i to w taki sposób, aby rozpoczęte działania mogły być kontynuowane dla osiągnięcia zamierzonych celów8. Umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z otoczeniem, płynności przesyłania komunikatów zarówno werbalnych, jak i pozasłownych jest ważną cechą dyrektora instytucji, którą jest szkoła. W świecie XXI wieku należy pogodzić się z przeszłością, wyciągnąć wnioski z historii szkolnictwa i oświaty, udoskonalać teraźniejszość oraz patrzeć z nadzieją, a także wdrażać nowe ideały w przyszłość.
Niemniej jednak umiejętności kształtuje się w działaniu. Dużą rolę w ich zdobywaniu odgrywa doświadczenie. Wiadomości są fundamentem wszelkich umiejętności. Standard kwalifikacji dyrektora szkoły jest dynamicznym
5 Ibid., 87.
6 K. Gawroński, Zadania dyrektora szkoły, [w:] Dyrektor szkoły. Prawo oświatowe w pytaniach i odpowiedziach, (red.) K. Gawroński, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008, s. 190.
7 T. Komorowski, Dyrektor szkoły – pracodawca, menedżer, pracownik. Poradnik prawno-organizacyjny, Wydawnictwo eMPi 2, Poznań 2008, s. 30.
8 Ibid., s. 79.
układem, poddawanym zmianom i rozwojowi9. Kompetencje, umiejętności, samopoznanie to trzy elementy tworzące komplementarną całość w kształtowaniu postawy dyrektora szkoła. Do wspomnianych czynników można zaliczyć również inne elementy pośrednie.
Należy wspomnieć również o kluczowych kompetencjach w pełnieniu funkcji dyrektora szkoły. Irena Dzierzgowska wymienia następujące elementy:
rozwiązywanie problemów, ocena, organizacja, decydowanie, przywództwo, wrażliwość, odporność na stres, komunikacja ustna, komunikacja pisemna, horyzont zainteresowań, osobista motywacja, wartości edukacyjne10. Można zatem rzec, że dyrektor winien z jednej strony być wysoko wykwalifikowaną, wzbogaconą formalno-merytoryczną wiedzą osobą, natomiast z drugiej strony powinien zawsze dostrzegać w nauczycielach i uczniach przede wszystkim ludzi potrzebujących motywacji i poprowadzenia do sukcesu. Działania te odnoszą się do tworzenia profesjonalnego wykonywania powierzonych obowiązków przez „głowę szkoły”.
Warto w tym miejscu napisać kilka słów na temat nadzoru pedagogicznego. Otóż, dyrektor szkoły w toku nadzoru pedagogicznego zbiera i analizuje szereg informacji, które potem w formie uogólnionych wniosków przedstawia radzie pedagogicznej. Dyrektor szkoły uczestnicząc w budowaniu programu rozwoju, powinien być zarówno osobą inicjującą przygotowania do powstania programu, jak i sprawować bieżący nadzór nad pracami zespołu bądź zespołów rady pedagogicznej11. Nadzór, kontrola, ale i dawanie wszechstronnych możliwości wobec nauczycieli jest przymiotem dyrektora.
Dyrektor XXI wieku to człowiek elokwentny, otwarty, rozumiejący nauczycieli i znający młodzież. Ponadto należy zauważyć, że „istotnym elementem pracy dyrektora jest dokonywanie ocen różnych zakresów pracy szkoły. Owa ocena bywa zwykle motywacją do inspirowania nowych zadań i wysiłków, by podnieść pracę szkoły na wyższy poziom”12. Dokonywanie
9 S.M. Kwiatkowski, Standard kwalifikacji zawodowych dyrektora szkoły, w: Dyrektor szkoły a wyzwania XXI wieku, E. Adamczyk, E. Matczak (red.), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 21.
10 I. Dzierzgowska, Dyrektor szkoły. Wspinaczka po stopniach awansu, cz. V, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2001, s. 21.
11 A. Pasek, Nadzór pedagogiczny czyli jak dyrektor placówki oświatowej może skutecznie i twórczo sprawować nadzór pedagogiczny, Wydawnictwo BEA, Toruń 2004, s. 21.
12 J. Rusiecki, Dyrektorzy o szkole, nauczycielach i uczniach (wyniki badań), [w:] Dyrektor szkoły.
Kierowanie przez wprowadzanie zmian, (red.) J. Rusiecki, Wydawnictwo Glob, Olsztyn 1996, s. 106.
oceny jest głęboko zakorzenione w kompetencjach dyrektorskich. Działanie to wymaga wysokiego poziomu obiektywizmu, asertywności i profesjonalnego spojrzenia.
