Schemat analityczny wpływu konkurencji w branży na internacjonalizację

Zrozumienie zależności pomiędzy konkurencją a internacjonalizacją stanie się łatwiejsze

dzięki zaprezentowanemu niżej schematowi, który stanowił narzędzie do poznania i wyjaśnienia procesu wpływu konkurencji na internacjonalizację. Schemat analityczny jest

kategorią metodologiczną odnoszącą się do sposobu prowadzenia prac badawczych (Gorynia, 2002, s. 11). W prostszym ujęciu, schemat analityczny służy do określenia istotnych cech lub zmiennych opisujących dane zjawisko, proces lub określoną kategorię teoretyczną. W bardziej skomplikowanym ujęciu narzędzie to służy do identyfikacji zmiennych, określenia obszaru zmienności tych zmiennych i zarysowania kierunków zależności między nimi (Gorynia, 2005, s. 15). Tworzenie schematu analitycznego prowadzi do wypracowania modelu analitycznego,

58 a więc kategorii poznawczo-metodologicznej, umożliwiającej odwzorowanie najistotniejszych rzeczywistych cech badanego obiektu (zmiennych zależnych/objaśnianych oraz niezależnych/objaśniających i relacji między nimi). Modelowanie jest bardziej zaawansowanym sposobem postępowania badawczego, służącym wyjaśnieniu skomplikowanych zjawisk lub procesów. Model stanowi uproszczenie najistotniejszych cech rozpatrywanego zjawiska (Gorynia, 2002, s. 11). W przypadku, gdy zmienne opisujące dany obiekt występują w wartościach ekstremalnych, wówczas mówi się o kategorii „typu idealnego”, np. konkurencja doskonała (rynek doskonały). Typ idealny wyznacza granicę obszaru zmienności cech danego zjawiska lub procesu, na którym opiera się schemat

analityczny. Z kolei „wzorzec”, to taki opis badanego obiektu, który obejmuje najistotniejsze i pożądane wartości cech tego obiektu (Gorynia, 2008, s. 100).

Kategorią, dla której zbudowany został schemat analityczny był wpływ procesu konkurencji w branży na umiędzynarodowienie działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Przedstawiony schemat będzie miał charakter opisowo-wyjaśniający. W literaturze przedmiotu istnieje wiele nurtów teoretycznych przedstawiających przesłanki i przyczyny procesu internacjonalizacji. Wiele miejsca poświęcono również zagadnieniom szeroko pojętej konkurencji oraz jej natężenia w danym środowisku branżowym. Można by powiedzieć, iż pomiędzy kategoriami procesu konkurencji oraz internacjonalizacji istnieją zależności o charakterze sprzężeń zwrotnych. Wynika to z faktu, iż z jednej strony internacjonalizacja wpływa na proces konkurencji, natomiast z drugiej strony im większa konkurencja, tym większa skłonność do internacjonalizacji. Zwiększona konkurencja jest jednym z powodów procesu globalizacji, jak również jest konsekwencją tego procesu (Cherunilam, 2010, s. 11). Trudno w tym momencie osądzać, która zależność ma charakter pierwotny. Rozważania poczynione w niniejszej dysertacji odnoszą się do tej drugiej relacji, a więc wpływu konkurencji w branży na internacjonalizację. Powstaje bowiem pytanie, w jakim stopniu przedsiębiorstwa z polskiej branży meblarskiej poddane są presji konkurencji, która determinuje podejmowanie strategii o zasięgu ponadnarodowym?

