Warto podkreślić, że „kierowanie szkołą jest procesem złożonym nie tylko z uwagi na wielofunkcyjność szkoły (kształcenie, wychowanie, opieka, działalność środowiska itp.) oraz na wiele ról, którym musi sprostać jej dyrektor (kierownik instytucji pedagogicznej, przewodniczący rady pedagogicznej, pracodawca i kierownik zakładu pracy, często organ administracji oświatowej), ale także z uwagi na spore skomplikowanie podsystemu kierowniczego(wiele organów kierowania o wzajemnie powiązanych kompetencjach stanowiących, opiniodawczych i wnioskodawczych)”1. Dyrektor szkoły to przede wszystkim lider, który wyznacza drogę działalności organizacyjnej placówki
oświatowo-1 J. Pielachowski, Organizacja i zarządzanie oświatą i szkołą. Materiały szkoleniowe Studium Doskonalenia Menedżerskiego w Kaliszu dla dyrektorów i pracowników organów prowadzących i nadzorujących szkoły, Wydawnictwo eMPi 2, Poznań 1997, s. 10.
edukacyjnej.
Skupiając się wokół definicyjnego ujęcia stanowiska dyrektora warto ukazać, że „jest przełożonym zatrudnionych w szkole nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Kieruje bieżącą działalnością dydaktyczno-wychowawczą i opiekuńczą szkoły zgodnie z zasadą jednoosobowej odpowiedzialności. Wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. W rozpatrywaniu i rozwiązywaniu problemów obowiązuje go stanowisko zgodne z polityką państwa”2. Dyrektor jest zatem osobą zarządzającą, od decyzji którego uzależniony jest tor pracy placówki oświatowej. W dobie współczesności szkoła musi wychodzić ku współpracy z uczniami i środowiskiem lokalnym.
Na kierowanie składa się ustalenie głównych celów i decyzja ogólna oraz impuls, zaplanowanie działania, przygotowanie (o charakterze organizatorskim), pobudzenie i nadzorowanie przebiegu wykonawstwa oraz kontrola i ocena wyników3. Kierowanie jest zatem procesem, od którego zależy funkcjonowanie placówki zarządzanej. Praca dyrektora szkoły odnosi się formalno-merytorycznego przygotowania, a nade wszystko do budowania relacji interpersonalnych. Czynności dyrektora szkoły można podzielić na czynności kierownicze i niekierownicze. Do pierwszych działań można zaliczyć przygotowanie i podejmowanie decyzji kierowniczych, kadrowych, finansowych i administracyjnych, programowanie i planowanie, obmyślanie rozwoju instytucji, kierowanie pracą zespołową, tworzenie dokumentów wewnętrznych, udział w obradach różnych gremiów, tworzenie dokumentów wewnętrznych, analizowanie informacji wewnętrznej i zewnętrznej, czynności związane z nadzorem pedagogicznym i kontrolą, bieżące nadzorowanie pracy szkoły, kontakty ze środowiskiem szeroko rozumianym, przyjmowanie interesantów, załatwianie korespondencji urzędowej i sprawozdawczość, nadzorowanie prac remontowych i adaptacyjnych, integrowanie zespołu oraz budowanie więzi z uczniami oraz nauczycielami4. Natomiast czynności niekierownicze dyrektora to własne zajęcia dydaktyczne, przygotowywanie
2 R. Naprawa, E. Korzeniewska, A. Tanajewska, K. Szczepańska, Dokumentacja dyrektora szkoły, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2013, s. 4.
3 M. Łaciak, Determinanty efektywności funkcji kierowniczych dyrektorów przedszkoli, Instytut Kształcenia Nauczycieli, Bielsko Biała 1988, s. 42.
4 J. Pielachowski, Organizacja …op. cit. s. 86.
się do tych zajęć oraz wypoczynek regeneracyjny5. Obowiązki dyrektora szkoły są swego rodzaju sformalizowanymi wytycznymi dotyczącymi jego funkcjonowania w społeczności administracyjno-społecznej placówki szkolnej.
Należy podkreślić zatem, że „obowiązki dyrektora wynikają z ustawy o systemie oświaty, Karty Nauczyciela i wielu rozporządzeń”6.
Reprezentowanie szkoły w XXI wieku jest wyzwaniem, które niesie w sobie stawianie czoła współczesnym problemem młodych ludzi i ich rodzin oraz wykorzystywanie nowoczesnych technologii w pracy. Współczesny świat jest przesycony innowacyjnością, nowoczesnością, niemniej jednak nie brakuje w nim różnorodnych problemów o charakterze zarówno społecznym, materialnym, jak i zdrowotnym.
Warto podkreślić, że „dyrektor szkoły (placówki oświatowej) jako organ zarządzający jednostką organizacyjną systemu oświaty został wyposażony w kompetencje w zakresie prawa pracy przez ustawę o systemie oświaty i ustawę Karta Nauczyciela, a także kodeks pracy. Ustawy te określają również jego zadania wynikające z roli pracodawcy oraz precyzują wynikającą stąd odpowiedzialność”7. Nie można jednak zapomnieć, że wśród wielu kompetencji dyrektora szkoły szczególnie ważne są kompetencje interpersonalne. Odnoszą się one do umiejętnego radzenia sobie z osobami pozostającymi w kręgu działań szkoły, i to w taki sposób, aby rozpoczęte działania mogły być kontynuowane dla osiągnięcia zamierzonych celów8. Umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z otoczeniem, płynności przesyłania komunikatów zarówno werbalnych, jak i pozasłownych jest ważną cechą dyrektora instytucji, którą jest szkoła. W świecie XXI wieku należy pogodzić się z przeszłością, wyciągnąć wnioski z historii szkolnictwa i oświaty, udoskonalać teraźniejszość oraz patrzeć z nadzieją, a także wdrażać nowe ideały w przyszłość.
