Dolnego Śląska – studium porównawcze wybranych miejscowości
4. Charakterystyka badanych miejscowości
Autorka podjęła próbę wykonania syntetycznej charakterystyki terenów wspólnych w wybranych wsiach dolnośląskich. Analizę porównawczą wykonano dla 8 miejscowości, w których łącznie zinwenta-ryzowano 10 miejsc wspólnych. Wszystkie wsie położone są w województwie dolnośląskim, a ich wybór został pokierowany zgłoszeniem sołectwa do ubiegłorocznej edycji konkursu „Piękna Wieś Dolnośląska 2013”. Analiza polegała na określeniu funkcji każdego z badanych obiektów, wskazaniu ich dokładnej
lokalizacji, która obrazowała stopień dostępności do konkretnego miejsca, a także wskazaniu elemen-tów ich zagospodarowania pod względem zieleni i małej architektury. Efektem tych badań jest wyka-zanie współczesnych tendencji kształtowania terenów wiejskich zadedykowanych integracji społecznej oraz ich powiązanie z krajobrazem przyległym. Przekrój przez poszczególne tereny ukazuje tabela 1, która przedstawia syntetyczną charakterystykę miejsc wspólnych w wybranych wsiach.
Tab. 1. Wykaz terenów wspólnych objętych inwentaryzacją (opr. aut.)
Lp . Miejscowość (gmina) Funkcja terenu Lokalizacja zagospodarowania – Elementy zieleń Elementy zagospodarowania – mała architektura 1. Krzydlina Wielka (gm. Wołów) Ilustracja 1 Sportowo- -rekreacyjna: „Oaza spokoju” Na granicy z Parkiem Krajobrazowym „Dolina Jezierzycy” Brak; w posiadaniu projekt nasadzeń w większości z gat. nienawiązującymi do charakteru wsi Teren ogrodzony – budynek gospodarczy,
altana, ławki, boisko 2. Nowa Wieś Wielka (gm. Paszowice) Ilustracje 8–10
Rekreacyjna Przy świetlicy towarzysząca – gat. Zieleń wysoka –
rodzime Altana, ławki 3. Rekreacyjna Przy studni, wzdłuż drogi głównej Rośliny ozdobne, sezonowe Studnia o charakterze ozdobnym, ławki 4. Rekreacyjna Rondo na połączeniu dróg Zieleń wysoka, średnia – gat. rodzime
Stół z ławkami, tablice informacyjne o zasobach przyrodniczych najbliższej okolicy 5. Osola (Oborniki Śląskie) Ilustracje 2, 3 Sportowo-rekreacyjna: „Zakątek aktywnego wypoczynku” Centralna część wsi,
przy parku Zieleń wysoka, średnia – gat. rodzime Ławy z ławkami
6. (gm. Lubin) Chróstnik Ilustracja 4
Sportowo-
-rekreacyjna W centrum wsi Brak
Teren ogrodzony – plac zabaw; siłownia plenerowa, kompleks boisk sportowych,
zaplecze socjalno-sanitarne 7. (gm. Leśna)Wolimierz Rekreacyjna W centrum wsi
Zieleń wysoka, średnia – towarzysząca – gat. rodzime, rośliny ozdobne, sezonowe
Ławy z ławkami, murek oporowy 8. Nowice (gm. Jaworzyna Śląska) Ilustracje 11–14 Rekreacyjna Historyczna lokalizacja poniemieckiego ogródka piwnego Zieleń wysoka – towarzysząca – gat. rodzime
Scena, ławki, polana rekreacyjna 9. Nowy Gierałtów (gm. Stronie Śląskie) Ilustracja 5 Rekreacyjna: „Wiejski plac zabaw i spotkań”
Przy wjeździe do wsi, w pobliżu rzeki Zieleń wysoka – towarzysząca – gat. rodzime, skalniaki – zieleń ozdobna 2 altany, „domek spotkań”, kosz do gry w koszykówkę z niewielkim betonowym placem, ławki 10. Gogołowice (gm. Lubin) Ilustracje 6, 7 Rekreacyjno-
-edukacyjna Przy stawie
Zieleń wysoka, średnia – towarzysząca – gat.
