Przestrzeń sacrum w krajobrazie wsi Sidzina

Wieś Sidzina położona jest w województwie opolskim, w powiecie nyskim, we wschodniej części gmi-ny Skoroszyce. Układ urbanistyczgmi-ny oparto na założeniu centralgmi-nym. Przez środek osady, w kierunku północ–południe, biegnie droga krajowa nr 46, rozdzielając zabudowania.

Do najważniejszych zachowanych wartości kulturowych, przyrodniczych oraz krajobrazowych należą: – Kościół parafialny pw. św. św. Piotra i Pawła XIV, XVII i XVIII wieku.

– Kościół odpustowy pw. Znalezienia Krzyża Świętego i M.B. Częstochowskiej z XIX wieku. – Zespół dworski z XVI–XIX wieku (baszta obronna, oficyna, park).

Kościół odpustowy pw. Znalezienia Krzyża Świętego i M.B. Częstochowskiej zbudowano w 1873 r., w miejscu XVII-wiecznej kaplicy. Na lokalizację wybrano „szczere pole”. Najbliższe zabudowania są w odległości 1,5 km.

Z powstaniem świątyni wiążą się legendy. Najczęściej przytacza się historię odnalezienia krzyża przez chłopa [7]. Druga dotyczy Reginy, córki Alfreda Hylli, bogatego gospodarza ze Skoroszyc, zako-chanej wbrew woli ojca w Richardzie, bandosie przybyłym spod Olesna do prac polowych. Miłość skoń-czyła się tragicznie. Po zamordowaniu mężczyzny kobieta popełniła samobójstwo. Zrozpaczony ojciec ufundował kościół [6].

Dojście i dojazd do świątyni, prowadzone od drogi łączącej Nysę z Niemodlinem i Opolem, akcen-tuje aleja drzew lipowych. Wokół budynku rośnie zieleń, średniowysoka i wysoka (Ilustracja 17). Przed głównym wejściem zrealizowano plac ze studnią oraz ławkami dla wiernych. Aleja, obejście i plac po-siadają nawierzchnię gruntową. (Ilustracja 18) Struktura przestrzenna formy architektonicznej zaakcen-towana wieżą, przyjęta biała kolorystyka ścian zewnętrznych, a także specyficzne cechy miejsca, oto-czenie łąk i pól uprawnych, decydują o tym, że budynek jest bardzo dobrze widoczny z odległości wielu

15. 16.

Ilustracja 15. Widok jednego z krzyży przydrożnych w Złotogłowicach. Fot. G. Lasek Figure 15. The view of a cross located by the road in Zlotoglowice. Photo by G. Lasek

Ilustracja 16. Widok jednej z kaplic przydrożnych w Złotogłowicach. Fot. G. Lasek Figure 16. The view of a chapel located by the road in Zlotoglowice. Photo by G. Lasek

kilometrów. Stanowi wyraźny akcent i mocną formę w krajobrazie. W godzinach wieczornych i nocnych oddziaływanie spotęgowano oświetleniem światłem sztucznym. Całość jest bardzo atrakcyjna wizualnie i estetycznie. Uwarunkowania treści, formy i funkcji architektury sakralnej przyczyniają się także do tego, że nie tylko kościół oddziałuje na płaszczyźnie chrze-ścijańskiej symboliki i znaku. Ze względu na kontekst lokalizacji symbolicznego znaczenia nabierają ota-czające go drzewa, zboża, kolorystyka itd. Niestety, zwraca uwagę m.in. brak utwardzonej nawierzchni, parkingu, pojemników na odpadki. Za kościołem stoi nieestetyczny, niehigieniczny drewniany wc.

Lokalizacja kościoła wraz z przestrzenią sakralną w znacznej odległości od zabudowań i w szczerym polu, wpływa na zakres wykorzystania przestrzeni sacrum. Związany jest głównie z kultem. Przykła-dem są msze święte oraz organizowane uroczysto-ści odpustowe. Kompleks chętnie odwiedzają piel-grzymi i turyści. Jest wizytówką Sidziny.

5. Podsumowanie

– Obiekty oraz przestrzenie sacrum są nieod-łącznym elementem krajobrazu obszarów wiej-skich. Spośród nich kościoły stanowią trady-cyjną dominantę. Oddziałują jako symbol, znak Kościoła – społeczności zarówno w skali ma-krownętrza krajobrazowego w pejzażu otwar-tym, jak również w skali mikrownętrza. Są zna-czące w krajobrazie zamkniętym, w zwartej zabudowie.

– Zaprezentowana na przykładzie Złotogłowic oraz Sidziny charakterystyka przestrzeni sa-kralnej wskazuje na jej różnorodność. W oby-dwu przypadkach rozplanowana jest wokół lub w strefie bezpośredniego oddziaływania bu-dynków kościelnych. Definiują i konkretyzu-ją one konkretyzu-ją poprzez, wpisaną w strukturę archi-tektoniczno-przestrzenną treść, dopełniającą i ukierunkowującą funkcję, formę i konstruk-cję. Podstawowe różnice dotyczą m.in. jako-ści oraz sposobów wykorzystania przestrzeni sacrum, np. na cele reprezentacyjne, proce-syjne, komunikacji, kultu, kontemplacji, rekre-acji lub cmentarza.

