Głównymi czynnikami wpływającymi na emisję zanieczyszczeń powietrza w wojewódz-twie lubuskim oraz w Zielonej Górze są zdarzenia spowodowane działalnością człowieka.
Emisję zanieczyszczeń do powietrza można podzielić na:
punktową – z zakładów przemysłowych, energetycznych i komunalnych, w których emi-sja występuje miejscowo głównie z procesów spalania oraz technologicznych;
powierzchniową – komunalno-bytową – z obszarów zabudowy mieszkaniowej jednoro-dzinnej z rozproszonymi indywidualnymi źródłami ciepła;
liniową – z transportu drogowego i kolejowego;
ze źródeł rolniczych – z upraw polowych i hodowli zwierząt;
niezorganizowaną – wynikającą z prac budowlano-remontowych, wysypisk itp.
Wpływ na stężenie zanieczyszczeń w powietrzu mają też zjawiska meteorologiczne, w tym inwersja termiczna. Wpływa ona na kumulowanie się zanieczyszczeń w dolnej, przy-powierzchniowej warstwie atmosfery. Innymi zjawiskami są opady oraz prędkość wiatru i występowanie gwałtownych podmuchów, zwiększających stężenie pyłu.
Największymi źródłami emisji punktowych do powietrza w Zielonej Górze są m.in.:
Elektrociepłownia „Zielona Góra” SA oraz instalacja przetwarzania i składowisko odpadów ZGK sp. z o.o. Zakłady te posiadają pozwolenia zintegrowane na emisję zanieczyszczeń.
Źródłem emisji powierzchniowej w Zielone Górze są osiedla zabudowy jednorodzinnej oraz mieszanej jedno- i wielorodzinnej takie jak: Braniborskie, Chynów, Dolina Zielona, Ję-drzychów, Kościuszki, Słowackiego i Raculka.
Źródłem największej emisji liniowej są: droga ekspresowa S3, droga krajowa nr 32, drogi wojewódzkie nr: 281, 282 i 283 oraz główne ulice w centrum miasta.
Na wielkość emisji punktowej oraz powierzchniowej istotnie wpływają lokalne warunki meteorologiczne, wydajność źródeł emisji zanieczyszczeń oraz sprawność zainstalowanych instalacji oczyszczających.
Istotną rolę odgrywa przede wszystkim średniodobowa temperatura zewnętrzna powie-trza. W miesiącach jesienno-zimowych każdego roku, przy jej spadku obserwuje się znaczny wzrost emisji zanieczyszczeń. Wzrost ten wynika z intensywniejszej eksploatacji pieców grzewczych w gospodarstwach domowych, które są głównym emitentem zanieczyszczeń niskiej emisji, czyli zachodzącej na wysokości mniejszej niż 40 m nad poziomem ziemi. W procesach spalania w gospodarstwach domowych największy wpływ na poziom emisji ma rodzaj stosowanego paliwa, konstrukcja pieca oraz odpowiedni dobór parametrów spalania.
Największą emisją charakteryzują się piece spalające niskiej klasy na paliwo stałe. Powodem znaczącej niskiej emisji są także silniki spalinowe, podczas krótkich tras przejazdu. Okresowe wzrosty zanieczyszczeń wynikają także z użytkowania silników spalinowych, napędzających większość eksploatowanych w mieście pojazdów. W okresie jesienno-zimowym, w niskiej temperaturze, emitują one więcej zanieczyszczeń – ze względu na konieczność stosowania bogatszej mieszanki oraz intensywniej zachodzące spalanie niecałkowite.
Wielkość emisji z transportu zależy przede wszystkim od liczby pojazdów spalinowych oraz rodzaju zastosowanego napędu. Wielkość emisji z pojedynczego pojazdu zależy od ilości i rodzaju spalanego paliwa oraz zastosowanych rozwiązań technicznych (katalizatory, doda-tek AdBlue stosowany w katalizatorach SCR, filtry cząsdoda-tek stałych DPF). Emisja zanieczysz-czeń przez pojazdy spalinowe ograniczana jest poprzez wprowadzanie od 1993 r. coraz wyż-szych norm czystości spalin EURO, wymaganych dla nowych pojazdów.
W tabeli 2 przedstawiono europejskie normy maksymalnych emisji spalin dla ciężkich pojazdów użytkowych, a w tabeli 3 – dla pojazdów lekkich; wartości w nawiasach to limity zgodności produkcji (COP).
