Cel wprowadzenia instytucji utraty prawa do zasiłku chorobowego

185 K. Ryś, Wybrane problemy …, s. 86.

186 Zbliżone założenia i uregulowania dotyczące instytucji pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego przewidywała ustawa z dnia 17 grudnia 1974 r. w art. 18. Regulacja ta różniła się od aktualnego uregulowania m.in. tym, że postępowanie osoby niezdolnej do pracy, którego rezultatem było pogorszenie stanu jej zdrowia, musiało polegać na wykonywaniu czynności uciążliwych, mogących prowadzić do przedłużenia okresu niezdolności do pracy pracownika Zob. szerzej I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie społeczne. Tom 1 …, s.

203; I. Jędrasik-Jankowska, Zasiłek chorobowy …, s. 154; I. Jędrasik-Jankowska, Świadczenia z ubezpieczenia społecznego …, s. 41. W wyroku z 23.10.1991 r. (II URN 71/91), OSN nr 11/1992, poz. 209 Sąd Najwyższy uznał, że świadczenie dotychczasowej pracy w okresie stwierdzonej niezdolności do pracy nie stanowiło wykonywania w czasie zwolnienia lekarskiego innej pracy zarobkowej albo uciążliwych czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy, sankcjonowanych utratą prawa do zasiłku chorobowego w trybie art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. Tego typu zachowanie traktowane były jako przypadek niewykorzystywania zwolnienia od pracy. Nie rodziło więc obowiązku powstrzymania się przez pracownika od pracy w czasie orzeczonej niezdolności do pracy. Zob. szerzej T. Bińczycka, Prawo do zasiłku chorobowego, „Przegląd Ubezpieczeniowy” nr 10/1999, s. 28.

187 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie społeczne. Tom 1 …, s. 203.

Ustalenie przyczyn wprowadzenia instytucji utraty prawa do zasiłku chorobowego ma istotne znaczenie z punktu widzenia oceny uzasadnienia jej dalszego istnienia, weryfikacji jej dotychczasowego funkcjonowania, prawidłowości przyjętej konstrukcji oraz dokonywania prawidłowej wykładni tej regulacji prawnej.

Cel, jakiemu ma służyć powyższe rozwiązanie nie został sformułowany wprost w ustawie zasiłkowej. Można go jednak wyinterpretować z uregulowań prawnych dotyczących tej instytucji.

Rola pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego jako restrykcji wiąże się z tym, że od czasu wprowadzenia regulacji prawnej dotyczącej ubezpieczenia chorobowego obserwuje się próby uzyskania przez ubezpieczonych świadczeń, do których nie są uprawnieni, ewentualnie świadczeń wyższych niż należne. Wynika to z dołączania do wspólnoty ryzyka także jednostek, zainteresowanych nieuprawnionym uzyskiwaniem świadczeń zabezpieczających przed danym ryzykiem. Zachowania takie pozostają w sprzeczności z zasadą solidarności stanowiącą fundament ubezpieczeń społecznych i jako takie powinny spotykać się z odpowiednią reakcją¹⁸⁸.

To negatywne zjawisko nasilało się jeszcze pod rządami ustawy z dnia 6 czerwca 1958r., a następnie ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. Chodziło nie tylko o nadużycia w zakresie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, ale także o narastające zjawisko absencji chorobowej. Pomimo tego, nie zdecydowano się na wprowadzenie szczególnej regulacji karnoprawnej w celu ich eliminacji. Postępowania karne w związku z nadużywaniem świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, w tym popełniania przestępstwa oszustwa wszczynane były niezwykle rzadko. Wyeliminowaniu negatywnych praktyk w sferze ubezpieczeniowej miała służyć instytucja pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego za cały okres niewłaściwego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego. Funkcję swoistego remedium na te zjawiska przypisywano środkom administracyjnym w postaci potrąceń wyłudzonych kwot. Nie przyniosły one jednak zamierzonego skutku¹⁸⁹.

W piśmiennictwie zwracano uwagę na demobilizujący wpływ na pracowników gwarantowania im zasiłku chorobowego. Taka możliwość zniechęcała ich do szybszego

188 S. Kasprowski, Solidarność ubezpieczonych w ubezpieczeniu chorobowym a problem nadużyć w prawie do świadczeń, „Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka” nr 4/2018, s. 48 i 54.

