Badanie socjologiczne jest przedsięwzięciem skomplikowanym75, problemem pozostaje zawsze ich reprezentatywność, czyli wyznaczenie miarodajnej próby statystycznej w badaniach empirycznych76 oraz zastosowane techniki badawcze.
Intencją autora było zadośćuczynienie postulatom empirii przy jednoczesnej świadomości braku możliwości poddania badaniu całej populacji Kłodnicy liczą-cej ponad 2000 mieszkańców77. Dobór próby w ramach realizowanego projektu badawczego miał charakter nieprobabilistyczny (nielosowy), zawierał dobór celo-wy, dotyczący trzech zróżnicowanych pod względem „zasiedzenia w lokalności”
grup respondentów, oparty na dostępności badanych. Założeniem metodologicz-nym był podział respondentów ze względu na czas zamieszkiwania. Zamiarem pierwotnym było poddanie badaniu kwestionariuszowemu 150 osób – po 50
75 Zob. A. N. Oppenheim, Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, tłum. S. Amsterdam-ski, Poznań 2004, s. 15.
76 Zob. H. M. Blalock, Statystyka…, s. 190 i nn. Zob także: A. N. Oppenheim, Kwestionariu-sze, wywiady… oraz R. Szwed, Metody statystyczne w naukach społecznych. Elementy teorii i zadania, Lublin 2008. Na temat wyznaczania wielkości próby statystycznej w badaniach empirycznych zob. H. M. Blalock, Statystyka…, s. 190 i nn.
77 Dane liczbowe kartoteki parafialnej oraz Urzędu Miasta nieznacznie się różnią, jednak oscylują wokół liczby 2000 osób zamieszkujących obszar Kłodnicy.
przedstawicieli społeczności zamieszkującej Kłodnicę „od zawsze” (od urodzenia), 50 osób, które z racji zamążpójścia, ożenku bądź z innego doniosłego życiowo po-wodu zamieszkały w Kłodnicy przed rokiem 2000 oraz 50 osób, których staż za-mieszkiwania w Kłodnicy jest stosunkowo krótki (zamieszkali w roku 2000 bądź latach kolejnych). Granica roku 2000 jest czysto względna, jej przyjęcie wynikało raczej z faktu przełomu wieków, spektakularnej sekwencji cyfr i nie ma na celu styg-matyzacji części populacji, lecz umowne wyodrębnienie okresu, w którym miesz-kańców Kłodnicy w niniejszym opracowaniu określa się „nowymi”. Ostatecznie badaniu kwestionariuszowemu poddano 144 osoby78, w tym: 55 przedstawicieli grupy pierwszej, 25 grupy drugiej i 64 „nowych” – stosując umowną nomenkla-turę – mieszkańców Kłodnicy. Niski – w stosunku do zakładanego – wskaźnik re-spondentów, którzy nie urodzili się w Kłodnicy i zamieszkali na jej terenie przed rokiem 2000 (druga grupa badanych) należy tłumaczyć faktem trudności na etapie identyfikacji respondentów. O ile „nowi” mieszkają w miejscach wciąż intensyw-nie prowadzonej zabudowy, w nowych budynkach, łatwo identyfikowalnych – czę-sto z niewykończonymi obejściami, na pozbawionych ogrodzeń posesjach – o tyle przedstawiciele grupy drugiej zazwyczaj mieszkają w budynkach starszych, posia-dają status synowych bądź zięciów i stanowią zdecydowanie najmniej liczną grupę w zwyczajowo wielopokoleniowych rodzinach prowadzących wspólne gospodar-stwo domowe, gdzie zarówno dziadków, jak i pełnoletnie dzieci, które uczestniczyły w badaniu, zaliczyć należało do pierwszej grupy respondentów.
Łącznie, w okresie od września 2011 do maja 2012 roku, badaniu poddano 144 osoby, w tym 84 kobiety (58,33%) i 60 mężczyzn (41,66%)79. W poszczególnych grupach respondentów proporcje przedstawiały się następująco: grupa pierwsza (mieszkający od urodzenia) – 33 kobiety (60%) i 22 mężczyzn (40%), grupa druga – 14 kobiet (56%) i 11 mężczyzn (44%), nowi mieszkańcy – 37 kobiet (57,81%) i 27 mężczyzn (42,18%). Z uwagi na fakt, że autor nie dysponował zestawieniem ilościo-wym gospodarstw domowych zlokalizowanych w Kłodnicy i Starej Kuźnicy, a więc prawo- i lewobrzeżnej części Kłodnicy, przy doborze próby zrezygnowano z klucza geograficznego. Właściwe badania poprzedzono pilotażem80, przeprowadzonym
78 „W rzeczywistości interesujemy się raczej populacją niż jakąś szczególną próbą. Wybiera-my próbę, gdyż jest to wygodne, ale naszym celem praktycznie zawsze jest wysnucie wnio-sków o różnych parametrach, populacji na podstawie znanych, lecz samych w sobie niein-teresujących statystyk z próby. W testach hipotez robimy pewne założenia o nieznanych parametrach, a następnie pytamy, na ile prawdopodobne byłyby nasze statystyki z próby, jeśli te założenia byłyby spełnione”, H. M. Blalock, Statystyka…, s. 106.