Oznaczenia poszczególnych norm cyframi rzymskimi dla ciężkich pojazdów użytkowych i arabskimi dla pojazdów lekkich, przyjęto zgodnie z prawodawstwem UE.
Tab. 2. Wartości graniczne emisji szkodliwych składników spalin wg norm europejskich dla ciężkich pojazdów użytkowych z silnikiem Diesla
Norma
Źródło: www.transportpolicy.net/stadard/eu-heavy-duty-emissions, dostęp: 20 kwietnia 2020 r.
Tab. 3. Wartości graniczne emisji szkodliwych składników spalin wg norm europejskich dla pojazdów lekkich Kategoria M1, M2 – silnik Diesla
EURO 1 2,72 (3,16) - 0,97 (1,13) - 0,14 (0,18) -
Kategoria M1, M2 – silnik benzynowy
EURO 1 2,72 (3,16) - 0,97 (1,13) - - -
Norma Emisja [g/km] Emisja [#/km]
Kategoria N1, klasa I/II/III – silnik Diesla EURO 1 2,72/5,17 Kategoria N1, klasa I/II/III – silnik benzynowy
EURO 1 2,72/5,17/ Kategoria N1, klasa I/II/III – silnik Diesla
EURO 5a 0,74 - 0,350 0,280 0,005 -
Źródło: www.transportpolicy.net/stadard/eu-light-duty-emissions, dostęp: 20 kwietnia 2020 r.
Obecnie wymagania norm EURO dotyczą emisji zanieczyszczeń z napędów większości użytkowanych pojazdów, w tym autobusów, ciągników i maszyn samobieżnych. Badanie emisji spalin emitowanych z pojazdu odbywa się w standardowym cyklu, obecnie zbliżonym
do rzeczywistych warunków jego użytkowania (cykl WLTP4). Norma emisji spalin wymagana dla danego pojazdu określa jak bardzo jego praca wpływa na stan jakości powietrza.
Na rysunkach 6, 7, 8 i 9 przedstawiono rozmieszczenie emisji w województwie lubu-skim: liniowych w zakresie PM10 oraz NOx oraz punktowych PM10 i benzo(a)pirenu w PM10 z sektora komunalno-bytowego.
Rys. 6. Rozmieszczenie i ładunki PM10 z liniowych źródeł emisji
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubuskim. Raport wojewódzki za rok 2019.
4 WLTP - World Harmonized Light Wehicle Test Procedure (od ang. światowa zharmonizowana proce-dura badania pojazdów lekkich.
Rys. 7. Rozmieszczenie i ładunki NOx z liniowych źródeł emisji
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubuskim. Raport wojewódzki za rok 2019.
Rys. 8. Rozmieszczenie i ładunki PM10 z komunalno-bytowych źródeł emisji Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubuskim. Raport wojewódzki za rok 2019.
Rys. 9. Rozmieszczenie i ładunki benzo(a)pirenu z komunalno-bytowych źródeł emisji
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubuskim. Raport wojewódzki za rok 2019.
Na podstawie zestawień przedstawionych w „Rocznej ocenie jakości powietrza w wo-jewództwie lubuskim. Raport wojewódzki za rok 2019”, opracowanej przez Regionalny Wy-dział Monitoringu Środowiska w Zielonej Górze Departamentu Monitoringu Środowiska Głów-nego Inspektoratu Ochrony Środowiska można stwierdzić, że o poziomie emisji w wojewódz-twie lubuskim decydują:
źródła punktowe, w zakresie emisji NOx (19,2% ogólnej emisji), SOx (40,9% ogólnej emi-sji) oraz PM2,5 i PM10 (odpowiednio 7,4 i 7,3%);
rozproszone źródła komunalno-bytowe z indywidualnie ogrzewanych gospodarstw do-mowych (niska emisja) w zakresie emisji SOx (58,7% emisji) pyłu PM10 (64,1% emisji), PM2,5 (82,2%) oraz benzo(a)pirenu (aż 97,1%);
emisja liniowa – transport drogowy ze względu na znaczący udział (59,9%) w zanie-czyszczeniu powietrza tlenkami azotu oraz istotny w zanieczyszczaniu PM10 i PM2,5 (6,3 i 6,4%).