Na uwagę zasługują dwa modele analityczne, które szczegółowo zostały opisane w drugim rozdziale niniejszej dysertacji. Model Portera stanowił punkt wyjścia dla przeprowadzonych rozważań, ponieważ określa charakter konkurencji panującej w branży, a ściślej mówiąc przeprowadza analizę czynników, które wpływają na intensywność tej konkurencji. Z kolei

59 o internacjonalizacji, a następnie globalizacji działalności gospodarczej. Model ten, wywiera zatem pewne konsekwencje dla uwarunkowań panujących w danym otoczeniu branżowym. Współczesne przedsiębiorstwa funkcjonują w branżach, które w wielu aspektach wykazują tendencje internacjonalizacyjne. Postępująca globalizacja zmienia podstawy strategii

zarządzania siłami konkurencji. Powstawanie wielkich obszarów zintegrowanej gospodarki i idące za tym osłabienie ochrony rynków krajowych, wpływają na zwiększenie walki

konkurencyjnej. Przedsiębiorstwa są zmuszone do sprostania konkurencji o charakterze

globalnym poprzez rozszerzenie działalności handlowej i tworzenie nowych sieci produkcji i dystrybucji (Sitek, 2000, s. 11). Ważne jest zatem zrozumienie, dlaczego czynniki globalizacji

sektorów zwiększają zagrożenie ze strony nowych producentów i wzmagają rywalizację między konkurentami już istniejącymi w branży (Yip, 2004, s. 75). Oba modele stanowią bazę dla identyfikacji czynników determinujących podjęcie decyzji o wyjściu poza rynek gospodarki krajowej, pomagają również w wyborze strategii konkurowania w kraju oraz poza jego granicami.

Ażeby lepiej zrozumieć wpływ procesu konkurencji na umiędzynarodowienie, który stanowił sedno omawianego schematu, należy najpierw dokonać analizy konkurencji w branży18. Warto zwrócić uwagę, iż model Portera umożliwia pogodzenie dwóch koncepcji do analizy konkurencji w branży – koncepcji strukturalistycznej oraz behawiorystycznej. Zawiera bowiem podejście kompromisowe, w którym uznaje się zarówno wpływ struktury branży na zachowania firm, jak i wpływ zachowania na struktury19, bez rozstrzygania, który z tych czynników jest pierwotny i ważniejszy. Kierunek tych zależności wynika ze sposobu

interpretacji tzw. paradygmatu Baina20 (Gorynia, 2007, s. 52–53). Proces konkurencji w branży, którego odzwierciedleniem jest model „5 sił” Portera, razem z modelem Yipa

stanowią zatem rdzeń zaprezentowanego niżej schematu (Rysunek 7).

18 Szczegółowa analiza konkurencji w branży została przeprowadzona w podrozdziale 1.2.

19 Model „5 sił” Portera konstytuuje strukturę branży (Johnson, Scholes i Whittington, 2008, s. 59–69), jest również schematem opisującym procesy konkurencji w branży (Gorynia, 2007, s. 51).

60 Rysunek 7. Schemat analityczny wpływu procesu konkurencji w branży na umiędzynarodowienie działalności gospodarczej przedsiębiorstw

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Gorynia (2005, s. 21-25).

Ponadto należy podkreślić, iż branża stanowi strukturę dynamiczną, która pod naciskiem różnorodnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych nieustannie ewoluuje. Ten ewolucyjny charakter branży został celowo zaprezentowany w niniejszym schemacie przy użyciu linii przerywanej.

Dla pełności obrazu, należy również zaznaczyć, iż we współczesnym świecie konkurencja przyjmuje zupełnie inne oblicze, będące de facto uwarunkowane znacznym dynamizmem

otoczenia wynikającego ze wspomnianych wcześniej procesów internacjonalizacyjnych i globalizacyjnych. W wyniku tych procesów zmieniają się gusta i upodobania klientów,

