Operacje zagraniczne a rynek walutowy

Obserwacje bieżącej sytuacji gospodarczej w skali zarówno mikro jak i makro, skłaniają do postawienia tezy, iż istotną cechą wyróżniającą dzisiejszą gospodarkę globalną jest niezwykle dynamiczny rozwój międzynarodowych rynków finansowych. Jedną z najważniejszych składowych szeroko pojętego rynku finansowego stał się

międzynarodowy rynek walutowy. Rynek finansowy to miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy164. Cechą charakterystyczną tego rynku jest zawieranie transakcji najczęściej przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii komunikacyjnych i informatycznych, co jest swego rodzaju koniecznością, gdyż ten segment rynku finansowego jest silnie rozproszony. Z tego też powodu, w literaturze przedmiotu bardzo często rynek ten określany jest jako rynek OTC (over the

counter), czyli rynek pozagiełdowy lub też nieuregulowany. Powstanie tego rynku i przede

wszystkim jego gwałtowny rozwój, otworzył przed podmiotami gospodarującymi szereg nowych możliwości, umożliwił głębokie przeobrażenia oraz postawił nowe wyzwania w wielu sferach współczesnej gospodarki. Proces ten stał się niezbędny nie tylko do prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstw zaangażowanych w działalność przekraczającą rynek krajowy, ale również dla gospodarek narodowych poszczególnych państw. Wzrost obrotów w międzynarodowych transakcjach handlowych w poważnym

164

Wypych. M., Finanse i instrumenty finansowe, Absolwent, Łódź 2001, s. 114.

Ryzyko księgowe

•występuje, gdy pozycje bilansowe nominowane są w walutach obcych

Ryzyko transakcyjne

•związane z zawieraniem transakcji kupna - sprzedaży przez dwa podmioty, których narodowe jednostki są różne

Ryzyko ekonomiczne

•wpływające w sposób trwały na poziom konkurencyjności podmiotu gospodarczego oraz na jego wartość rynkową

119 stopniu zdeterminował również wzrost obrotów walutowych, które są pochodnymi strumieni towarów i usług.

Z punktu widzenia instrumentu finansowego, rynek finansowy można ogólnie podzielić na rynek: pieniężny, kapitałowy, instrumentów pochodnych, depozytowo-kredytowy i walutowy¹⁶⁵. W podziale tym na szczególną uwagę zasługuje

międzynarodowy rynek walutowy. Procesy integracyjne dotyczące całych państw, które

posiadają w większości odrębne systemy pieniężne (a więc i różne waluty) wymogły na rynku stworzenie odpowiedniej i efektywnej płaszczyzny wymiany.

W gospodarce otwartej podstawowym regulatorem są mechanizmy rynkowe. Strony rynkowe muszą dojść do porozumienia, co i kiedy są skłonne wymienić oraz na jakich warunkach chcą przeprowadzić tę wymianę. Ponieważ od dłuższego już czasu świat dąży do integracji gospodarczej, w sposób naturalny rynki krajowe musiały dokonać własnego poszerzenia i to zarówno terytorialnego jak i rodzajowego. Wraz z tym poszerzeniem rynek krajowy wzbogacił się o tzw. transakcje eksportowo-importowe.

Transakcja sama w sobie jest szeregiem działań ułożonych w logiczną sekwencję. Niezależnie od tego, z jakim rodzajem transakcji mamy do czynienia, dzieli się ona zazwyczaj na trzy następujące po sobie fazy: przygotowanie, realizację i zakończenie, których złożoność i czas trwania bywa bardzo różny. Przebieg transakcji w handlu zagranicznym jest uzależniony głównie od jej rodzaju (transakcja eksportowa bądź importowa), charakteru przedmiotu transakcji oraz kraju, w którym swoje siedziby mają strony kontraktu (ewentualnie miejsca, do którego należy dostarczyć towar).

O tym, jak to wyglądało w Polsce na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia (2001 – 2010) można przeczytać w raporcie Ministerstwa Rolnictwa, mianowicie: (…) Zmiany,

które zaszły w strukturze geograficznej polskiego eksportu od 2001 roku w decydującej mierze wynikały z akcesji Polski do Unii Europejskiej. Największy udział w polskim eksporcie ogółem ma grupa krajów rozwiniętych, przy czym zmniejszył się on między rokiem 2001 a 2010 o 2,1 pkt. proc. do 84,9%. Wśród tej grupy krajów najwięk-szym odbiorcą polskich towarów są państwa Unii Europejskiej, w tym kraje strefy euro. O ile udział strefy euro w polskim eksporcie zmniejszył się w latach 2001-2010 o 5,5 pkt. proc., do 55,8%, to pozostałych rynków unijnych zwiększył się o 3,4 pkt. proc., do 23,4%. Z kolei państwa rozwijające się i wschodzące zwiększyły swój udział w polskim eksporcie z 12,9% w roku 2001 do 15,1% w roku 2010¹⁶⁶.

Ponieważ w niniejszej pracy zbadana zostanie działalność eksportowo – importowa przedsiębiorstw należy poświęcić część rozważań tematowi handlu zagranicznego, który spełnia w gospodarce narodowej następujące funkcje:

 uzupełnia brakujące zasoby ekonomiczne kraju;

 umożliwia współuczestnictwo w międzynarodowym podziale pracy i osiąganiu płynących stąd korzyści;

 stwarza warunki do pełnego wykorzystania mocy produkcyjnej aparatu przemysłowego i siły roboczej;

 jest jednym z czynników finansowania rozwoju gospodarczego kraju.