79 Zdaniem Władysława Piwowarskiego kobiety częściej wyznają światopogląd religijny niż mężczyźni (zob. W. Piwowarski, Demograficzne i społeczne uwarunkowania…, s. 113). Hi-poteza ta, jakkolwiek interesująca, nie była przedmiotem zainteresowania poznawczego i jako wtórna wobec pytania o ewentualne różnice w religijności przedstawicieli poszcze-gólnych grup badanych nie została zweryfikowana.
80 Badania pilotażowe przeprowadzono w myśl zasady: „Żadne porady rzekomo ortodoksyj-nych ekspertów nie zastąpią dobrze zorganizowanego pilotażu”, A. N. Oppenheim, Kwe-stionariusze, wywiady…, s. 61.
z udziałem 9 respondentów, co skutkowało drobnymi modyfikacjami kwestiona-riusza wywiadu socjologicznego.
Badania jakościowe wsparto analizą dokumentów – sprawozdań duszpaster-skich sporządzanych corocznie dla celów sprawozdawczych i przekazywanych do Kurii – oraz uzupełniono wywiadami pogłębionymi, przeprowadzonymi z eks-pertami społecznymi, do których zaliczono osoby funkcjonalnie związane z pa-rafią – emerytowanego i obecnego proboszcza, byłego i aktualnego kościelnego – oraz osoby cieszące się szczególnym szacunkiem i autorytetem w środowisku parafii (katechetka i świecki Nadzwyczajny Szafarz Najświętszego Sakramentu).
Począwszy od końca 2002 roku, w ramach praktyk religijnych realizowanych na terenie własnej (kłodnickiej) parafii, przez autora były prowadzone obserwacje oraz dokumentacja fotograficzna niektórych, doniosłych dla życia wspólnoty pa-rafialnej wydarzeń. Ponieważ nie są one usystematyzowane, ich znaczenie należy określić jako pomocnicze.
Tożsamość religijna jednostek składa się z trzech komponentów określają-cych ich postawy wobec religii: emocjonalnego, kognitywnego i behawioralne-go81. Z punktu widzenia poznawczego interesujące były nie tylko dane ilościowe, dotyczące praktyk obowiązkowych i pobożnościowych, ale także analiza szero-ko rozumianej wiedzy religijnej oraz deklarowanych przez respondentów postaw i zachowań, składających się na realizację doktryny. Analiza dokumentów, kwe-stionariusze, wywiady pogłębione oraz obserwacja zewnętrzna służyć miały uzy-skaniu odpowiedzi na postawione pytania, mające zweryfikować hipotezy ba-dawcze, zakładające istnienie śląskiego wzoru religijności, przyjmujące istnienie kulturowego wzoru religijności charakterystycznego dla społeczności lokalnej Kłodnicy, zawierającego silne elementy charakterystyczne dla społeczności typu wiejskiego oraz określić obszar i kierunek zmian. Podstawowym oczekiwaniem kierowanym pod adresem przyjętych metod badawczych była realizacja funk-cji kontrolnej i wzajemnie weryfikującej wobec postawionych pytań i przyjętych hipotez82. Pytanie, na ile dobór próby oraz zastosowanych instrumentów badaw-czych miały wpływ na uzyskane wyniki, pozostaje otwarte.
81 Zob. H. Mielicka, Tożsamość indywidualna a tożsamość społeczna jako wymiar religijności, w: Tożsamości religijne w społeczeństwie polskim. Socjologiczne studium przypadków, red.
M. Libiszowska-Żółtkowska, Warszawa 2009, s. 31-32.
82 Zob. obszerną literaturę nt. metodologii badań jakościowych, np.: E. Babbie, Badania spo-łeczne w praktyce, Warszawa 2007; G. Gibbs, Analizowanie danych jakościowych, Warszawa 2011; K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000 oraz D. Silverman, Prowadzenie badań jakościowych, Warszawa 2011.
W październiku 2009 r. w Szczecinie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa „Kul-tury, subkultury i społeczne światy w badaniach jakościowych”, organizowana przez Sekcję Socjologii Jakościowej i Symbolicznego Interakcjonizmu PTS oraz Instytut Socjologii Uni-wersytetu Szczecińskiego, zob. http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/download/
conf_szczecin_10_09.pdf [dostęp: 13.11.2013].
Formy zaangażowania w życie społeczności lokalnej
Analiza przeszłości pozwala na stwierdzenie, iż wartości, postawy i więzi mo-ralne podlegają ciągłym zmianom, z kolei mocniej – niż w przypadku funda-mentalnych wartości i norm – zmiany te widoczne są w odniesieniu do konkret-nych reguł postępowania, będących zastosowaniem ogólkonkret-nych zasad etyczkonkret-nych do szczegółowych dziedzin życia społecznego1. Część empiryczna ma na celu mię-dzy innymi wskazanie, że zasady rządzące codziennością, organizujące ludzką praxis w konkretnej rzeczywistości społecznej, podlegają zmianie, a człowiek nie jest tyle obserwatorem czy ofiarą nieograniczonych przemian wartości, lecz ich autorem, sprawcą, jako że ludzie – dokonując wolnych wyborów – określają kie-runek przemian2. Wątek humanistyczny, substancjalnie związany z fenomenem religijności, będzie motywem przewodnim dalszych rozważań.