„Kultura jest własnością wszystkich społeczeństw i każdego człowieka.
Decyduje o specyfice różnych społeczeństw, o odmienności ich obyczajów, aspiracji i dążeń, o wzorach produkcji materialnej i ustroju społecznego. Jest właściwym człowiekowi sposobem istnienia i społecznego bytowania, służy jego rozwojowi. W porządku podmiotowym jest dziełem człowieka jako bytu osobowego pozostającego w określonych relacjach ze społeczeństwem, a jej uza-sadnieniem i celem jest sam człowiek, który jest pierwszym i zarazem podsta-wowym faktem kultury. Wyraża się on i obiektywizuje poprzez kulturę, której jest podmiotem, sprawcą, a równocześnie – w swoich właściwościach społecz-nych – jej odzwierciedleniem. Podmiotem kultury jest człowiek integralny, (…) człowiek żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze”59. Pamiętać należy, że wprawdzie człowiek istnieje zawsze w ramach określonej kultury, ale nie jest
57 Zob. W. Piwowarski, Religijność miejska…, s. 50.
58 W. Świątkiewicz, Tradycja i wybór…, s. 74.
59 Idem, Dobro człowieka zasadą kultury (refleksje wokół ogłoszonej przez Jana Pawła II „kwe-stii kulturowej”), w: Trwałe wartości w zmieniającym się społeczeństwie w nauczaniu spo-łecznym Jana Pawła II, red. idem, Katowice 1997, s. 31.
przez kulturę zdeterminowany, nie wyraża się cały w kulturze60, transcendując jej fenomeny, wśród nich religię i jej manifestację – religijność.
Znaczenia religii w budowaniu kultury miejskiej społeczności lokalnej nie sposób przecenić, pamiętając o tym, że parafia stale stanowi jeden z najistot-niejszych elementów konstytuujących tożsamość lokalną61, a tworząc zróżnico-waną grupę społeczną związaną z terytorium zamieszkania, należy ją postrze-gać jako wspólnotę lokalną62. Wspólnotę często o większej sile oddziaływania niż wspólnota narodowa, samorządowa czy sąsiedzka. Według Elżbiety Firlit więź z parafią jako grupą religijną stanowi jeden z aspektów instytucjonalno-wspólnotowego wymiaru. Więź jednostki z parafią jest istotną częścią więzi społecznych występujących w układach lokalnych i społecznościach63. Stanowi ona istotny element konstytutywny społecznego świata – daje poczucie łącz-ności z parafią, niejako wymusza zajmowanie wobec niej określonej postawy i pozostawanie w obiektywnych zależnościach względem niej64, porządkując świat wartości ustanawia – bądź sankcjonuje – ład społeczny, przez co Kościół stanowi instytucję legitymizacji porządku społecznego65. Badania wykazują, iż więź z parafią często bywa silniejsza w mniejszych środowiskach zamieszka-nia66, co nie jest obojętne dla lokalnego świata Kłodnicy.
Społeczność lokalna opisywana jest przez socjologów za pomocą trzech głównych elementów konstytutywnych: terytorium zamieszkania, interakcji społecznych oraz trwałej więzi pomiędzy jej członkami67. Pierwszy element jest obiektywny (nieraz przypadkowy), związany z faktem narodzin lub wy-nikający z dokonania ważnych wyborów i decyzji życiowych – podjęcia pracy, założenia rodziny, budowy domu. Interakcje i więzi współkonstytuują świat kultury, stanowią wypadkową poznania i woli, manifestującą się w aktach decyzji i wyboru. Ważną rolę w budowaniu tożsamości i spójności grup reli-gijnych odgrywa ortodoksja68, będąca w istocie kanonem wzorców i norm, co ma miejsce wówczas, gdy „grupy społeczne, do których przynależą jednostki, określają w sposób istotny wartości, wzory i formy zachowań dla swoich człon-ków. Kościół jest typem grupy otwartej, ale stawiającej określone warunki oso-bom, które chcą do niego należeć. W Kościele wśród propagowanych wartości i norm rolę priorytetową odgrywają centralne prawdy wiary”69.