– Architektura oraz przestrzenie sakralne współtworzą kulturowy krajobraz obszarów wiejskich. Zlo-kalizowane zarówno w centralnej części zabudowań, tak jak np. w Złotogłowicach, lub poza nimi, w przestrzeni otwartej (kościół w Sidzinie), wprowadzają elementy sztuki, historii, tradycji,

monu-Ilustracja 17. Widok kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego i M.B. Częstochowskiej w Sidzinie i alei drzew lipowych. Fot. G. Lasek Figure 17. The church under the invocation of the Invention

of the Holy Cross and Our Lady of Czestochowa in Sidzina with the view of a linden lane. Photo by G. Lasek

Ilustracja 18. Widok kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego i M.B. Częstochowskiej w Sidzinie. Fot. G. Lasek

Figure 18. The church of Holy Cross and God’s Mothers Częstochowskiej in Sidzina. Photo by G. Lasek

mentalności, piękna. Mówią o ich tożsamości. Mogą nawet przypominać i być kojarzone z miej-scowymi legendami (Sidzina).

– W niektórych rodzajach przestrzeni sakralnych bardzo mocno łączy ludzi pewna wspólnota inte-resów. Problematyka jest doskonale widoczna na cmentarzach. Ludzie, dbając o prywatne na-grobki, budują także pewien obraz całości.

– W wielu społecznościach przestrzenie sacrum są miejscem spotkań, dyskusji, wymiany myśli, czasami nawet rywalizacji np. o najładniejszy nagrobek i jego wystrój.

6 . Wnioski

– Zgodnie z pojęciem sacrum definiującym przestrzeń sakralną, możemy za nią uznać taką, któ-ra jest wyłączona ze świeckiej, czyli ze strefy profanum. Analiza sposobu rozwiązania przestrze-ni sakralnej w Złotogłowicach wskazuje, że korzystne jest wydzieleprzestrze-nie bezpośredprzestrze-nio sąsiadują-cego z nią pewnego obszaru, dla którego modyfikuje się program użytkowy. Konsekwencją jest rozbudowane spektrum możliwości jej wykorzystania.

– Zróżnicowana jakość, program funkcjonalno-przestrzenny oraz sposób rozwiązania przestrze-ni sacrum w znacznym stopprzestrze-niu wyprzestrze-nika z kontekstu uwarunkowań urbaprzestrze-nistycznych. Lokalizacja kompleksu wewnątrz, lub w centralnej części istniejącego skupiska zabudowy jest korzystna dla opracowania rozbudowanego i zróżnicowanego programu funkcjonalnego. Może służyć realiza-cji nie tylko celów religijnych. Wykorzystywana jest także pod względem prospołecznym, kultu-rotwórczym, integracyjnym, świeckim. Oczywiście, w każdym przypadku, na pierwszym miejsce powinno pozostać jej podstawowe przeznaczenie.

– Na jakość przestrzeni sacrum wpływają także względy religijne, światopoglądowe, funkcjonalne i materialne. Ważne jest wewnętrze zaangażowanie społeczności lokalnych.

– Ze względu na wartość obiektów i przestrzeni sakralnych rozpatrywaną w sensie dziedzictwa kulturowego powinny być one chronione. Należy także wykorzystać ich potencjał w celu rozwoju i promocji obszarów wiejskich, kształtowania i integracji społeczności lokalnych.

Bibliografia

1. Katechizm Kościoła Katolickiego. Pallottinum, Poznań 1994, s. 293, p. 1198. 2. Cirlot J.E., Słownik symboli. Znak, Kraków 2000. s. 208, 457.

3. Lasek G., Współczesne tendencje w architekturze sakralnej z uwzględnieniem czynników

proeko-logicznych. Praca doktorska, promotor prof. dr hab. inż. arch. Adam Lisik, prof. zw. Pol. Śl.,

Wy-dział Architektury Politechniki Śląskiej. Maszynopis, Gliwice 2005. 4. Papp S., Przestrzeń. UNIVERSITAS, Kraków 2002, s. 43.

5. Szymski A.M., Kanon formy architektonicznej w Kościele katolickim. Tradycja i współczesność

ar-chitektury sakrum. Prace naukowe Politechniki Szczecińskiej nr 496, Instytut Arar-chitektury i

Plano-wania Przestrzennego nr 36., Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej., Szczecin 2000, s. 405. 6. http://www.trzosopolski.wordpress.com/2010/03/23/opolska-legenda-z-sidziny.html (1/12/2013). 7. http://www.kolodomu.blogspot.com/2013/09/sidzina-koscio-w-polu.html (1/12/2013).