Jaszczów to miejscowość leżąca nad Wieprzem, jednej z najbardziej atrakcyjnych dla turystyki ka-jakowej rzek Lubelszczyzny. Miejscowość liczy około 900 mieszkańców, a jednym z najważniejszym pod względem funkcjonalnym obiektów jest duża szkoła podstawowa leżąca bezpośrednio przy rzece. Wstępem do sporządzenia projektu rewitalizacji były studenckie opracowania projektowe wykonane pod opieką dr hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej, które stały się przyczynkiem do dyskusji nad kierunka-mi zagospodarowania rekreacyjnego obszarów nadrzecznych3.
3 Jesienią 2005 roku odbył się cykl spotkań z mieszkańcami wsi, uczniami i pracownikami szkoły, celem wy-pracowania programu funkcjonalno-użytkowego, który w najlepszy sposób odpowiadałby na potrzeby użytkowni-ków terenu rekreacyjnego.
Objęty projektem obszar częściowo składał się z terenów przyszkolnych, przeznaczonych na cele sportowe, sąsiadujących z naturalnym, nieuregulowanym brzegiem rzeki, wykorzystywanym chętnie przez wędkarzy, kajakarzy i młodzież.
Głównym problemem obszaru było jego całkowite niezagospodarowanie, przy jednoczesnym, czę-stym użytkowaniu, zarówno przez mieszkańców jak i przez turystów. Sąsiedztwo terenów sportowych należących do szkoły, potęgowało wrażenie niedostosowania tego miejsca do celów rekreacyjnych.
W zakresie koncepcji było zmodernizowanie istniejących boisk sportowych, organizacja przystani kajakowej oraz miejsc biwakowych, modernizacja i korekta przebiegu ciągu pieszego. Działania projek-towe miały na celu zwiększenie atrakcyjności, bezpieczeństwa i walorów użytkowych opracowywane-go terenu oraz wytworzenie publicznej przestrzeni rekreacyjno-sportowej dla lokalnej społeczności.
Obszar opracowania został podzielony na cztery części funkcjonalne: dojazdowo-parkingową, spor-tową, przystań z miejscami biwakowymi i boisko do siatkówki plażowej. Ważnym elementem projektu było podniesienie walorów estetycznych istniejącej kładki pieszej. Charakterystyczne dla projektu było użycie naturalnych materiałów: drewna, wikliny i lokalnego kamienia wapiennego oraz minimalna inge-rencja w krajobraz naturalny.
Podobnie jak w przypadku skweru w Łysołajach nie powiodła się pierwsza próba uzyskania unij-nych funduszy na realizację przestrzeni. Dopiero kolejny wniosek, składany przez innego wnioskodaw-cę (Gminny Ośrodek Kultury w Milejowie) otrzymał dofinansowanie unijne. Składanie dokumentów po raz drugi nastąpiło w oparciu o projekt budowlany bazujący na koncepcji pierwotnej [12].
a. b.
c.
Ilustracja 7. Rysunki z koncepcji projektowej.
Ilustracja 8. Widok ogólny, w oddali szkoła. Fot. N. Przesmycka 2014
Ilustracja 9. Miejsca biwakowe. Fot. N. Przesmycka 2014
Zrealizowany projekt w dużym stopniu opiera się na rozwiązaniach z pierwszej koncepcji. Najważ-niejsze funkcje zostały zachowane, jednak zrezygnowano z indywidualnie zaprojektowanych elemen-tów małej architektury (np. ławki na murkach oporowych, zastępując je rozwiązaniami typowymi). Zre-zygnowano również z elementów poprawiających wygląd kładki pieszej. Wycięto stare drzewa rosnące nad rzeką, przez co zatracił się naturalny charakter miejsca.
5. Podsumowanie i wnioski
Idea rewitalizacji przedstawianych przestrzeni publicznych powstała po wstąpieniu Polski do UE w związku z pojawiającymi się możliwościami pozyskania funduszy unijnych. Pierwsze prace projekto-we projekto-we wszystkich opisanych przypadkach były poprzedzone spotkaniami z lokalną społecznością i de-cydentami, podczas których omówiono najważniejsze potrzeby i wypracowano ogólne wytyczne pro-jektowe. Na nich bazowały dalsze opracowania propro-jektowe.