60 Zob. ibidem, s. 32.
61 Zob. A. Kasperek, Znaczenie locum…, s. 228.
62 Zob. ibidem, s. 229-231 oraz W. Piwowarski, Socjologia religii, Lublin 1996, s.118.
63 Zob. E. Firlit, Parafia rzymskokatolicka w Polsce…, s. 103.
64 Zob. ibidem, s. 107.
65 Zob. W. Świątkiewicz, Między sekularyzacją i deprywatyzacją…, s. 191.
66 Zob. M. Libiszowska-Żółtkowska, Postawy inteligencji wobec religii…, s. 96.
67 Zob. E. Budzyńska, Ład moralny…, s. 181.
68 Zob. J. Mariański, Kościół w społeczeństwie przemysłowym, Warszawa 1983, s. 185.
69 Ibidem, s. 73.
Parafia jest grupą społeczną, instytucją o podstawowym znaczeniu dla Kościoła, stanowi uprzywilejowane miejsce ustawicznej ewangelizacji. Tutaj dokonuje się wstępna socjalizacja religijna, tutaj utrzymywana jest kondycja religijna i moralna wierzących oraz ich łączność z Kościołem powszechnym.
W różnych systemach społeczno-kulturowych i społeczno-politycznych reali-zacja tych zadań wymagała adekwatnej do potrzeb mobilizacji sił i zasobów duszpasterskich oraz otwartości na kontakty różnego typu. Funkcjonowanie parafii dokonuje się rozmaicie w różnych kontekstach społeczno-kulturowych, a uwzględnianie z jednej strony założonych celów normatywnych, z drugiej zaś potrzeb swoich członków sprawia, że wciąż poszukuje ona swojej tożsamości.
Na tym polega wewnętrzny dynamizm parafii w procesie przeobrażeń społecz-no-kulturowych70. Ambicją autora jest ukazanie w rozdziałach prezentujących wyniki badań empirycznych dynamiki oraz kierunków przemian dokonują-cych się w parafii kłodnickiej, jednak w tym miejscu przywołać należy istnie-nie kilkunastu wspólnot i stowarzyszeń, które funkcjonują w parafii. Są to:
Domowy Kościół, Dzieci Maryi, Grupa Lednicka, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Klub Inteligencji Katolickiej, Koło Charytatywne, Koło Przyjaciół Radia Maryja, Kółko Rodzinne, ministranci, Róże Różańcowe, schola, Wieczernik Pallotyński oraz Żywy Różaniec. Liczebność poszczególnych gre-miów ma charakter dynamiczny, trudno także oceniać poziom zaangażowa-nia poszczególnych wspólnot w kreowanie obrazu żywotności laikatu parafii kłodnickiej. Bezsprzecznie starsi parafianie, dłużej funkcjonujący w ramach wspólnoty lokalnej, preferują inicjatywy o charakterze modlitewnym bądź charytatywnym. Wspólnoty typu Domowy Kościół czy Dzieci Maryi są dome-ną rodzin, zaś Grupa Lednicka czy KSM ofertę programową kierują do mło-dzieży. Największa liczba parafian zaangażowana jest w Różach Różańcowych, z kolei najnowszym podmiotem jest Klub Inteligencji Katolickiej, dla unik-nięcia zbytniego sformalizowania zwany przez inicjatorów Klubem Inicjatyw Kłodnickich. Parafia jest nie tylko miejscem kultu, ale także ośrodkiem spot-kań o charakterze społeczno-kulturalnym, jednak zaangażowanie w grupy re-ligijne i stowarzyszenia kościelne jest znacznie niższe niż uczestnictwo w prak-tykach religijnych71. Ma to związek z relatywnie niskim poziomem kapitału społecznego, niechęcią do angażowania się w sprawy niedotyczące bezpośred-nio najbliższej rodziny, a także tradycyjnie rozumianym ładem społecznym, niemniej należy odnotować istnienie i funkcjonowanie w parafii ośrodków mających potencjalnie większy – niż sama przynależność terytorialna – wpływ na budowanie poczucia wspólnoty.
70 Zob. J. Mariański, Religia i Kościół między tradycją…, s. 267-268.
71 Zob. idem, Udział katolików świeckich w życiu parafii (założenia i rzeczywistość), Płock 2008, s. 42. Janusz Mariański zauważa, że skala i charakter tego zjawiska w Polsce ma zgoła odmienny charakter niż w kościołach zachodnich, gdzie zaangażowanie w grupy i stowa-rzyszenia jest wysokie, w przeciwieństwie do skali praktyk.
Oprócz parafii, istotnymi czynnikami tworzenia więzi, a zarazem kultu-rowej socjalizacji społeczności Kłodnicy są instytucje kultury – szkoła oraz biblioteka.
Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2, publiczna placówka oświatowa grupują-ca Przedszkole nr 36, Szkołę Podstawową nr 25 i Gimnazjum nr 18, w pewnym okresie życia staje się ważnym miejscem kształtowania tożsamości lokalnej.
Niemal 400 uczniów, ich rodzice, rodzeństwo, dziadkowie doświadczają po-czucia wspólnoty, a przekazywane w procesie edukacji wartości moralne wpły-wają integrująco na życie społeczne, określając jednocześnie zasady odrębności społeczności72 kłodnickiej. Ważnym wydarzeniem dla zbiorowości jest organi-zowana corocznie w okresie Bożego Narodzenia tzw. Wigilia Środowiskowa, otwarte dla wszystkich spotkanie nauczycieli i uczniów, ale także absolwen-tów, ich rodzin, a nawet seniorów niezwiązanych bezpośrednio ze szkołą.
Spotkanie przy kawie i ciastku, śpiewanie kolęd, rozmowy i wspólnie spędzone popołudnie zawsze gromadzi kilkuset uczestników. Kalendarz roku szkolne-go, zwłaszcza jego pierwszy i ostatni dzień, a także Dzień Nauczyciela stano-wią momenty szczególnej mobilizacji środowiska szkoły i poczucia lokalnej, skupionej wokół szkoły, więzi. Dodatnie wskaźniki migracji, a także rosnąca liczba rodziców, którzy dowożą dzieci z innych dzielnic miasta, zmusiły sa-morząd gminny do zorganizowania wiosną 2013 roku, w odrębnym budynku przy ul. J. Poniatowskiego 6, oddziału przedszkolnego dla dzieci najmłodszych.
Pomimo wysokiego statusu Szkoła pełni przede wszystkim funkcje dydaktyczne, sporadycznie stanowiąc instytucję życia kulturalnego środowiska lokalnego.
Filia Nr 8 Miejskiej Biblioteki Publicznej, znajdująca się na terenie Kłod- nicy, posiada ok. 8000 woluminów i ok. 250 zarejestrowanych czytelników.
Umiarkowany ruch jest odzwierciedleniem stanu czytelnictwa w ogóle, a ten-dencje nie napawają optymizmem. Biblioteka jest miejscem nieformalnych spotkań części przedstawicielek społeczności lokalnej, stwarza możliwości wy-miany poglądów, omówienia spraw bliźnich, podzielenia się wrażeniami na te-mat lektury czy niezobowiązującej rozmowy. W bibliotece znajduje się niewiel-ka salniewiel-ka wraz z zapleczem sanitarnym, pozwalająca na organizowanie różnego rodzaju przedsięwzięć (spotkań, odczytów, projekcji, warsztatów) oraz kom-pletnie wyposażony, bezpłatny punkt dostępu do Internetu. Próby organizo-wania zajęć plastycznych dla dzieci czy spotkań z ciekawymi ludźmi spotykały się z nikłym zainteresowaniem mieszkańców73. Z relacji kłodniczan wynika,
72 Zob. W. Świątkiewicz, Integracja kulturowa i jej społeczne uwarunkowania, Katowice 1987, s. 71.
73 Podobna sytuacja występowała za każdym razem, gdy z inicjatywy różnych osób w para-fialnym Domu Katechetycznym próbowano organizować przedsięwzięcia z powodzeniem funkcjonujące w innych parafiach: kawiarenkę niedzielną, bibliotekę parafialną, spotkania kolędowe, wykłady tematyczne. Za każdym razem zainteresowana była nieliczna grupa, zazwyczaj tych samych osób.
że placówka nigdy nie spełniała funkcji świetlicy środowiskowej, czego tym bardziej próżno oczekiwać w erze powszechności mediów elektronicznych.
Realizowana na płaszczyźnie aksjologicznej, między innymi poprzez insty-tucje – parafię, szkołę i bibliotekę – integracja kulturowa, bazuje na powszech-nie akceptowanych wartościach podstawowych. Nie wyklucza to istpowszech-nienia wartości innych lub akceptowanych w mniejszym stopniu, jednak odrzucanie przez członków społeczności wartości podstawowych w praktyce uniemożli-wia funkcjonowanie stosunków społecznych74. Świat wartości scala społecz-ność i warunkuje jej istnienie.