rodzime
Altana, pomost, ławki, miejsce na ognisko
Zinwentaryzowane tereny wspólne zostały podzielone na dwie grupy, w zależności od sposobu ich zagospodarowania i pełnionej funkcji:
1. Tereny wspólne o funkcji rekreacyjno-sportowej
Ciekawym rozwiązaniem jest teren we wsi Krzydlina Wielka nazwany przez mieszkańców „Oaza spokoju”. Miejsce to pełni funkcję plenerowych spotkań integracyjnych, ale może być wykorzystywane również przez odwiedzających miejscowość lub będących na trasie turystycznej Tarchalice–Lubiąż
tu-rystów, mogących skorzystać z ciekawych warsztatów organizowanych przez mieszkańców wsi. Pro-jekt ten jest zgodny z wizją rozwoju oraz Planem Odnowy Miejscowości. W ofercie widnieje m.in. pokaz wypieku sękacza, wypalanie w drewnie, przygotowanie zdrowych i smacznych przetworów oraz siano-sploty. Teren został wykoszony przez mieszkańców, ogrodzony drewnianym płotem, odremontowano znajdujące się tam pomieszczenie gospodarcze i doposażono obszar w drewnianą wiatę, grill oraz ław-ki. Plac może pełnić funkcję rekreacyjno-sportową wraz z placem zabaw dla dzieci i boiskiem do piłki nożnej. Ma bardzo urokliwe położenie nieopodal skraju lasu, gdzie rozpościerają się Mokradła Dębniań-skie i Park Krajobrazowy „Doliny Jezierzycy”. Zagospodarowanie terenu prezentuje się dobrze, wyko-rzystane materiały oraz formy nowo powstałych obiektów harmonizują z otoczeniem. Jedynym manka-mentem jest zieleń, a raczej obecnie jej brak. Mieszkańcy posiadają projekt doboru szaty roślinnej dla tego terenu, ale nie został on do tej pory jeszcze zrealizowany. Niemniej gatunki w nim zaproponowa-ne mało wiążą się z tradycyjnymi nasadzeniami wiejskimi.
Ilustracja 1. „Oaza spokoju” w Krzydlinie Wielkiej. Fot. A. Podolska
Kolejny, świeżo powstały teren wspólny zlokalizowany jest we wsi Osola. Na historycznych mapach miejscowość jest pokazywana jako przysiółek Wielkiej Lipy, rozwinęła się ona wówczas jako zaplecze letniskowo-weekendowe dla Wrocławia. Ludzie zamożni, którzy chcieli wycofywać się z życia wrocław-skiego właśnie tutaj odnajdywali ciszę i spokój. Podobną funkcję wieś pełni również w dzisiejszych cza-sach. Powstaje tutaj wiele nowych domów. Ze względu na atrakcyjne położenie i dobre połączenie ko-lejowe z Wrocławiem ludzie chętnie się tu osiedlają.
Projekt zakłada kompleksowe zagospodarowanie pod względem sportowym, rekreacyjnym, edu-kacyjnym i kulturalnym miejscowości Osola na rzecz mieszkańców oraz turystów. Wszystkie działania w ramach projektu mają na celu uatrakcyjnienie miejsca zamieszkania oraz stworzenie oferty dla osób z „okolic”. W ramach projektu powstała baza pod przyszłą wieś tematyczną „Osola – wioska zdrowego człowieka”, połączona z ofertą kulturalno-edukacyjną: powstało przedszkole, funkcjonują zajęcia rozwo-jowe dla mieszkańców oraz organizowane są liczne imprezy promujące zdrowy styl życia. Zagospodaro-wanie terenu ma zachęcać zarówno mieszkańców, jak i potencjalnych turystów do aktywnego spędzania
wolnego czasu. Ostatnim etapem projektu, zrealizowanym w 2013 r. był zakątek aktywnego wypoczyn-ku – siłownia zewnętrzna. Wokół zakątka znajduje się park z miejscami do wypoczynwypoczyn-ku, a w niedale-kiej odległości zlokalizowany został skwer biesiadny i „Bosa trasa turystyczna”. W obrębie miejscowo-ści zostały wytyczone także szlaki Nordic Walking. Elementy zagospodarowania terenu są wykonane z naturalnych materiałów, dzięki czemu łatwo wpisują się w okoliczny krajobraz.