Szkoła to rzeczywistość żywa, aktywna, dynamiczna. Warto mieć zatem na uwadze, że „mądry dyrektor będzie pamiętał, że na sukces szkoły pracują nauczyciele. A sukces szkoły przekłada się na jego osobisty sukces.
Warto mieć dobrych nauczycieli, nawet wtedy, gdy nie zawsze zgadzają się z dyrektorem, są kłopotliwi (…). To zadaniem dyrektora (…) jest podjąć takie działania, aby ich niewątpliwe talenty, umiejętności wykorzystać dla dobra placówki, którą kieruje”13. Dyrektor to spoiwo, mentor, który nie może zrażać sobie pracowników. Winien często wykazywać roztropność, niemniej jednak pracować nad utrzymywaniem życzliwej atmosfery kadry nauczycielskiej.
4. Cechy osobowościowe dyrektora XXI wieku
Tym niemniej człowiek sukcesu, a takim być powinien dyrektor szkoły, musina co dzień walczyć z obawami, stawiając im odważnie czoła.
Dyrektor szkoły to entuzjasta i optymista w każdym swoim działaniu. Osoby przejawiające pesymistyczne podejście do życia nie powinny pełnić funkcji dyrektora szkoły, bowiem ich podejście do rzeczywistości udzielać się będzie nauczycielom i uczniom14. Należy tu zaznaczyć, że dobre zarządzanie to tworzenie możliwości rozwoju szkoły oraz dopilnowanie, by te możliwości zostały wykorzystane w sposób maksymalnie wydajny i skuteczny. Ustalenie celu dążeń i doprowadzenie do osiągnięcia go jest zobowiązaniem dyrektora15. Precyzja i rzetelność w dążeniu do rozwoju placówki szkolnej jest nie tylko jej promocją, ale także inwestycją w uczniów, ich uzdolniania, pasje i zainteresowania. Szkoła jest miejscem wzrostu uczniów. To oni są jej podstawowym bogactwem, treścią i podmiotem oddziaływań.
Zarządzanie szkołą powinno mieć na względzie, iż od jakości pracy dyrektora szkołyi organów odpowiedzialnych za oświatę zależy przyszłość absolwentów tych szkół. Zadaniem współczesnej szkoły jest kształtowanie
13 T. Komorowski, Dyrektor … op. cit. s. 90.
14 Ibid.,. s. 80.
15 Ibid., s. 85.
u uczniów samowychowania oraz utrwalanie motywacji do kształcenia16. Warto w tym miejscu skupić się na technikach zarządzania. Otóż, istnieje kilka podstawowych rodzajów zarządzania. Pierwszym wartym wspomnienia sposobem jest zarządzanie przez cele, które polega na ustalaniu przez kierowników wraz z podległymi pracownikami wspólnych celów. Zarządzanie przez wyjątki to kolejny sposób kierowania placówką szkolną, które odnosi się do tego, że dyrektor zajmuje się przyszłościowymi, trudnymi lub nietypowymi sprawami. Wszystkie pozostałe sprawy załatwiane są przez pracowników. Warto wspomnieć o zarządzaniu przez innowacje, które wymaga przyjęcia aktywnych, twórczych postaw, zorientowania na zmiany.
Istnieje także zarządzanie przez szkolenie personelu, zarządzanie jakością, gdzie całe przedsiębiorstwo musi być nastawione na najlepsze możliwe efekty oraz zarządzanie przez zrywy, które jest przeciwieństwem zarządzania przez cele. Warto podkreślić także zarządzanie metodą harzburską, bardzo sformalizowaną oraz zarządzanie przez chodzenie, które polegana bezpośrednim kontakcie dyrektora z pozostałymi uczestnikami organizacji17. Funkcjonuje także zarządzanie przez motywowanie. Rozwój szkoły, to stwarzanie perspektywy wzrostu i samorealizacji uczniów. Nie da się ukryć, że „zarządzanie przez motywowanie stawiaw centrum zainteresowań potrzeby ludzkie. Zadaniem kierownika staje się dokładne ich poznanie, po to, by poprzez stosowanie odpowiednich bodźców uzyskiwać pożądane zachowania (…)”18. Wspomniane kierowanie odnosi się do współpracy z nauczycielami. Warto dodać, że motywowanie jest także pozytywnym przejawem budowania relacji z uczniami. Sposób zarządzania winien być wybrany na podstawie konkretnej kadry pedagogicznej. Dyrektor winien dostosować odpowiednią technikę zarządzania do specyfiki swojej szkoły.