189 Z. Kukuła, Przestępczość socjalna i gospodarcza …, s. 6-7.

odzyskiwania zdrowia. Konieczne było więc wdrożenie kolejnych rozwiązań mających zapobiegać takim tendencjom¹⁹⁰.

W zakresie celu wprowadzenia utraty prawa do zasiłku chorobowego stanowisko piśmiennictwa i judykatury jest niejednolite.

Część doktryny kwestionuje charakter utraty prawa do zasiłku chorobowego jako sankcji ubezpieczeniowej za naganne zachowanie się chorego godzące w interes instytucji ubezpieczeniowej. Przypisuje jej natomiast funkcję instrumentu ochrony przed nadużywaniem świadczeń z ubezpieczenia społecznego przez ubezpieczonych¹⁹¹. Zastrzeżenia zgłaszano nie w odniesieniu do samego faktu wprowadzenia restrykcji w razie nadużyć w zakresie ubezpieczenia chorobowego, ale jej zakresu. Podnosi się nieadekwatność sankcji do rozmiarów nadużyć. Chodzi w szczególności o to, że ubezpieczony, niezależnie od tego czy jego niezgodna z celem zwolnienia od pracy aktywność była jednorazowa czy też trwała przez dłuższy okres czasu, traci wskutek niej świadczenia za cały okres zwolnienia lekarskiego. Prezentowane są argumenty o jej zbytniej dolegliwości. Wskazuje się, że o ile ubezpieczony ma wpływ na podjęcie niezgodnej z celem zwolnienia od pracy aktywności oraz czas jej trwania, to poza jego wpływem pozostaje kwestia czasokresu stwierdzonej przez lekarza niezdolności do pracy, a w konsekwencji dolegliwość stosowanej sankcji¹⁹². Dodatkowych argumentów przeciwko tak znacznej represyjności sankcji utraty prawa do zasiłku chorobowego dostarcza fakt oparcia systemu ubezpieczeń społecznych na zasadzie ekwiwalentności wniesionych składek i pobranych świadczeń¹⁹³.

W mojej ocenie, nie budzi wątpliwości pogląd, że pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego ma charakter sankcji za niewłaściwe zachowanie ubezpieczonego niezdolnego do pracy. Do wniosku o dwoistej funkcji i charakterze instytucji pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego i innych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego prowadzi – zdaniem przedstawicieli doktryny - analiza dogmatyczno-prawna przepisu art. 17 ustawy zasiłkowej¹⁹⁴. Przede wszystkim jednak o roli pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego jako restrykcji w

190 Ł. Pisarczyk, Wynagrodzenie czy zasiłek – w sprawie świadczeń za czas niezdolności do pracy [w:]

Wynagrodzenie za pracę w warunkach społecznej gospodarki rynkowej i demokracji, pod red. W. Sanetry, Warszaw 2009, s. 178.

191 I. Jędrasik-Jankowska, Zasiłek chorobowy …, s. 152-153.

192 P. Prusinowski, Wykonywanie pracy zarobkowej …, s. 28.

193 S. Płażek, Autonomia prawa chorobowego [w:] Problemy prawa ubezpieczeń społecznych, pod red. B.

Wagner, Kraków 1996, s. 44.

194 P. Prusinowski, Glosa do wyroku SN z 09.01.2012 r. (I UK 212/11), GSP – Prz. Orz. nr 2/2013, s. 115-124. Autor ten wymienia też trzecią funkcję instytucji pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego – funkcję prewencyjną.

sferze ubezpieczeń społecznych przesądza jej dolegliwość i sposób odbioru tej instytucji przez ubezpieczonych.

Zdecydowana większość przedstawicieli piśmiennictwa przypisuje regulacji z art. 17 ustawy zasiłkowej podwójną funkcję. Z jednej strony ma ona zapewniać ochronę środków Funduszu Ubezpieczenia Chorobowego przed nadużyciami, z drugiej zaś bezsporny jest charakter tej konstrukcji jako dotkliwej sankcji z punktu widzenia ubezpieczonego¹⁹⁵. W wyroku z dnia 9 sierpnia 2005 r. (III UK 89/05)¹⁹⁶ wskazano na jeszcze inną funkcję przepisu art. 17 ustawy zasiłkowej. Ma on chronić ubezpieczonych jako uczestników tej samej wspólnoty ryzyka przed działaniami innych ubezpieczonych polegającymi na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści kosztem pozostałych jej członków. Te ostatnie zachowania uznawane są za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.