Czas wolny dzieci miejskich i wiejskich

Na budżet czasu wolnego dziecka wpływa liczba godzin lekcyjnych w  szkole.

Średnio dzieci ze szkoły podstawowej mają 5–6 godzin lekcyjnych dziennie, nato-miast uczniowie klas gimnazjalnych 6–7 godzin lekcyjnych. Najczęściej do zmniej-szenia wymiaru czasu wolnego i skrócenia czasu na wypoczynek przyczynia się nie-racjonalny rozkład zajęć lekcyjnych w ciągu tygodnia, nieprawidłowa organizacja pracy w szkole, niewłaściwy dobór metod nauczania oraz błędy występujące w śro-dowisku domowym i lokalnym. Innym czynnikiem wpływającym na budżet czasu dzieci jest czas zużyty na pomoc rodzicom w gospodarstwie domowym. Trzeba jed-nak pamiętać, że obciążenie dzieci na wsi pracami domowymi uzależnione jest od pór roku. Wiosną i latem pomoc dzieci sięga nawet do kilku godzin dziennie. Dla dzieci miejskich sobota różni się od pozostałych dni tygodnia obciążeniem pracami domowymi, natomiast na wsi rozkład zajęć w sobotę niewiele odbiega od rozkładu w dni powszednie. Nie zmienia się czas czynności, ale ich charakter. W tym dniu chłopcy starsi pracują głównie poza domem, a dziewczęta pomagają w pracach do-mowych i robią zakupy (tamże, s. 25).

Największa różnica w sposobach wykorzystania czasu w mieście i na wsi przez uczniów występuje w ilości czasu przeznaczonego na tzw. wypoczynek bierny. Na wsi okres wypoczynku biernego w dni świąteczne jest długi; aż 60% chłopców i 66,7%

dziewcząt w dni świąteczne śpi lub wypoczywa, leżąc. Czynnikiem warunkującym ilość i treść czasu wolnego dzieci są także warunki materialne, praca zarobkowa ro-dziców, konieczność pomagania w gospodarstwie, kultura środowiska rodzinnego i atmosfera wychowawcza domu rodzinnego (tamże, s. 26).

Wśród młodzieży miejskiej dominują zachowania związane z  uczestnictwem w kulturze w formie odbioru programów środków masowego przekazu. Najpowszech-niejszym zachowaniem zarówno w dni powszednie, jak i w dni wolne – jest oglądanie telewizji. Ok. 90% ogółu młodzieży ogląda programy kilka razy w tygodniu lub co-dziennie. Tylko 3% stwierdziło, że w zasadzie nie ogląda TV. Młodzież ogląda przede wszystkim programy z  bloku rozrywkowego, czyli wszelkiego rodzaju teleturnieje, programy tupu talk-show i oczywiście filmy. Równie popularne jak oglądanie TV jest słuchanie muzyki – 91% młodzieży słucha radia codziennie lub prawie codziennie.

Podobnie jak oglądanie TV, słuchanie radia stało się codziennym nawykiem, z tym że wymaga ono mniejszego zaangażowania i uwagi, wskutek czego odbywa się to nie-jednokrotnie w toku wykonywania innych czynności. Na trzecim miejscu wymienić trzeba czytelnictwo prasy i książek. Prasę codzienną czyta, przynajmniej kilka razy w tygodniu, 86% młodzieży, a 74% czyta ją codziennie. Jednakże 35% badanych nie czytywała książek w ogóle bądź też czytała je przypadkowo, co jest objawem niepoko-jącym. Młodzież z dużych miast czyta więcej niż młodzież z małych miasteczek. Nieco częściej czytają dziewczęta niż chłopcy. Czytanie książek najpowszechniej występuje w kategorii młodzieży uczącej się (72%), następnie wśród młodzieży pracującej i uczą-cej się (58%). Kolejnym popularnym zachowaniem jest uczęszczanie do kina. Ok. 67%

badanych robi to przynajmniej 2–3 razy w miesiącu. Najliczniejszą kategorię kino-manów stanowi młodzież w wieku 17–19 lat (74%) oraz 15–16 lat (67%). Młodzież ogląda przede wszystkim filmy z tzw. repertuaru lekkiego – komedie, filmy przygo-dowe – ok. 29% młodzieży oglądało wyłącznie ten rodzaj filmów. Przynajmniej co drugi spośród badanych spędza czas wolny z sympatią. Ok. 39% badanych stwierdziło, że zwykle spędza czas wolny z rodziną. Wiele zachowań młodzieży w czasie wolnym realizowane jest w grupie, zwłaszcza w nieformalnej grupie rówieśniczej.

