Charakterystyka polskiej branży meblarskiej

Wiele gospodarek krajowych liczących się na arenie międzynarodowej osiąga sukces w określonych sektorach, stających się następnie ich narodowymi specjalnościami, na których

budowana jest konkurencyjność całego kraju. Zgodnie z międzynarodowymi statystykami produkcji przemysłowej, polskie meblarstwo ma istotne znaczenie dla silnej pozycji gospodarki narodowej na arenie międzynarodowej pod względem produkcji i eksportu mebli. Polska jest czwartym eksporterem mebli na świecie i trzecim w UE. Fenomen konkurencyjności krajowej w zakresie sektora meblarskiego, wynika z pewnych specyficznych uwarunkowań generujących system sprzyjających czynników dla rozwoju polskiej branży meblarskiej. Poniżej zostanie zaprezentowana ogólna charakterystyka sektora, ze wskazaniem na czynniki, które stanowią o przewadze konkurencyjnej kraju w tej branży.

3.2.1. Czynniki narodowej przewagi konkurencyjnej

Poszczególne kraje oraz ich regiony często charakteryzują się trwałymi przewagami konkurencyjnymi w specyficznych dziedzinach działalności, w których zaistniała korzystna kombinacja czynników kreujących ową przewagę. I tak, np. Szwajcaria w sektorze prywatnej

bankowości, północy region Włoch w produkcji wyrobów skórzanych, futrzanych, a Tajwan w produkcji laptopów (Johnson i in., 2011, s. 270). Nie ma narodów, które osiągałyby

konkurencyjność we wszystkich branżach lub w większości z nich. Ta specjalizacja narodowa w poszczególnych branżach wynika z unikalnych wartości narodowych, struktury gospodarczej, kultury, tradycji i historii. Fenomen ten został zbadany przez Portera, który analizując uwarunkowania narodowe, wskazał na czynniki determinujące siłę danych sektorów. Zaproponowana przez Portera w pracy: Competitive Advantage of Nations,

156

koncepcja „struktury diamentu”, przedstawia źródła przewagi konkurencyjnej narodów i wyjaśnia, dlaczego niektóre kraje osiągają sukces na arenie międzynarodowej w danych

branżach/sektorach. Autor wskazuje na cztery zbiory uwarunkowań narodowych, kształtujących środowisko w jakim firmy wzajemnie konkurują, które mogą sprzyjać generowaniu przewagi konkurencyjnej (Rysunek 17). „Diament” tworzy wzajemnie wzmacniający się system. Efekt jednego czynnika jest warunkowany stanem innych (Porter, 1990, s. 72).

Rysunek 17. Determinanty przewagi konkurencyjnej narodów – schemat „diamentu” Portera (1990)

Źródło: Porter (1990, s. 72).

1) uwarunkowania czynnikowe – to dostępność do czynników wykorzystywanych w procesie produkcji danego produktu lub usługi np. zasoby naturalne, ziemia, czynnik

pracy ludzkiej, kapitał, odpowiednia infrastruktura, itd. Oprócz samej ich dostępności,

istotne jest również tempo, w jakim te czynniki są tworzone, doskonalone i wyspecjalizowane w poszczególnych sektorach (Stonehouse i in., 2001, s. 83).

2) uwarunkowania popytowe – to natura popytu wewnętrznego na produkty danej branży, które mogą stanowić źródło przewagi konkurencyjnej. Im bardziej wymagający i charakteryzujący się wyszukanymi potrzebami nabywcy krajowi, tym większy wpływ na kreowanie przez przedsiębiorstwa krajowe lepszej produktywności na rynkach międzynarodowych. Strategia firmy, struktura i rywalizacja Uwarunkowania czynnikowe Sektory powiązane i wspomagające Uwarunkowania popytowe Przypadki Rząd

157 3) sektory powiązane i wspomagające – to regionalne klastry, pomiędzy którymi zachodzą różnorodne interakcje biznesowe. Klastry te współtworzą sektory powiązane, a więc takie, które w wyniku wzajemnych relacji odnoszą obopólne

korzyści oraz sektory wspomagające, czyli nabywcy lub dostawcy funkcjonujący w danej branży (Johnson i in., 2011, s. 271).

4) strategia firmy, struktura branży i rywalizacja – to kontekst w jakim przedsiębiorstwa są tworzone, zorganizowane oraz zarządzane, a także natura rywalizacji wewnętrznej (Porter, 1990, s.107).

Oprócz wymienionych czterech czynników, Porter dodaje „przypadki” oraz „wpływy rządowe". Przypadki to wydarzenia trudno przewidywalne oraz pozostające poza wpływem przedsiębiorstw czy rządów, które mają mało wspólnego z warunkami panującymi w danym kraju. Można do nich zaliczyć: wynalazki, znaczące zmiany na światowych rynkach finansowych lub zmiany kursów walutowych, decyzje polityczne rządów obcych krajów, wojny, itp. Natomiast rząd oddziałuje na konkurencyjność kraju, poprzez tworzenie specjalnie dedykowanych działań wspierających funkcjonowanie przedsiębiorstw oraz branż. Na uwarunkowania funkcjonowania przedsiębiorstw w znacznym stopniu wpływają: subsydia, rynki kapitałowe, polityka edukacyjna, określanie lokalnych standardów produktowych oraz regulacji wpływających na potrzeby kupujących.

