parlamen-tarnych w 2015 r. największe znaczenie dla funkcjonowania rynku pracy i – szerzej – dla stabilności finansów publicznych oraz per-spektyw długofalowego tempa wzrostu polskiej gospodarki ma wy-cofanie się rządu Zjednoczonej Prawicy ze stopniowego wydłużania wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn oraz wprowadzenie świadczeń wychowawczych w ramach programu Rodzina 500+. Obie zmiany będą prowadziły do pogłębienia spadku liczby aktywnych zawodowo oraz wzro-stu liczby osób uzależnionych od otrzymywania transferów społecznych. Te dwa programy będą prowadziły do trwałego i znacznego pogorszenia stanu finansów publicznych poprzez nie tylko wzrost wydatków publicznych ogó-łem, lecz także niekorzystne zmiany w ich strukturze, polegające na wzro-ście udziału wydatków socjalnych i jednoczesnym spadku udziału wydat-ków decydujących o tempie wzrostu produktywności, m.in. na inwestycje infrastrukturalne, edukację i ochronę zdrowia. W efekcie te dwie zmiany będą obniżały tempo wzrostu polskiej gospodarki, które decyduje o pozio-mie dochodów Polaków.
2.1. OBNIŻENIE WIEKU EMERYTALNEGO
WPŁYW NISKIEGO WIEKU EMERYTALNEGO NA LICZBĘ OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM
Przywrócenie dotychczasowego, niskiego wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn pogłębi i tak nieunikniony spadek liczby osób w wieku pro-dukcyjnym (tj. od 18 lat do wieku emerytalnego). W najbliższych dekadach przyrost liczby osób w wieku 65 lat i więcej będzie należał w Polsce do jed-nych z najwyższych wśród wszystkich krajów UE. Według ostatniej
progno-zy demograficznej GUS na lata 2015–20502, gdyby kontynuowano stopnio-we podwyższanie wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn, to w porównaniu do stanu obecnego liczba osób w wieku produkcyjnym spa-dłaby o ok. 350 tys. w 2020 r., o ponad 1 mln do 2025 r. i o ponad 4 mln osób do 2050 r. (Wykres 1). Na skutek przywrócenia dotychczasowego, niskiego wieku emerytalnego (tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) skala pro-gnozowanego spadku liczby osób w wieku produkcyjnym będzie znacząco większa. Już bowiem w bardzo krótkiej perspektywie, bo do 2020 r., liczba ta obniży się o dodatkowe 350 tys., a do 2030 r. o dodatkowe 700 tys. osób. WYKRES 1. ZMIANA LICZBY OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM W PORÓWNANIU DO 2017 R. W WARUNKACH WYDŁUŻANIA WIEKU EMERYTALNEGO KOBIET I MĘŻCZYZN DO 67 LAT ORAZ PO PRZYWRÓCENIU DOTYCHCZASOWEGO WIEKU EMERYTALNEGO 60 LAT DLA KOBIET I 65 LAT DLA MĘŻCZYZN.
- 0,36 - 0,53 - 0,71 - 1,75 - 1,77 - 7,0 - 6,0 - 5,0 - 4,0 - 3,0 - 2,0 - 1,0 0,0 2020 2025 2030 2040 2050 67/67 60/65 Różnica
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie prognozy demograficznej guS na lata 2015–2050
W perspektywie 2050 r. liczba osób w obecnym wieku produkcyjnym (18–59/64 lata) obniży się aż o 25% (tj. o 5,8 mln osób), podczas gdy w przy-padku kontynuacji stopniowego wydłużania wieku emerytalnego do 67 lat ten spadek wyniósłby 17% (tj. o 4,1 mln osób). To oznacza, że w wyniku ob-niżenia wieku emerytalnego liczba osób w wieku produkcyjnym w 2050 r. będzie o blisko 1,8 mln niższa, niż gdyby utrzymano jego stopniowe pod-wyższanie.
WPŁYW NISKIEGO WIEKU EMERYTALNEGO NA LICZBĘ EMERYTÓW
Bezpośrednią konsekwencją obniżenia wieku emerytalnego będzie nie tylko mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym, lecz także odpowiednio więk-sza liczba osób w wieku emerytalnym. Z powodu starzenia się społeczeń-stwa w kolejnych latach liczba emerytów i tak by rosła, ale niższy wiek eme-rytalny znacząco zwiększy skalę tego przyrostu. Przykładowo, już w 2020 r. liczba osób w wieku emerytalnym (co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) wzrośnie o ok. 640 tys., podczas gdy w wariancie wydłużania
2 Prognoza ludności rezydującej dla Polski na lata 2015–2050, GUS, 11.01.2016, http://stat.gov.pl/obsza-ry–tematyczne/ludnosc/prognoza–ludnosci/prognoza–ludnosci–rezydujacej–dla–polski–na–lata–2015– 2050,8,1.html.
wieku emerytalnego do 67 lat liczba ta zwiększyłaby się ok. 280 tys., czyli o przeszło połowę mniej. Na podstawie danych z ostatniej prognozy demo-graficznej GUS można szacować, że na skutek obniżenia wieku emerytal-nego liczba osób w wieku emerytalnym w 2030 r. będzie o ponad 700 tys. większa niż dzisiaj, a po 2040 r. o ponad 1,7 mln osób większa niż dzisiaj. Do 2050 r. liczba osób w wieku emerytalnym zwiększy się o ponad połowę (53%, tj. o 4,3 mln osób), podczas gdy w wariancie wydłużania wieku eme-rytalnego liczba ta zwiększyłaby się o ok. 1/3 (o 34%, tj. o 2,5 mln).