Niemniej jednak umiejętności kształtuje się w działaniu. Dużą rolę w ich zdobywaniu odgrywa doświadczenie. Wiadomości są fundamentem wszelkich umiejętności. Standard kwalifikacji dyrektora szkoły jest dynamicznym
5 Ibid., 87.
6 K. Gawroński, Zadania dyrektora szkoły, [w:] Dyrektor szkoły. Prawo oświatowe w pytaniach i odpowiedziach, (red.) K. Gawroński, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008, s. 190.
7 T. Komorowski, Dyrektor szkoły – pracodawca, menedżer, pracownik. Poradnik prawno-organizacyjny, Wydawnictwo eMPi 2, Poznań 2008, s. 30.
8 Ibid., s. 79.
układem, poddawanym zmianom i rozwojowi9. Kompetencje, umiejętności, samopoznanie to trzy elementy tworzące komplementarną całość w kształtowaniu postawy dyrektora szkoła. Do wspomnianych czynników można zaliczyć również inne elementy pośrednie.
Należy wspomnieć również o kluczowych kompetencjach w pełnieniu funkcji dyrektora szkoły. Irena Dzierzgowska wymienia następujące elementy:
rozwiązywanie problemów, ocena, organizacja, decydowanie, przywództwo, wrażliwość, odporność na stres, komunikacja ustna, komunikacja pisemna, horyzont zainteresowań, osobista motywacja, wartości edukacyjne10. Można zatem rzec, że dyrektor winien z jednej strony być wysoko wykwalifikowaną, wzbogaconą formalno-merytoryczną wiedzą osobą, natomiast z drugiej strony powinien zawsze dostrzegać w nauczycielach i uczniach przede wszystkim ludzi potrzebujących motywacji i poprowadzenia do sukcesu. Działania te odnoszą się do tworzenia profesjonalnego wykonywania powierzonych obowiązków przez „głowę szkoły”.
Warto w tym miejscu napisać kilka słów na temat nadzoru pedagogicznego. Otóż, dyrektor szkoły w toku nadzoru pedagogicznego zbiera i analizuje szereg informacji, które potem w formie uogólnionych wniosków przedstawia radzie pedagogicznej. Dyrektor szkoły uczestnicząc w budowaniu programu rozwoju, powinien być zarówno osobą inicjującą przygotowania do powstania programu, jak i sprawować bieżący nadzór nad pracami zespołu bądź zespołów rady pedagogicznej11. Nadzór, kontrola, ale i dawanie wszechstronnych możliwości wobec nauczycieli jest przymiotem dyrektora.
Dyrektor XXI wieku to człowiek elokwentny, otwarty, rozumiejący nauczycieli i znający młodzież. Ponadto należy zauważyć, że „istotnym elementem pracy dyrektora jest dokonywanie ocen różnych zakresów pracy szkoły. Owa ocena bywa zwykle motywacją do inspirowania nowych zadań i wysiłków, by podnieść pracę szkoły na wyższy poziom”12. Dokonywanie
9 S.M. Kwiatkowski, Standard kwalifikacji zawodowych dyrektora szkoły, w: Dyrektor szkoły a wyzwania XXI wieku, E. Adamczyk, E. Matczak (red.), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 21.
10 I. Dzierzgowska, Dyrektor szkoły. Wspinaczka po stopniach awansu, cz. V, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2001, s. 21.
11 A. Pasek, Nadzór pedagogiczny czyli jak dyrektor placówki oświatowej może skutecznie i twórczo sprawować nadzór pedagogiczny, Wydawnictwo BEA, Toruń 2004, s. 21.
12 J. Rusiecki, Dyrektorzy o szkole, nauczycielach i uczniach (wyniki badań), [w:] Dyrektor szkoły.
Kierowanie przez wprowadzanie zmian, (red.) J. Rusiecki, Wydawnictwo Glob, Olsztyn 1996, s. 106.
oceny jest głęboko zakorzenione w kompetencjach dyrektorskich. Działanie to wymaga wysokiego poziomu obiektywizmu, asertywności i profesjonalnego spojrzenia.
Szkoła to rzeczywistość żywa, aktywna, dynamiczna. Warto mieć zatem na uwadze, że „mądry dyrektor będzie pamiętał, że na sukces szkoły pracują nauczyciele. A sukces szkoły przekłada się na jego osobisty sukces.
Warto mieć dobrych nauczycieli, nawet wtedy, gdy nie zawsze zgadzają się z dyrektorem, są kłopotliwi (…). To zadaniem dyrektora (…) jest podjąć takie działania, aby ich niewątpliwe talenty, umiejętności wykorzystać dla dobra placówki, którą kieruje”13. Dyrektor to spoiwo, mentor, który nie może zrażać sobie pracowników. Winien często wykazywać roztropność, niemniej jednak pracować nad utrzymywaniem życzliwej atmosfery kadry nauczycielskiej.