Państwa mają największe szanse sukcesu w tych sektorach, w których kombinacja wymienionych czynników jest najkorzystniejsza (Stonehouse i in., 2001, s. 85). Determinują one bowiem poziom konkurencyjności kraju. Przewaga w każdym z przedstawionych czynników nie jest konieczna dla osiągnięcia przewagi konkurencyjnej w danej branży. Należy podkreślić, iż możliwe jest osiągnięcie przewagi konkurencyjnej tylko w oparciu o jeden, czy

dwa czynniki, w branżach, które oparte są na surowcach naturalnych oraz korzystających z mało wyrafinowanych technologii lub umiejętności. Niemniej jednak, taka przewaga jest

niestabilna i może być z łatwością zniwelowana przez innych konkurentów (Porter, 1990, s. 72-73). Analizowana branża meblarska pod pewnymi względami ma taki charakter, należy wiec rozwijać produktywność tego sektora w oparciu zastosowanie zaawansowanych technologii wspomagających procesy produkcyjne oraz wdrażanie strategii zróżnicowania, np. unikalny design. Należy przy tym zaznaczyć, iż samo istnienie czynników tworzących strukturę „diamentu” nie jest elementem wystarczającym dla osiągnięcia przewagi konkurencyjnej. Ważne jest bowiem to, czy poszczególne narody tę szansę dostrzegają, i w jakim stopniu ją

158 wykorzystują. Porter skupił się w swoim modelu głownie na konkurencyjności w sektorach, gdzie tworzy się przewaga konkurencyjna narodów. Autor w zbyt małym stopniu uwzględnił rolę globalizacji produkcji oraz rynków, które współcześnie mają istotny wpływ na kreowanie przewagi konkurencyjnej. Należałoby zatem ten fakt również rozważyć analizując tytułową branżę, mimo iż jest to czynnik pozostający poza środowiskiem stricte narodowym.

Szczegółowa analiza polskiej branży meblarskiej pod kątem czynników „diamentu” Portera nastąpi w części empirycznej rozprawy, przy okazji opisu hipotez badawczych, które zbudowano w oparciu o wspomniany „diament”. Z kolei analiza wpływu czynników internacjonalizacji na branżę meblarską zostanie podjęta w podrozdziale 3.5.

3.2.2. Polska branża meblarska – ogólna charakterystyka sektora

Od 1990 roku nastąpił bezprecedensowy rozwój polskiej branży meblarskiej, która stała się ważnym ogniwem w rozwoju całej gospodarki krajowej. Niewątpliwie, na relatywnie szybki rozwój branży wpływ miała transformacja ustrojowa i związane z nią procesy prywatyzacyjne. Branża meblarska w Polsce zaliczana jest do najbardziej konkurencyjnych działów przetwórstwa przemysłowego. W 2008 roku branża ta generowała około 2,1 % polskiego PKB, co w porównaniu do średniej dla krajów UE, wynoszącej 0,9%, stanowi ponad 200-stu % udział w jego tworzeniu (Ogólnopolska Izba Gospodarcza Producentów Mebli [OIGPM], 2008, s. 4; Adamowicz i Wiktorski, 2008). Obecnie branża generuje 2,17 % PKB, podczas gdy średnia dla krajów UE wynosi 0,55 % (Sodolski, 2018).

Zatrudnienie w branży od lat kształtowało się na poziomie ponad 120 tys. osób, wykazując w niektórych latach niewielkie tendencje do wzrostu lub nieznacznego spadku. W 2012 roku zatrudnienie w sektorze wyniosło około 130 tys. osób (OIGPM, 2012). Z kolei obecnie, według danych GUS, łączna liczba zatrudnionych na koniec listopada 2016 roku wyniosła 151 tys. osób (Fryc, 2017). Branża meblarska rozwija się dynamicznie. Jak wynika z poniższego zestawienia (Tabela 5), w grupach poszczególnych wyrobów meblarskich notuje się ciągły wzrost produkcji.

159 Tabela 5. Produkcja ważniejszych wyrobówa (w tys. sztuk)

Wyroby 2000 2005 2009 2010 Meble do siedzenia przekształcalne w miejsca do spaniab 1155 1898 1906 2280 Meble drewniane w rodzaju stosowanych w kuchni do zabudowyb 645 2454 1661 1620 Meble drewniane w rodzaju stosowanych w pokojach stołowych i salonachc 7749 12285 17826 19515

a) dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób; b) łącznie z meblami z materiałów drewnopochodnych;

c) z wyłączeniem luster stojących na podłodze i mebli do siedzenia.

Źródło: GUS, Rocznik Statystyczny Przemysłu (2011, s. 131).

Według danych statystycznych wartość produkcji sprzedanej dla działu PKD 3165 (Polska

Klasyfikacja Działalności [PKD], 2007), za rok 2011 wyniosła prawie 26 mld zł i jest większa o 12 % od tej notowanej w roku 2010 (Główny Urząd Statystyczny [GUS], 2012). W roku 2016

wartość produkcji sprzedanej wyniosła już 42 mld złotych. Szacuje się, że do końca roku 2020 wartość ta zwiększy się o 18 % i wyniesie prawie 50 mld złotych (KPMG, 2017, s. 6). Należy przy tym zauważyć, iż dynamicznemu rozwojowi produkcji i sprzedaży towarzyszy również rozwój firm kooperujących z całym sektorem. Są to różnego rodzaju dostawcy komponentów, materiałów, jak również firmy świadczące usługi badawcze, przeprowadzające testy dla poszczególnych grup produktowych składających się na wyrób gotowy. W Polsce, w roku 2015 zarejestrowanych było 28095 firm meblarskich, tj. 0,7% ogółu firm zarejestrowanych w kraju (Janowicz, 2016, s. 5).