4. Analiza przypadku – przykład transportowego projektu infrastrukturalnego
4.2. Charakterystyka Metra Warszawskiego
Metro Warszawskie jest jednoosobową spółką m.st. Warszawy o kapitale zakładowym w wysokości 328 917 500 PLN. Realizuje zadania w trzech obszarach (rys. 9):
− wykonywanie przewozów pasażerskich koleją podziemną (metrem), w tym bieżące utrzymanie i eksploatacja infrastruktury, taboru i innych urządzeń i obiektów metra niezbędnych do jego bezpiecznego i prawidłowego funkcjonowania,
− realizowanie funkcji inwestora zastępczego przy rozbudowie sieci metra, w tym przygotowywanie wszystkich niezbędnych dokumentów, danych technicznych i środowiskowych, prowadzenie postępowań przetargowych, podpisywanie stosownych umów, nadzór nad pracami budowlano-montażowymi oraz uzyskiwanie decyzji administracyjnych pozwalających na budowie użytkowanie zrealizowanych projektów,
− prowadzenie działalności handlowej polegającej na wynajmowaniu powierzchni obiektów metra dla operatorów reklam, prowadzenia sklepów lub usług.
Rysunek 9. Zakres działalności spółki Metro Warszawskie Źródło: Opracowanie własne
Pierwsze plany budowy metra w Warszawie powstały w latach 20. ubiegłego wieku. W 1925 roku ruch tramwajowy wzrósł o 35% w stosunku do 1924 roku. W związku z powyższym Zarząd Tramwajów powziął 22 września 1925 roku uchwałę o opracowaniu projektu kolei podziemnej, która jak wskazywały doświadczenia innych krajów powinna była rozwiązać trudności komunikacyjne stolicy [133]. W 1927 roku zatwierdzono szkicowy plan kierunków tras metra (rys. 10).
Metro Warszawskie Sp. z o.o.
Przewozy pasażerskie
Inwestorstwo Zastępcze
Działalność komercyjna
58
Rysunek 10. Plan Metropolitenu Warszawskiego Źródło: G. Taube 1927 [136]
Projekt zakładał budowę dwóch krzyżujących się linii: pierwszej, na najbardziej obciążonym kierunku północ – południe, która biegłaby od Pl. Unii Lubelskiej na Muranów i drugiej, na osi wschód – zachód, łączącej Wolę z Pragą. W 1927 roku wykonano wiercenia geologiczne, a następnie opracowano projekt przejścia tunelu metra pod budowanym właśnie tunelem średnicowym PKP oraz połączenia stacji metra z Dworcem Głównym. Kryzys gospodarczy na początku lat 30. zahamował te działania.
Do prac studialnych nad projektem metra powrócono w 1938 roku. Prezydent Starzyński powołał Biuro Studiów Kolei Podziemnej, które przystąpiło do aktualizowania planów sprzed kilku lat. Powstał projekt sieci o łącznej długości 46 km, która miałaby być zrealizowana etapami w ciągu 35 lat. Przyjęto założenie, że linia metra przebiegałaby pod ziemią oraz na i nad powierzchnią, w zależności od warunków terenowych. Do września 1939 roku opracowano ogólne plany i profile dwóch linii metra, plany skrzyżowań tunelu z siecią wodociągową i kanalizacyjną, wykonano wstępne obliczenia konstrukcji tunelu i skrajni
59
taboru oraz wstępne kosztorysy budowy. Większość tych materiałów zaginęła podczas Powstania Warszawskiego. Wojna zniszczyła 80% zabudowy stolicy. Nie przekreśliło to jednak koncepcji komunikacji podziemnej.
Już w 1945 roku powstał pierwszy projekt sieci szybkiej kolei miejskiej, która łączyłaby północne i południowe dzielnice peryferyjne (Młociny i Służew) z centrum Warszawy, a na osi wschód – zachód biegłaby z Woli, przez Śródmieście, do Gocławia i Wawra. Jej łączna długość miała wynosić 64 km, z czego 26 km w płytkim tunelu. Do końca lat 40. trwały prace nad szczegółami projektu. W 1950 roku rząd podjął decyzję o budowie metra głębokiego.
Powołane wówczas Państwowe Przedsiębiorstwo “Metroprojekt” opracowało plan sieci metra (po lewobrzeżnej stronie Warszawy) zakładający powstanie linii: na osi północ – południe i na kierunku wschód – zachód. Względy militarne i geopolityka okazały się ważniejsze od potrzeb komunikacyjnych miasta – w pierwszej kolejności rozpoczęto drążenie tunelu przechodzącego na dużej głębokości pod dnem Wisły. Szerokość tunelu miała umożliwić przejazd wagonów kolejowych. W 1953 roku ograniczono tę budowę do odcinka doświadczalnego, a w 1957 roku roboty zostały definitywnie przerwane. Jako oficjalny powód tej decyzji podano brak pieniędzy na realizację tego projektu oraz problemy technologiczne.