2. 3.
Ilustracja 2. Skwer biesiadny – początki realizacji, 2012 r. Fot. A. Podolska Ilustracja 3. Bosa ścieżka... Fot. A. Podolska
Funkcja sportowa została również poruszona w zagospodarowaniu terenu wspólnego we wsi Chróst-nik, w której mieszkańcy sami zadecydowali o sposobie zagospodarowania terenu w centrum wsi – jest to centrum sportowo-rekreacyjne z plenerową siłownią, boiskami, zapleczem sanitarno-socjalnym, ogro-dzonym placem zabaw i miejscami do odpoczynku. Mieszkańcy organizują tam zawody sportowe rangi regionalnej, a także spotkania integracyjne przy grillu. Zagospodarowanie tego miejsca jest skierowa-ne głównie do mieszkańców Chróstnika, gdyż położenie miejscowości nie sprzyja raczej turystyce. Ele-menty zagospodarowania zaczerpnięte zostały z ogólnodostępnych katalogów, są seryjne, nie przeja-wiają sobą oryginalności ani indywidualności. Dużym mankamentem jest zupełny brak zieleni średniej i wysokiej. Dokuczliwe jest to z pewnością w ciepłe, słoneczne dni, kiedy nie ma możliwości schronie-nia się choćby na chwilę w cieniu drzew. Przez to z pewnością teren w okresie letnim ma ograniczone godziny użytkowania.
2. Tereny wspólne o funkcji typowo rekreacyjnej
Wolimierz to wieś od dawna znana jako miejscowość turystyczna, w której rozwija się agroturysty-ka. Dogodne położenie służy organizowaniu w te strony wycieczek pieszych czy rowerowych w różne zakątki Łużyc. Atrakcyjne położenie wśród gór, lasów i jezior przyczynia się do popularności wsi o każ-dej porze roku. Z inicjatywy mieszkańców został zagospodarowany na cele rekreacyjne teren po daw-nej remizie. Ma być on wykorzystywany zarówno przez mieszkańców wsi, jak i przybyłych do miejsco-wości turystów. Jest on otoczony kamiennym murkiem, budulec został pozyskany z ruin budynku, który pierwotnie stał na działce nr 176 przejętej od Urzędu Miasta i Gminy Leśna na zasadzie użyczenia. Za-gospodarowanie terenu bez wątpienia przyczyniło się do podniesienia estetyki wsi. W skład zagospo-darowania terenu weszły także stoły drewniane wraz z ławami oraz donice, a także sadzonki drzew, krzewów i roślin ozdobnych. Zagospodarowanie terenu jest spójne z charakterem miejscowości, dzięki zastosowaniu lokalnych materiałów oraz dosadzeniu roślin ozdobnych zgodnych z tradycyjnym kształ-towaniem przestrzeni wiejskiej.
