Charakterystyka kontraktów wymiany typu swap

Powstanie swapów datuje się na rok 1970, a za przyczynę ich powstania podaje się potrzebę stabilizacji stóp procentowych w okresie światowego kryzysu finansowego. Rynek swapów powstał w znacznej mierze dlatego, że instrumenty te pozwalają uniknąć wielu ograniczeń wiążących się z notowanymi na giełdach opcjami oraz kontraktami futures. Oczywiście istnieją także ograniczenia charakterystyczne dla kontraktów

swapowych. Zaliczamy do nich fakt, że aby zawrzeć transakcję swapową, potencjalny

partner musi znaleźć kogoś, kto zechce pełnić rolę strony przeciwnej. Jeśli inwestorowi zależy na specyficznym terminie realizacji lub dokładnie określonych warunkach wymiany przepływów gotówkowych, znalezienie drugiej strony może stanowić poważny problem. Ponadto, ponieważ kontrakt swapowy jest porozumieniem między dwiema stronami, zmiana jego warunków lub wcześniejsze wygaśnięcie wymaga zgody obu partnerów.

141 Najważniejszym jednak hamulcem dla stron jest fakt, że w wypadku kontraktów

swapowych nie istnieje instytucja gwarantująca obu stronom wypełnienie warunków

kontraktu. Oznacza to, że partnerzy transakcji swapowych muszą mieć pewność, co do wzajemnej wypłacalności. Z biegiem lat rynek swapów wykształcił mechanizmy pozwalające radzić sobie ze wszystkimi trzema rodzajami ograniczeń. Najpoważniejszym problemem jest jednak wciąż możliwość niedotrzymania warunków umowy. Oszacowanie możliwości finansowych drugiej strony bywa trudne i kosztowne, dlatego właśnie w rynku

swapów uczestniczą przede wszystkim firmy i instytucje, które często angażują się

w transakcje lub mają dostęp do najpoważniejszych pośredników, mogących poświadczyć ich wypłacalność.

Swapy są ze swej natury instrumentami OTC (over the counter), nie notowanymi

w obrocie giełdowym. Dzieje się tak ze względu na ich różnorodność i specyficzne zapotrzebowania klientów, co utrudnia ich standaryzację konieczną w obrocie giełdowym. Warto zaznaczyć, że Międzynarodowe Stowarzyszenie Dealerów Swapowych (ISDA) wypracowało formę standardowych kontraktów swapowych. ISDA powstała w 1985 roku jako organizacja skupiająca międzynarodowych liderów na rynku swapów (ponad 490 członków z ponad 30 krajów), co w istotny sposób wpłynęło na rozwój tego rynku (wielkość obrotów, liczbę uczestników i płynność rynku).

Swapy można podzielić na:

1) swapy, w których strony przekazują świadczenie w pełnej wysokości (assets

swaps)

2) swapy, w których świadczeniem jest tylko różnica miedzy oprocentowaniem stałym, a zmiennym, lub odwrotnie (liability swaps).

Swapy są transakcjami dokonywanymi w obrocie bankowym, więc w celu

ułatwienia inwestorom dokonywania transakcji swapowych powoływane są specjalne instytucje. Są to organizatorzy rynku swapów – pośrednicy (zazwyczaj brokerzy lub dealerzy), ułatwiający kojarzenie partnerów oraz umożliwiający przeprowadzanie transakcji.

Organizatorzy rynku mogą zajmować się wyszukiwaniem obu stron transakcji lub, działając na własny rachunek, występować jako jedna ze stron umowy. Podjęcie się przez organizatora rynku roli jednej ze stron transakcji naraża go jednak na ryzyko finansowe. Ryzyko to może być znaczące, gdyż jest to właśnie czynnik, którego chcą uniknąć partnerzy zawierający umowę. Z tego powodu organizatorzy rynku stoją przed dwoma zasadniczymi problemami. Po pierwsze, muszą oni wycenić kontrakt swapowy w ten sposób, by wycena ta uwzględniała ich premię za ponoszone ryzyko. Z drugiej strony, w wyniku wielu zawieranych transakcji organizatorzy rynku stoją dodatkowo przed koniecznością zarządzania swoim portfelem.

W umowie swapu dochodzi do równoczesnej wymiany ryzyka pomiędzy partnerami transakcji. W szczególności w swapie walutowym ryzyko związane ze zmianą kursu jednej waluty zostaje zamienione na ryzyko związane z inną walutą. Tym samym w operacji tej możliwe jest odniesienie korzyści przez obydwie strony transakcji. Klasyczna postać swapu zakłada kupno/sprzedaż waluty X za walutę Y w jednym terminie oraz jednocześnie sprzedaż/kupno tej samej ilości waluty X za walutę Y w drugim terminie.

142 Strony takiego kontraktu równocześnie kupują i sprzedają serie strumieni finansowych charakteryzujących się stałym lub zmiennym oprocentowaniem, w tej samej lub w różnych walutach, których wartość jest dla stron transakcji ekwiwalentem w momencie zawarcia umowy¹⁰⁶. Swapy umożliwiają zatem systematyczną wzajemną wymianę pewnych walorów między stronami kontraktu. Najczęściej dotyczą one stóp procentowych i kursów walutowych. Obecnie na rynku w obrocie występują tzw. swapy

klasyczne oraz swapy nowej generacji (tabela. 4.13).