Tabela 11. Etapy budowy linii M1 w Warszawie
Etap Data Opis
1. Kwiecień 1983 Rozpoczęcie budowy linii M1
2. Kwiecień 1995 Uruchomienie pierwszego odcinka metra długości 11 km, od stacji Kabaty do stacji Politechnika
3. 1998 Uruchomienie następnego odcinka metra o długości 1,5 km do stacji Centrum
4. 2001 Uruchomienie odcinka o długości 1,7 km do stacji Ratusz przy pl.
Bankowym
5. Grudzień 2003 Uruchomienie odcinka metra do stacji Dworzec Gdański 6. Kwiecień 2005 Uruchomienie odcinka metra do stacji Pl. Wilsona 7. Grudzień 2006 Uruchomienie odcinka metra do stacji Marymont 8. Kwiecień 2008 Uruchomienie odcinka metra do stacji Słodowiec
9. Październik 2008 Uruchomienie odcinka metra do stacji Młociny – zakończenie budowy linii M1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Metro Warszawskie Sp. z o.o. [27]
W 1982 roku Rada Ministrów podjęła Uchwałę nr 266/82 w sprawie budowy I linii metra (M1) w Warszawie. W marcu 1983 roku rozpoczęto pierwsze prace przy budowie metra na
60
Ursynowie. Umownie za początek inwestycji uznaje się datę 15 kwietnia 1983 roku, kiedy nastąpiło wbicie pierwszego, stalowego pala ścianki berlińskiej.
7 kwietnia 1995 roku uruchomiono pierwszy odcinka I linii metra w Warszawie od stacji Kabaty do stacji Politechnika o długości 11 km. O godzinie 12.35 pociągi metra – jeden w kierunku stacji Kabaty, drugi w kierunku stacji Politechnika, ruszyły po raz pierwszy w trasę.
17 czerwca 1996 roku Rada Miasta Stołecznego Warszawy podjęła uchwałę w sprawie kontynuacji budowy I linii metra warszawskiego na odcinku od stacji A13 Centrum do stacji A23 Młociny, natomiast Zarząd Miasta Stołecznego Warszawy w październiku 1996 roku podjął uchwałę w sprawie zatwierdzenia harmonogramu budowy I linii metra warszawskiego na odcinku od stacji A13 Centrum do stacji A-23 Młociny.
Całą I linię metra (21 stacji i 23 km podwójnego tunelu) oddano do użytku 25 października 2008 roku. Poszczególne etapy przedstawia rysunek 11 i tabela 11.
Rysunek 11. Etapy budowy linii M1 w Warszawie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Metro Warszawskie Sp. z o.o.[27]
61
Podstawowymi celami realizacji projektu transportowego polegającego na budowie I linii metra w Warszawie były:
− poprawa obsługi transportowej Warszawy,
− poprawa dostępności centrum miasta,
− integracja poszczególnych środków transportu,
− skrócenie czasu podróżowania,
− poprawa komfortu podróżowania,
− poprawa bezpieczeństwa podróżujących,
− zwiększenie udziału komunikacji publicznej w podróżach,
− zmniejszenie wypadkowości,
− dostosowanie infrastruktury transportu zbiorowego do potrzeb niepełnosprawnych,
− ograniczenie emisji zanieczyszczeń w mieście poprzez ograniczenie ruchu samochodów prywatnych.
Podstawowe dane techniczne i eksploatacyjne I linii metra są następujące:
− długość linii: 23 km,
− liczba stacji: 21,
− długość torów: 49 km,
− długość peronów: 120 m,
− szerokość toru: 1435 mm,
− typ nawierzchni: bezpodsypkowa, betonowa,
− sterowanie ruchem pociągów: system zdalnego sterowania i kontroli dyspozytorskiej,
− zabezpieczenie ruchu pociągów: system ograniczenia prędkości z sygnalizacją kabinową oraz blokada samoczynna dwuustawna,
− system zasilania: trzecia szyna, 750 V, prąd stały.
Mieszkańcy Warszawy bardzo szybko przekonali się do zalet metra. W pierwszym roku funkcjonowania pierwszej linii metra przewieziono 20 milionów pasażerów [89]. Pięć lat później liczba przewiezionych pasażerów w ciągu roku wzrosła do blisko 58 milionów. W 2008 roku, kiedy oddano całą pierwszą linię metra, z tego środka transportu skorzystało 126 milionów osób (rys. 12).