Kolejną wsią odznaczającą się malowniczym położenie jest Nowy Gierałtów – jest to typowa wieś łańcuchowa ciągnąca się wzdłuż rzeki Białej Lądeckiej, której dolina tworzy naturalną granicę pomię-dzy Górami Bialskimi i Górami Złotymi. Wieś pełni funkcję turystyczno-letniskową, a jej wyróżnikiem jest m.in. teren wspólny zlokalizowany zaraz przy wjeździe do wsi od strony Starego Gierałtowa, tuż przy rzece. Obszar ten został zagospodarowany spójnie z otaczającym krajobrazem. Obiekty na nim stoją-ce, tj. dwie wiaty, „domek spotkań” wybudowane zostały z uwzględnieniem miejscowej tradycji, z natu-ralnych materiałów, spójnych z tymi, jakie można wyróżnić w całej miejscowości. Również detal użyty w obiektach małej architektury nawiązuje do pobliskiej zabudowy. Teren ten jest otwarty, od drogi dzieli go naturalna granica rzeki. Spójność w zagospodarowaniu można zauważyć również w doborze roślin-ności, jaka została wprowadzona na znajdującym się w centrum placu skalniaku. Ma on również
rakter naturalnej granicy, dzielącej plac na dwie części, którym przypisać można odrębne funkcje. Miej-sce to nazwane zostało przez mieszkańców jako: „Wiejski Plac Zabaw i Spotkań”, a jego oryginalnym wykorzystaniem jest organizowanie na nim od maja do października „Sobotnich jarmarków” – wiejskie-go jarmarku produktu lokalnewiejskie-go. Dodatkową atrakcją jest leśna ścieżka edukacyjno-przyrodnicza, któ-ra rozpoczyna się tuż obok placu. Teren ten może służyć zarówno mieszkańcom, jak i turystom odwie-dzającym te okolice.
Gogołowice – wieś pachnąca pigwą, jak mówią sami mieszkańcy, dążący do tego, aby roślina ta stała się wyróżnikiem ich miejscowości. Teren wspólny zlokalizowany jest w bezpośrednim sąsiedz-twie stawu wiejskiego. Jego odbudowa i adaptacja na cele rekreacyjne rozpoczęła się w 1996 r. i trwa-ła niemal 10 lat. Otoczenie stawu wyposażono w drewnianą wiatę z ktrwa-ładką widokową, wytyczono miejsce na ognisko, uzupełniono ławki, dodano donice na roślinność niską, dosadzono również drze-wa i krzewy ozdobne. Staw został także zarybiony przez miejscowe koło wędkarskie. Dodatkowo od świetlicy do stawu wytyczono kilometrowy odcinek ścieżki edukacyjno-przyrodniczej „Staw Gogoło-wice”. Na trasie ścieżki ustawiono 7 tablic informacyjno-edukacyjnych („Owadzia stołówka”, „Drze-wa i krzewy ozdobne”, „Drze„Drze-wa i krzewy owocowe”, „Roślinność wodna”, „Organizmy bezkręgowe”, „Płazy”, „Trasa przebiegu ścieżki przyrodniczej”), z informacji na nich zawartych można zapoznać się z ekosystemem stawu wiejskiego oraz fauną i florą prywatnych ogrodów przydomowych. Na ścież-ce prowadzone są warsztaty edukacyjne, a pobliski pomost – kładka widokowa służy do obserwacji roślinności wodnej i organizmów bezkręgowych. Miejsce to stało się idealne do aktywnego spędza-nia wolnego czasu przez mieszkańców wsi oraz całego powiatu oraz z pewnością przyczyniło się do zwiększenia wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych wśród dzieci i młodzieży. Zagospodarowanie te-renu zostało wykonane zgodnie z charakterem miejscowości, zastosowane materiały są naturalne oraz ujednolicone na całym terenie. Dużym plusem jest również dobór gatunkowy roślinności, jaka to-warzyszy poszczególnym elementom zagospodarowania terenu. Jest ona charakterystyczna dla ob-szarów wiejskich i właściwie dobrana dla poszczególnych siedlisk stanowiących przystanki ścieżki przyrodniczo-edukacyjnej.
6. 7.