Projekty uzyskały wsparcie z funduszy europejskich w ramach działania: Odnowa i rozwój wsi ob-jętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 z działania 313, 322, 323. Całko-wity koszty operacji rewitalizacji w Jaszczowie w złotych z VAT wyniósł 1 474 591,62 PLN, wnioskowa-na kwota pomocy 500 000 PLN. Rewitalizacja skweru rekreacyjnego w centrum wsi Łysołaje wyniosła 425 063,17 PLN, z czego wnioskowana kwota pomocy to 236 955 PLN [13].
Głównym problemem w funkcjonowaniu opisanych przestrzeni publicznych jest ich zawłaszczenie przez osoby spożywające alkohol, których obecność zniechęca innych użytkowników do korzystania z tych terenów. Ten socjologiczny problem jest mocno zakorzeniony w krajobrazie społecznym polskiej wsi. Miejsce rekreacyjne przy fontannie w Milejowie początkowo dedykowane przede wszystkim rodzi-com z dziećmi i osobom starszym, w momencie gdy zaczęli przesiadywać tam pijący alkohol, straci-ło na popularności. Lokalne władze starają się w różny sposób rozwiązać ten problem. W Milejowskim parku początkowo zainstalowano monitoring, co jednak nie przyniosło pożądanych efektów. Z czasem usunięto część zniszczonych przez użytkowników ławek, celowo nie zastępując ich nowymi.
Problem opisany wyżej dotyczy przede wszystkim przestrzeni położonych w pobliżu punktów sprze-daży alkoholu, w mniejszym zaś stopniu dotyka terenu rekreacyjnego w Jaszczowie. Wpływ na to ma zarówno usytuowanie przy szkole, znaczne oddalenie od zabudowy mieszkaniowej, jak i szersze gro-no użytkowników (turyści, kajakarze, wędkarze).
Pomimo opisanych powyżej problemów w funkcjonowaniu nowych przestrzeni publicznych na tere-nach wiejskich, są one lubiane przez mieszkańców, a nawet stanowią przedmiot dumy, o czym świad-czy chociażby uroświad-czyste nadanie patronatu parkowi4, czy obecność relacji z tych miejsc w dyskusjach i na forach internetowych. Nowe przestrzenie publiczne w opisanych miejscowościach stały się miej-scem ożywionych kontaktów pomiędzy mieszkańcami.
Bibliografia
1. Turski S., Powiat Łęczyński. Rejon Żółkiewski, Łęczna, 2007.
2. Projekt modernizacji Parku Gminnego w Milejowie, Powiat Łęczyński, autorzy: N. Przesmycka, E. Przesmycka, E. Koziołek, styczeń 2004.
3. Rewitalizacja skweru rekreacyjnego w miejscowości Łysołaje, gmina Milejów. Projekt
Koncep-cyjny, projektanci: dr hab. inż. arch. E. Przesmycka, prof. PL, mgr inż. arch. M. Sosnowska, mgr
inż. arch. N. Przesmycka, luty 2006.
4. Rewitalizacja boisk sportowych wraz z przylegającym terenem sportowym w miejscowości
Jasz-czów, gmina Milejów. Projekt Koncepcyjny, projektanci: dr hab. inż. arch. E. Przesmycka, prof.
PL, mgr inż. arch. M. Sosnowska, mgr inż. arch. N. Przesmycka, luty 2006.
5. Kowicki M., Patologie. Wyzwania architektoniczno-planistyczne we wsi Małopolskiej. Studium na
tle tendencji krajowych i europejskich, 2010, Politechnika Krakowska, Kraków.
6. Kowicki M., Współczesne przestrzenie wsi i małych miasteczek, [w:] Czasopismo techniczne. Ar-chitektura, 2006, r. 103, z. 14-A, s. 57–67.
7. Borcz Z., Architektura wsi, 2003, AWR, Wrocław.
8. Borcz Z., Rozwój przestrzenny wsi o tradycjach miejskich [w:] Zarządzanie krajobrazem kulturo-wym, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego nr 10, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, So-snowiec 2008, s. 171–177.
9. Borcz Z., Krajobraz nizinnych wsi Dolnośląskich, 1999, Akademia Rolnicza, Wrocław. 10. http://deskorolka.extreme.org.pl/index.php?what=1889 (20/11/2013).
11. Rewitalizacja skweru w centrum wsi Łysołaje, mgr inż. arch. W. Borek, 2009.
12. Rewitalizacja boisk z przyległym terenem rekreacyjnym, mgr inż. arch. W. Borek, 2008. 13. www.milejow.pl/milejow-zdobywa-kolejne-fundusze.html (20/11/2013).