165

Więcej: Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, WN PWN, Warszawa 2010, s. 21 i dalsze.

166 Miszczak K., Polska 2011. Raport o stanie handlu zagranicznego, Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2011, s. 29.

120 W zakresie uzupełniania brakujących zasobów ekonomicznych powiązania handlu zagranicznego są wielorakie. Istnieją one zarówno w sferze produkcji – w przemyśle (import maszyn i urządzeń oraz surowców i materiałów pomocniczych) i w rolnictwie (import sprzętu inwestycyjnego, zbóż, ziarna siewnego itp.), jak również w sferze konsumpcji (import artykułów konsumpcyjnych).

W zakresie współuczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy handel zagraniczny wpływa na rozszerzanie się rynku wewnętrznego przez włączenie innych krajów. W ten sposób gospodarka narodowa włącza się w sferze obiegu towarów w nurt gospodarki światowej, stając się jednym z elementów tej gospodarki. W ramach wymiany międzynarodowej można ciągnąć korzyści płynące ze specjalizacji w niektórych gałęziach produkcji lub ze sprzyjających warunków wytwarzania produkcji.

W zakresie pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych handel zagraniczny odgrywa szczególną rolę w gospodarce kapitalistycznej, nastawionej na walkę o rynki zbytu. W gospodarce socjalistycznej istnieje większa możliwość zastosowania zarówno aparatu przemysłowego, jak i siły roboczej w tych gałęziach, w których potrzeby rynku krajowego nie są zaspokajane. Jednakże w krótkich okresach również i w gospodarce socjalistycznej rynki zagraniczne w wielu gałęziach produkcji stanowią ważne uzupełnienie możliwości zbytu i zmniejszenia kosztów przypadających na jednostkę produktu. Ponadto produkcja towarów, na które istnieje popyt za granicą, daje możliwość zdobycia środków płatniczych, pokrywających import.

Handel zagraniczny może spełniać funkcję pasywną lub aktywną. W przypadku funkcji pasywnej mamy do czynienia z niewielkim importem uzupełniającym produkcję krajową, gdzie eksport dostarcza środków na import. Takie podejście jest charakte-rystyczne dla gospodarki zamkniętej. W przypadku funkcji aktywnej mówi się o wykorzystaniu w gospodarce otwartej tzw. efektywnościowej funkcji handlu. Handel zagraniczny jest wynikiem międzynarodowego podziału pracy167

.

Handel zagraniczny w wąskim ujęciu odnosi się do dóbr materialnych (towarów),

natomiast w szerokim to również obroty majątkowo-kredytowe (spłaty kredytów, kredyty otrzymane i inne) określonego państwa oraz tzw. obroty bieżące. W skład obrotów bieżących wchodzić może wiele różnorodnych kategorii, np.:

 wymiana towarowa,

 zakupy i sprzedaż za granicą,  licencje i know-how,

 wymiana usług przewozowych, brokerskich,  inne należności,

 zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę kraju,

 utrzymanie własnych placówek dyplomatycznych i handlowych za granicą,  renty,

 emerytury,

 składniki organizacji międzynarodowych,  odsetki od kredytów (otrzymane i wypłacone),  koszty utrzymania majątku trwałego za granicą.

167 Nowak A. Z., Kozioł W. M., Handel zagraniczny. Perspektywa europejska, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s.12.

121 W handel zagraniczny danym towarem zaangażowanych jest zwykle więcej krajów (co najmniej dwa), które spełniają różne role w procesie obrotu. Wyróżniamy tu:

a) kraj pochodzenia, w którym towar został wyprodukowany;

b) kraj przeznaczenia, do którego towar jest dostarczany – może być krajem ostatecznego przeznaczenia, kiedy towar nie opuszcza już jego granic, albo krajem przejściowego przeznaczenia, jeśli towar będzie przedmiotem reeksportu;

c) kraj tranzytowy – kraj, przez który przewozi się towar celem dostarczenia go z kraju pochodzenia do kraju przeznaczenia;

d) kraj wysyłki - kraj, w którym towar zostaje oddany do przewozu celem dostarczenia go do kraju przeznaczenia.

Handel zagraniczny może stać się ważnym czynnikiem finansowania rozwoju gospodarczego. Dzieje się tak wtedy, gdy kraj może korzystać z kredytów zagranicznych albo gdy następuje korzystny układ cen osiągalnych za eksport w stosunku do cen płaconych za import, lub też kiedy kraj może dysponować rezerwami zagranicznych środków płatniczych, które mogą być zużyte na dokonywanie importu.

Import, podobnie jak eksport, ma duże znaczenie dla gospodarki kraju. W szczególności wzmożony import surowców i materiałów pomocniczych do produkcji bieżącej, jak również maszyn i urządzeń, przyspiesza tempo rozwoju gospodarczego kraju, zwłaszcza wtedy, gdy program rozwoju gospodarczego zakłada inwestycje, których sfinansowanie ze środków krajowych jest trudne lub wręcz niemożliwe.

W szeroko rozumianych stosunkach gospodarczych nie ma zatem miejsca dla podmiotów, które chcą pozostawać „samotnymi wyspami”. Jedynie po odnalezieniu własnej pozycji w „wielkim archipelagu” podobnych sobie pod względem strukturalnym wysepek można liczyć na korzyści ekonomiczne. Odnalezienie tego niepowtarzanego miejsca wiąże się z podjęciem walki o ograniczenie i eliminację ryzyka, jakie niesie za sobą transakcja zagraniczna.

3.3. Charakterystyka podmiotów gospodarczych z terenu województwa