Warto dodać, że „do wywołania motywów działania oraz tworzenia życzliwej atmosfery potrzebny jest zespół stale działających bodźców, wyzwalających energięi inicjatywę oraz chęć do działania”19. Motywowanie najlepsze efekty
16 E. Adamczyk, E. Matczak (red.), Dyrektor szkoły a wyzwania XXI wieku, (zakończenie), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 119.
17 I. Dzierzgowska, Akademia Zarządzania „Dyrektora Szkoły”, Wydawnictwo Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 22-27.
18 D. Elsner, 20 problemów pracy własnej dyrektora szkoły, Wydawnictwo OFEK, Jelenia Góra 1992, s. 67.
19 M. Łaciak, Determinanty efektywności funkcji kierowniczych dyrektorów przedszkoli, Instytut Kształcenia Nauczycieli, Bielsko Biała 1988, s. 49.
odnosi w klimacie pełnym poczucia bezpieczeństwa, wzajemnego zaufania i szacunku. Najwyższym celem wspomnianych oddziaływań jest wykształcenie u nauczycieli i uczniów postawy pragnienia zdobywania wiedzy i rozwijania organizacji szkolnej z własnej inicjatywy, dla siebie. Apogeum stanowi respekt i poczucie ważności dla tych działań.
Budowanie przyszłościowego wizerunku szkoły swój korzeń odnajduje w psychologicznej znajomości psychiki nauczycieli i uczniów oraz optymalnym doborze możliwości ich rozwoju. W kwestii stosowania nowoczesnych koncepcji zarządzania szkołą na podkreślenie zasługuje także zarządzanie metodą projektów, gdzie nauczyciele i uczniowie stają się odpowiedzialni, niezależni i kreatywni, a tym samym uczą skutecznego działania i efektywnego wykorzystywania środków20. Istnieje szeroki wachlarz możliwości kierowania placówką oświatową. Współczesność wymaga innowacji, stosowania nowych, nie odkrytych dotychczas metod rozwoju szkoły dla uczniów oraz nauczycieli. Warto wspomnieć takżeo zarządzaniu jakością totalną, gdzie głównym założeniem jest oczekiwanie postępu.
Opiera się ona na założeniu, że pracownicy są najczęściej zainteresowani własną pracą i chcieliby ją wykonać jak najefektowniej potrafią, dlatego trzeba umożliwiać im szkolenia i zachęcać do rozwoju. Kolejna koncepcja nosi nazwę Benchmarking. Polega ona na doskonaleniu efektywności własnej organizacji przez identyfikowanie, analizowanie, adaptowaniei wdrażanie rozwiązań stosowanych przez organizacje najbardziej efektywne w skali świata. Należy wspomnieć również o zarządzaniu potrzebami klientów oraz zarządzaniu wiedzą, która skupia się wokół lokalizowania źródeł wiedzy, zdobywania wiedzy, jej tworzeniai wykorzystywania oraz gromadzenia, jak również mierzenia zasobów wiedzy. Zarządzanie zasobami ludzkimi także niesie w sobie pewną innowacyjność, bowiem docenia znaczenia personelu.
Ostatnia koncepcja to spójne zarządzanie, które jest połączeniem wszystkich wymienionych wyżej sposobów kierowania placówka szkolną21. Współczesność wzywa zatem do działań nowatorskich.
Perspektywa rozwojowa współczesnej szkoły zmierza do ciągłego doskonalenia placówki. Warto pamiętać, że wspomnianą organizację tworzą ludzie – uczniowie i jej pracownicy. Wszelkie koncepcje zarządzania winny
20 I. Dzierzgowska, Akademia … op. cit., s. 411.
21 Ibid., s. 222-234.
być skupione wokół postawienia w centrum osoby ludzkiej. Koncepcja marketingu oświatowego podkreśla, że „zadania szkoły pozostają w ścisłym związku z otoczeniem. Najważniejszym jej wyróżnikiem są klienci i konkurenci. (…) klientem jest uczeń, ale również jego rodzice, społeczność lokalna, władze gminy. Klient to również nauczyciel, lokalny świat biznesu czy też sami dyrektorzy”22. Szkoła w XXI wieku to świat pełen humanizmu, podmiotowości, godności, rozwoju, ale też empatii. Praca dyrektorów i nauczycieli w organizacji szkolnej jest wyzwaniem, które wymaga wysokiej wiedzy i doskonale opanowanych umiejętności. Praca uczniówi nauczycieli to współpraca, a nie walka lub narzucanie odgórnych wymagań, to dążenie do krzewienia wśród uczniów pragnienia rozwoju swojej szkoły, a tym samym siebie.