Ilustracja 6. Gogołowice – drewniana wiata nad stawem. Fot. A. Podolska Ilustracja 7. Ścieżka edukacyjno-przyrodnicza. Fot. A. Podolska
Przykładem miejscowości posiadającej kilka zagospodarowanych spójnie terenów wspólnych jest Nowa Wieś Wielka. W miejscowości można wyróżnić trzy zadbane i zaaranżowane przez mieszkań-ców przestrzenie publiczne. Stanowią je: otwarty teren przy świetlicy, wyposażony w scenę przezna-czoną na imprezy plenerowe i trawnik z zintegrowanymi stołami i ławkami; niewielki obszar o funk-cji estetycznej w górnej części wsi ze studnią, ławką i roślinnością ozdobną, jego zagospodarowanie jest wynikiem projektu działaj lokalnie pn.: „Gościu siądź pod mym liściem i odpocznij sobie” oraz rondo na rozstaju dróg, przy wjeździe do Wąwozu Lipa, gdzie pośród roślinności wysokiej postawio-no zintegrowany stół z ławkami oraz tablice informacyjne o zasobach przyrodniczo-krajobrazowych najbliższej okolicy.
Ilustracja 8. Nowa Wieś Wielka – teren wspólny przy świetlicy. Fot. A. Podolska
9. 10.
Ilustracja 9. Nowa Wieś Wielka – zagospodarowanie terenu wokół studni. Fot. A. Podolska Ilustracja 10. Nowa Wieś Wielka – rondo. Fot. A. Podolska
Ciekawą inicjatywę przejawili mieszkańcy wsi Nowice, którzy w swoim programie krótkotermino-wym założyli adaptację miejsca spotkań – „Koziarni”, pełniącej funkcję amfiteatru letniego. Spędza-nie wolnego czasu w „Koziarni” było Spędza-niegdyś tradycją wśród przedwojennych mieszkańców Nowic, na tym terenie zlokalizowany był bowiem ogródek piwny. Obecnie organizowane są tutaj cykliczne impre-zy integrujące mieszkańców wsi: Nowickie wieczory z pochodniami, majówka, zloty harlejowców. Te-ren czynem społecznym został w części utwardzony, wymurowano grill, postawiono 11 stołów biesiad-nych i 22 ławy, zakupiono materiał na zadaszenie sceny. Gmina wykonała oświetlenie. Teren „Koziarni” połączono z główną drogą biegnącą przez wieś aleją obsadzoną bzami, które dodatkowo podkreśla-ją wiejski charakter całego założenia. W planach jest stworzenie tam również placu zabaw i boiska do piłki plażowej. Koziarnia to nie tylko doskonałe miejsce integracji mieszkańców wsi, ale również podtrzymywanie tradycji, zachowanie wartości historycznej i kulturowej, które prowadzi do ożywienia kulturalnego wsi.
11. 12.
Ilustracja 11. Nowice – teren wspólny, widok z 1931 r. Źródło: http://fotopolska.eu/490084,foto.html?o=b20514 Ilustracja 12. „Koziarnia” – stan z 1931 r. Źródło: http://fotopolska.eu/68210,foto.html?o=b20514
13. 14.
Ilustracja 13. Współczesne zagospodarowanie „Koziarni”. Fot. A. Podolska Ilustracja 14. „Koziarnia” – współczesny widok ze sceny. Fot. A. Podolska
5. Podsumowanie
Przeanalizowane tereny wspólne dowodzą, że wiele miejscowości dba o swoje przestrzenie wspólne, a także właściwie, często w oryginalny sposób je kształtuje. Tyczy się to głównie schematu funkcjonal-no-przestrzennego, doboru materiałów do budowy elementów składowych poszczególnych terenów, ich formy, czy detalu. Niestety wiele terenów posiada jeszcze słaby dobór gatunkowy lub w niektórych reali-zacjach jest on zupełnie pomijany. Negatywnym zjawiskiem jest w tej kwestii także brak uwzględniania tradycji regionalnych w nowo wykonywanych nasadzeniach. Często wzorce czerpane są z terenów miej-skich, gdzie mało wymagające, zimozielone rośliny zajmują miejsce tradycyjnym, charakterystycznym dla krajobrazu wiejskiego różnobarwnym kompozycjom. Przez to w wielu miejscowościach powstają iden-tyczne sposoby zagospodarowania, które tworzone są nie dla poszczególnych rejonów kulturowych, lecz dla całego kraju, w wyniku czego trudno jest mówić o wyróżnikach nawiązujących do tradycji miejsca.