Tabela 4.13. Zestawienie porównawcze swapów klasycznych i swapów nowej generacji

Cecha Swap nowej generacji Swap klasyczny

Przepływ kwot podstawowych

Na ogół nie występuje Występuje

Cykliczne przepływy odsetek

Występują Nie występują

Swapy stanowiące podstawę wyliczania kursu

Stałe lub zmienne stopy Dwie stałe stopy procentowe

Waluta transakcji Transakcje jedno lub dwuwalutowe Transakcje dwuwalutowe Termin zapadalności Krótko, średnio i długoterminowe (nawet

powyżej 10 lat)

Krótkoterminowe Ujęcie instrumentu w

bilansie

Instrument pozabilansowy Instrument bilansowy Źródło: Tymuła I., Rynek swapów finansowych, Bankowe ABC, 2000, nr 62, s. 3.

Kontrakty wymiany swap na stopy procentowe umożliwiają zamianę stałej stopy na zmienną (pomnożoną przez wartość nominalną), a swapy walutowe – wymiany pewnej ilości jednej waluty na odpowiednią ilość drugiej. W momencie zawierania zarówno kontraktu forward, jak i kontraktu swap cena satysfakcjonuje obie strony, gdyż mają one różne przewidywania co do kształtowania się ceny instrumentu bazowego w przyszłości.

W przypadku swapu walutowego jedna ze stron posiada określoną walutę, potrzebuje natomiast innej. Transakcja swapowa zostaje zawarta, jeśli jedna strona oferuje drugiej określoną kwotę nominalna w jednej walucie w zamian za jej równowartość w innej walucie (może to być także wymiana płatności kredytowych). Na przykład strona X może posiadać dolary, które chce wymienić na euro. Natomiast strona Y może posiadać euro i chcieć je wymienić na dolary. W takiej sytuacji może zostać zawarta umowa swapowa. Prosty swap walutowy wiąże się z trzema odmiennymi typami przepływów gotówkowych:

1. W momencie zainicjowania transakcji strony rzeczywiście wymieniają gotówkę. Motywem skłaniającym do realizacji swapu walutowego jest faktyczna potrzeba posiadania aktywów denominowanych w określonej walucie. Widać tu różnice pomiędzy swapem walutowym, a swapem procentowym. W tym drugim przypadku jest tylko jedna waluta, dzięki czemu możliwe jest ograniczenie sie jedynie do płatności netto.

106

Więcej: Tarczyński W., Inżynieria finansowa. Instrumentarium, strategie, zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Placet, Warszawa1999.

143 2. Partnerzy swapu walutowego przez cały czas dokonują wzajemnych okresowych

płatności związanych z oprocentowaniem walut.

3. W momencie zakończenia okresu przewidzianego swapem, strony ponownie wymieniają kwotę nominalną.

W kontraktach wymiany mogą uczestniczyć dwie strony bezpośredniej wymiany oraz tzw. pośrednik. Terminy kontraktów ustalane są z wyprzedzeniem a pośrednikiem w tych operacjach jest najczęściej instytucja finansowa, tzw. dealer. Jak dotąd to banki są głównymi uczestnikami rynku swapów. W przypadku swapu występują dwa rodzaje wyceny: wycena rozumiana jako określenie ceny rynkowej instrumentu oraz wycena rozumiana jako określenie wartości pozycji¹⁰⁷. Zajmowanie długiej pozycji określa się kupowaniem swapu, a krótkiej – sprzedażą swapu. Dzięki tym pojęciom zrozumiałe staje się zamykanie pozycji (wyjście z kontraktu): jeśli ma się długą pozycję, jej zamknięcie oznacza sprzedaż swapu, jeśli krótką – kupno swapu.

Spekulujący na rynku tych kontraktów ma dwa wyjścia:

– trzymać otwartą pozycję (np. długą spodziewając się długookresowego wzrostu parametru rynkowego, od którego zależne są rozliczenia);

– zamknąć możliwie szybko pozycję, starając się na tej operacji zarobić, a więc sprzedać swap drożej (przy wyższym kuponie swapowym) niż kupić.

Pierwsze z tych rozwiązań, ze względu na długotrwałość umowy swapowej i związane z tym ryzyko, wybierane jest rzadko. Długookresowe trzymanie otwartej pozycji na tym instrumencie terminowym ma miejsce wtedy, gdy stanowi on zabezpieczenie kontraktu kasowego¹⁰⁸.

Kurs wymiany powrotnej jest ustalany przy zawieraniu transakcji, w oparciu o różnicę oprocentowania tych walut. Zazwyczaj swap walutowy jest transakcją krótkoterminową, a w trakcie trwania kontraktu nie ma żadnych płatności odsetek.

Kurs swapowy (czyli kurs wymiany) oblicza się według wzoru:

 

M – marża kursu terminowego; K – kurs spot;

rk – oprocentowanie waluty krajowej;

r_z – oprocentowanie waluty zagranicznej; t – termin zapadalności kontraktu;

T – czas (w zależności od waluty 360 lub 365 dni).

107

Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, WN PWN, Warszawa 2009, s. 96.

144

4.6. Przykłady wykorzystania kontraktów swap