61 W tak dynamicznym środowisku, konwencjonalna konkurencja przechodzi do nowego wymiaru zwanego hiperkonkurencją (D'Aveni, 1994, s. 9–36). Zdaniem Le Roy relatywnie stabilne rynki zamieniają się na „hiperkonkurencyjne” czy „agresywnie konkurencyjne” lub też nawet na „żarłocznie konkurencyjne” (Le Roy, 2002, za: Yami i in, 2010, s. 2). Hiperkonkurencja jest definiowana jako środowisko scharakteryzowane przez intensywne i szybkie ruchy konkurencyjne, w których konkurenci muszą działać dynamicznie, aby zbudować własną przewagę i zniszczyć przewagę swoich rywali. Proces ten jednocześnie przyspiesza dynamizm strategicznych interakcji wśród konkurentów (D'Aveni, 1994, s. 217–218). Hiperkonkurencja pojawia się wówczas, gdy częstotliwość oraz agresywność interakcji konkurencyjnych

przyspiesza, kreując warunki dla stałej nierównowagi i zmiany (Johnson i in., 2008, s. 71). W związku z tym, zjawisko hiperkonkurencji niejako wypiera założenie równowagi/statyki

podbudowującej model „5 sił” Portera (Freeman i Boeker, 1989; Bromiley i Papenhausen, 2003, za: Selsky, Goes i Babüroğlu, 2007, s. 73). W intensywnie zmieniającym się środowisku, uczestnicy gry rynkowej błyskawicznie i nieustannie rozwijają nowe przewagi konkurencyjne, usiłując przy tym zniszczyć przewagi swoich konkurentów, co jeszcze bardziej wzmaga konkurencję w branży (D'Aveni, 1994, s. 9–36). Nasila się więc tendencja polegająca na intensywnej i bezwzględnej rywalizacji, czyli wspomnianej hiperkonkurencji, prowadzącej do zacierania się różnic pomiędzy produktami. Często cena bywa jedynym czynnikiem decydującym o wyborze produktu przez klienta. W warunkach hiperkonkurencji podmioty muszą wciąż odtwarzać przewagę konkurencyjną, aby móc dominować na rynku (Henry, 2008, s. 94). Zdaniem D'Aveni (1994, s. 2–36) w takich okolicznościach dążenie do utrzymywania trwałej przewagi konkurencyjnej jest w erze panującej hiperkonkurencji wręcz anachronizmem. Natomiast najskuteczniejszym orężem w walce z konkurencją byłoby stworzenie „wiązki przewag tymczasowych”.

Niektórzy badacze twierdzą, że branże stają się coraz bardziej hiperkonkurencyjne, głównie z powodu międzynarodowej konkurencji lub też zachodzących zmian technologicznych (Johnson i in., 2008, s. 71). W literaturze istnieje trend w rozważaniach, który podziela zasadność zjawiska hiperkonkurencji, ale też pojawiają się głosy sceptyczne, które odchodzą

od nadmiernego gloryfikowania hiperkonkurencyjnych zachowań (McNamara, Vaaler i Devers, 2003, s. 261–268) oraz (Wiggins i Ruefli, 2005, s. 887–911). Selsky, Goes i Babüroğlu

(2007, s. 88) krytykują nurt badań strategicznych zwany „logiką partyzanta”, którego wyrazem jest omawiana hiperkonkurencja. Krytyka ta wynika z faktu, że w literaturze ujmuje się

62 hiperkonkurencję w kontekście zestawu recept dla firm zderzających się z intensywną konkurencją, natomiast nie eksponuje się unikalnej struktury otoczenia, jak to jest pierwotnie definiowane. Kiedy otoczenie zmienia się na bardziej turbulentne, wówczas koncepcja hiperkonkurencji zaleca robienie tych samych rzeczy, ale jeszcze bardziej intensywnie.

Nie sposób nie zgodzić się z poglądami autorów, którzy dostrzegają i podkreślają istotę tegoż zjawiska, szczególnie w czasach postępującej globalizacji i informatyzacji, które zmieniają reguły gry rynkowej. Niewątpliwie hiperkonkurencja jest obecnie zjawiskiem

zauważalnym i należy ją włączyć w ramy niniejszych rozważań, co zostało zaakcentowane w zaprezentowanym schemacie analitycznym.