Ciekawym rozwiązaniem w oddziaływaniach kierowniczych jest zastosowanie metody zwanej coaching. Odnosi się ona do interakcji dwóch osób coacha i „ucznia” (osoby poddanej obserwacji i doskonaleniu). Polega na udzielaniu indywidualnej pomocy w miejscu pracy w celu doskonalenia konkretnych umiejętności praktycznych. Niemniej jednak należy dodać, że odgrywanie roli coacha wymaga specjalnego przygotowania, odnoszącego się między innymi do aktywnego słuchania, trafnego zadawania pytań, przekazywania informacji zwrotnej, prowadzenia profesjonalnego dialogu, dyskusji, kreowania atmosfery zaufania, motywowania do doskonalenia zawodowego, udzielania pomocy w rozwoju23. Coaching jest nowoczesnym rozwiązaniem. Współpraca z trenerem sprzyja nie tylko doskonaleniu zawodowemu, ale także introspekcyjnemu wglądowi w siebie. Jak już wspomniano na łamach niniejszego rozdziału tylko człowiek świadomy siebie, pogodzony ze sobą może efektywnie zarządzać pracą innych ludzi.
Kwintesencją oddziaływań dyrektorskich jest świadomość, że to rola służebna w szkole. Jest on takim samym pracownikiem placówki oświatowej, jak wszyscy inni, a jego naczelne miejsce w organizacji edukacyjnej, to wynik określonego podziału pracy24. Pokora, ale i nowoczesność w sprawowaniu funkcji dyrektora są niezwykle pożądanymi cechami. Świadomość swoich możliwości winna wyznaczać drogę do wprowadzania działań, mających
22 T. Komorowski, Dyrektor … op. cit., s. 91.
23 D. Elsner, Doskonalenie kierowania placówką oświatową. Wokół nowych pojęć i znaczeń, Wydawnictwo Mentor, Chorzów 1999, s. 184, 185.
24 D. Elsner, 20 problemów … op. cit., s. 73.
zwiększyć efektywność pracy zespołu nauczycielskiego, jak i uczniów.
Na dyrektorze ciąży również władza z racji posiadanej wiedzy. Możemy wyróżnić władzę nagradzania, władzę karania, władzę z mocy prawa, władzę ekspercką oraz władzę autorytetu, która jest swego rodzaju wyższą władzą eksperta25. Każdy element wymienionych wyżej rodzajów władzy przyporządkowany jest dyrektorowi szkoły. To od niego zależy w jakim stopniu będzie demonstrował konkretny jej rodzaj.
Praca dyrektora szkoły związana jest z odpowiedzialnością w podejmowaniu decyzji. Wspomniane ustalenia winny być nacechowane świadomością, kompetencjami, racjonalnością, zaadresowaniem do określonego odbiorcy czy wykonawcy, kolektywnością26. Istotnym elementem działań decydenta jest podmiotowy charakter relacji z pracownikami.
Bardzo ważnym wymiarem kierowniczych odniesień w kierowaniu szkoła jest dokonywanie samokontroli, której cechą charakterystyczną jest to, że przeprowadza ją bezpośredni sprawca działania. Można ją utożsamić z kontrolą samego siebie oraz jednym z podstawowych procesów samoregulacji, elementem procesu samodoskonalenia27. Samokształcenie, samokontrola, samowychowanie jest przejawem dojrzałości. Każdy człowiek winien podejmować samodzielną pracę nad sobą, a nade wszystko wzór, którym jest dyrektor. Wdrażanie innowacyjności w rozwoju szkoły możliwe jest tylko wtedy, kiedy poszczególni członkowie struktury organizacyjnej wspomnianej placówki będą inwestować własne siły w rozwój własnej osoby, zarówno w wymiarze zawodowym, jak i osobistym.
Dyrektor winien być zatem entuzjastą czyli osobą, która z prawdziwym przekonaniem i pasją wykonuje swoją pracę. Może on stworzyć klimat, w którym życie szkolne staje się ciekawe28, a uczniowie przychodzą
Dyrektor winien być zatem entuzjastą czyli osobą, która z prawdziwym przekonaniem i pasją wykonuje swoją pracę. Może on stworzyć klimat, w którym życie szkolne staje się ciekawe28, a uczniowie przychodzą