62
Rysunek 12. Zestawienie porównawcze liczby przewiezionych pasażerów na linii M1 w latach 1995-2016 (w mln) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Metro Warszawskie Sp. z o.o. [27]
Pierwsze decyzje planistyczne dotyczące budowy II linii metra (M2) w Warszawie zostały podjęte we wrześniu 1992 roku, kiedy Rada Warszawy zatwierdziła „Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego m. st. Warszawy”. Szczegółowe prace studialne dla II i III linii powstawały w latach 2000-2002. Przygotowano w tym czasie „Studium techniczne II i III linii metra”. Podstawą studium były regulacje dotyczące II linii metra zawarte we wspomnianym „Miejscowym Planie Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego m.st.
Warszawy” z 1992 roku.
Prace kontynuowano w 2005 roku, przeprowadzając „Analizę obsługi metrem obszaru śródmiejskiego”. W analizie tej opracowano 9 wariantów II linii oraz 5 wariantów III linii.
Ostatecznie przebieg II linii metra został określony w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy”, który został przyjęty Uchwałą nr LXXXII/2746/2006 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z 10 października 2006 roku (z późniejszymi zmianami). Planowany przebieg II linii metra przedstawiono na rysunku 13.
Druga linia metra leży w korytarzu wschód – zachód i rozpoczyna się stacją techniczno- postojową w Morach (zachodnia część Warszawy), przecina Bemowo – Wolę, i w rejonie Ronda Daszyńskiego osiąga Centrum miasta. Na odcinku śródmiejskim tunele usytuowano pod ulicami Kasprzaka, Świętokrzyska, Tamka, następna pod Wisłą i dalej w kierunku Portu Praskiego. Na prawym brzegu II linia sąsiaduje ze Stadionem Narodowym i biegnie pod skrzyżowaniem ulic: Targowa, Solidarności, Wileńskiej i Radzymińskiej. Następnie trasa
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Liczba przewiezionych pasażerów (w mln)
M1
63
została odchylona w kierunku północnym, co pozwala na obsłużenie Targówka i Bródna.
Przewidziano też odgałęzienia II linii w kierunku na Pragę Południe i Gocław. Całość inwestycji podzielono na cztery odcinki:
− zachodni – 8 stacji; około 10,2 km,
− centralny – 7 stacji; 6,5 km,
− wschodnio-północny – 6 stacji; 7,5 km,
− wschodnio-południowy – 6 stacji; 7,8 km.
Rysunek 13. Przebieg II linii metra wraz z etapami rozbudowy Źródło: Metro Warszawskie Sp. z o.o. [27]
64
Jako pierwszy do realizacji przyjęto odcinek centralny. 28 października 2009 roku została podpisana umowa na budowę centralnego odcinka II linii metra w Warszawie, a jej uruchomienie nastąpiło 8 marca 2015 roku.
Podstawowe dane techniczne i eksploatacyjne odcinka centralnego II linii metra:
− długość linii: 6,5 km,
− liczba stacji: 7,
− długość torów: 15,9 km,
− liczba zwrotnic: 25,
− długość peronów: 120 m,
− szerokość toru: 1435 mm,
− typ nawierzchni: bezpodsypkowa, betonowa,
− sterowanie ruchem pociągów: system zdalnego sterowania i kontroli dyspozytorskiej,
− zabezpieczenie ruchu pociągów: system ograniczenia prędkości z sygnalizacją kabinową oraz blokada samoczynna dwuustawna,
− system zasilania: trzecia szyna, 750 V, prąd stały.
Podstawowymi celami realizacji odcinka centralnego II linii metra w Warszawie były:
− podniesienie atrakcyjności i stopnia wykorzystania transportu publicznego,
− zwiększenie dostępności i atrakcyjności transportu publicznego dla osób niepełnosprawnych,
− zmniejszenie liczby podróży odbywanych transportem indywidualnym,
− unowocześnienie systemu transportowego poprzez jego modernizację i rozwój,
− zapewnienie wysokiej jakości i efektywności transportu publicznego,
− ograniczenie czasu i kosztów operacyjnych podróży,
− kontynuacja rozwoju systemu metra zgodna z celami polityki transportowej m. st.
Warszawy,
− ograniczenie społecznych kosztów w systemie transportowym miasta,
− ograniczenie negatywnego oddziaływania systemu naziemnego systemu transportu na środowisko miejskie (emisji spalin, hałasu, wibracji).
W pierwszym roku funkcjonowania II linii metra przewieziono ponad 29 milionów pasażerów, a rok później było to już ponad 36 mln osób (rys. 14) [90].
65
Rysunek 14. Zestawienie porównawcze liczby przewiezionych pasażerów na liniach M1 i M2 w latach 1995-2016 (w mln) Źródło: Metro Warszawskie Sp. z o.o. Raport roczny 2016 [90]