W tym sensie można mówić o wzorach zachowań grupowych, spośród których da się wyodrębnić następujące wzory:

• intelektualny (zespoły zainteresowań, dokształcania, dyskusji) – występuje powszechniej w dużych ośrodkach miejskich dysponujących ośrodkami aka-demickimi, rzadziej w małych miastach; realizuje go przede wszystkim mło-dzież ucząca się;

• społeczny (organizacje społeczne, akcje społeczne, pomoc innym ludziom) – przede wszystkim młodzież szkolna; najpowszechniejsze są udziały w akcjach społecznych oraz niesienie pomocy innym ludziom;

• artystyczny (amatorska twórczość artystyczna) – realizowany bywa raczej w miastach średnich niż dużych i raczej przez młodzież poniżej 20. roku życia;

najwięcej młodzieży zajmuje się twórczością plastyczną, a więc malarstwem, grafiką, fotografiką i filmem, rzemiosłem artystycznym oraz twórczością

mu-zyczną, przede wszystkim grą na jakimś instrumencie, śpiewem i tańcem; od-działuje on korzystnie na kształtowanie osobowości;

• techniczny (zajęcia techniczne);

• sportowy – jest jednym z najsłabiej realizowanych, choć najbardziej akcepto-wanych wzorów zachowań młodzieży w czasie wolnym; aktywność sportowa wyraźnie maleje z wiekiem respondentów, a sport uprawia przede wszystkim młodzież ucząca się raz lub dwa razy w tygodniu i przeznacza na ten cel w su-mie nie więcej niż 3 do 4 godzin tygodniowo;

• turystyczny – stosunkowo najczęściej turystykę uprawiają studenci, częściej też uprawiają ją uczniowie niż młodzież pracująca; walory wychowawcze tu-rystyki są oczywiste: umożliwia ona poznawanie przyrody, kultury oraz spo-łeczności terenów odwiedzanych, odgrywa istotną rolę w wychowaniu emo-cjonalnym, sprzyja też wyrabianiu wielu konkretnych umiejętności;

• towarzyski (jego realizacja polega na uczestniczeniu w prywatkach, różnego typu imprezach, przebywaniu w kawiarniach, dyskotekach, klubach, wspól-nym spędzaniu czasu z nieformalną grupą koleżanek i kolegów; procent mło-dzieży realizującej ten wzór jest największy);

• patologiczny (Łapinska, 1967).

Różnie kształtowały się na przestrzeni lat dążenia i cele młodzieży wiejskiej w za-leżności od potrzeb, możliwości, wielu uwarunkowań środowiskowych czy oceny aktualnej sytuacji. Kształtuje się nastawienie na bardziej konsumpcyjny tryb życia, polegający na dążeniu do uzyskania głębszych wartości, na uczestnictwie w szeroko pojętych dobrach kultury całego narodu. Jako kategoria nie był on znany w dawnej kulturze chłopskiej. Istniał czas, który nie stanowił czasu pracy, był jednak włączony do innych sfer życia i funkcjonował wraz z organizacją pracy, wyznaczoną warunka-mi przyrodniczywarunka-mi oraz rodzinno-sąsiedzkiwarunka-mi stosunkawarunka-mi, życiem religijnym i jego instytucjami (obrzędy Bożego Narodzenia, wielkanocne, dożynki, odpusty, piel-grzymki itp.), zwyczajami i obyczajowością. W dzisiejszych czasach wszelkie formy życia wiejskiego ulegają gwałtownym przeobrażeniom.

Dominujące obecnie cechy wzorów zachowań młodzieży wiejskiej w czasie wol-nym to:

• wzory zasadniczo zdeterminowane przez miejski styl życia,

• wzory będące wyrazem dążeń i aspiracji indywidualnych,

• nastawienie na poszukiwanie atrakcji i rozrywki,

• wzory, w których jedne zachowania uzależnione są od innych,

• wzory polegające na uczestnictwie grupowym.

Wyróżnia się sześć podstawowych wzorów zachowań młodzieży wiejskiej:

1) Typ odbiorcy środków masowego przekazu – jest to wzór zachowań polegający na:

• lekturze książek i prasy,

• słuchaniu radia,

• uczęszczaniu do kina,

• oglądaniu telewizji.

2) Typ zorientowany na współżycie w grupie – preferujący udział w życiu grupo-wym, który sprzyja takim zachowaniom, jak:

• rozmowy towarzyskie, pogawędki,

• dowolne, spontaniczne przebywanie razem.

3) Typ poszukujący rozrywki w zabawie tanecznej, na dyskotece itp.

4) Typ przejawiający aktywność twórczo-ekspresyjną, a więc zachowania związane z:

• uczestnictwem w zespołach teatralnych, wokalno-muzycznych itp.,

• zainteresowaniami własnymi, hobby,

• udziałem w zorganizowanych grupach dyskusyjnych.

5) Typ sportowca – rozumiany szeroko jako wzór zachowań związanych ze stałym uprawianiem sportu, wymagającym treningów i najczęściej zorganizowanym, ale także zachowań o charakterze zabawowo-rekreacyjnym.

6) Typ zorientowany na konsumpcję kulturalną – z wyłączeniem zachowań związa-nych z odbiorem środków masowego przekazu, a więc przede wszystkim na:

• uczęszczanie do teatru,

• udział w imprezach o charakterze widowiskowym.

Największa grupę młodzieży można zakwalifikować jako typ odbiorcy środków masowego przekazu i typ zorientowany na współżycie w grupie. Najmniej liczny zaś jest typ zorientowany na konsumpcję związaną z uczęszczaniem do teatrów, na koncerty, oglądaniem zespołów estradowych itp.