W wyniku obniżenia wieku emerytalnego znacznie pogorszy się wskaźnik obciążenia demograficznego, czyli relacja liczby osób w wieku produkcyj-nym do liczby osób w wieku emerytalprodukcyj-nym. Obecnie relacja ta wynosi ok. 3,0, co oznacza, że przeciętnie trzy osoby w wieku produkcyjnym przypadają na jedną osobę w wieku emerytalnym. Na skutek obniżenia wieku emerytalne-go ta relacja spadnie w 2050 r. do 1,4, podczas gdy w wariancie wydłużania wieku emerytalnego w połowie stulecia spadłaby do 2,0. Po obniżeniu wieku emerytalnego relację na poziomie 2,0 osiągniemy już ok. 2035 r.
WYKRES 2. ZMIANA LICZBY OSÓB W WIEKU EMERYTALNYM W PORÓWNANIU DO 2017 R. W WARUNKACH WYDŁUŻANIA WIEKU EMERYTALNEGO KOBIET I MĘŻCZYZN DO 67 LAT ORAZ PO PRZYWRÓCENIU DOTYCHCZASOWEGO WIEKU EMERYTALNEGO 60 LAT DLA KOBIET I 65 LAT DLA MĘŻCZYZN.
0,36 0,53 0,71 1,75 1,77 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 2020 2025 2030 2040 2050 67/67 60/65 Różnica
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie prognozy demograficznej guS na lata 2015–2050
WPŁYW NISKIEGO WIEKU EMERYTALNEGO NA STOPĘ ZATRUDNIENIA I LICZBĘ PRACUJĄCYCH
Liczne doświadczenia krajów rozwiniętych wskazują jednoznacznie, że osiągnięcie wieku emerytalnego najczęściej skutkuje przejściem z aktywno-ści do biernoaktywno-ści zawodowej (np. Blöndal, Scarpetta, 1998). Podobne wzorce zachowań osób osiągających wiek uprawniający do przejścia na emerytu-rę były obserwowane także w Polsce. Przykładowo, badania GUS z 2012 r. pokazały, że ponad 80% osób osiągających wiek emerytalny natychmiast zaprzestaje aktywności zawodowej3.
Obniżenie powszechnego wieku emerytalnego z olbrzymim prawdopodo-bieństwem spowoduje zatem, że Polacy będą przeciętnie pracować krócej, a liczba pracujących ogółem w gospodarce skurczy się w szybszym tem-pie niż w wariancie wydłużania wieku emerytalnego. W niniejszej anali-zie przyjęto, że w wariancie stopniowego wydłużania wieku emerytalnego następowałaby obserwowana w ostatnich latach korzystna tendencja pole-gająca na sukcesywnym wzroście współczynników aktywności zawodowej w kolejnych kohortach niezależnie od posiadanego poziomu wykształcenia (szerzej na temat założeń w aneksie). Z kolei w warian-cie obniżenia wieku emerytalnego przyjęto, że w ciągu dwóch lat (czyli do 2019 r.) nastąpi powrót do wzor-ców zachowań charakteryzujących populację w wieku okołoemerytalnym przed rozpoczęciem podwyższania wieku emerytalnego, czyli w 2012 r.
Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, że stopnio-wo rosnąca aktywność zastopnio-wodowa nie zrekompensuje prognozowanego ubytku liczby pracujących na skutek obniżenia wieku emerytalnego i wczesnego wycofywa-nia się z rynku pracy do bierności zawodowej. Szacun-ki pokazują, że w efekcie obniżenia wieku emerytalnego stopa zatrudnienia osób w wieku 15–74 lat w wariancie wydłużania wieku emerytalnego stop-niowo rośnie z obecnych ok. 57% do 61% w 2040 r., a następnie spada do poziomu trochę wyższego od notowanego obecnie (Wykres 3). Takie kształ-towanie się stopy zatrudnienia wynika z jednej strony z wyższego przecięt-nie zatrudprzecięt-nienia młodszych roczników z powodu ich wyższego poziomu wykształcenia, z drugiej strony – ze wzrostu udziału osób starszych, które charakteryzuje niższa stopa zatrudnienia niż ogółem w populacji. Po 2040 r. ten drugi efekt zacznie wyraźnie przeważać. Można szacować, że po ob-niżeniu wieku emerytalnego stopa zatrudnienia będzie szybko spadać już w pierwszych latach z powodu powszechnego korzystania z nowo przyzna-nych uprawnień i z obniżenia się aktywności zawodowej w oczekiwaniu na zbliżającą się emeryturę. W 2025 r. różnica w wysokości wskaźnika zatrud-nienia wyniesie ponad 3 pkt proc. Dalej będzie się jeszcze pogłębiać tak, że w 2050 r. przekroczy 6,5 pkt proc.
WYKRES 3. WSKAŹNIKI ZATRUDNIENIA
46% 48% 50% 52% 54% 56% 58% 60% 62% 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 67/67 60/65 Skutek w 2025: -3,1 pkt proc. Skutek w 2050: -6,6 pkt proc.
Źródło: Bitner et al. (2016)
WYKRES 4. LICZBA PRACUJĄCYCH
10 11 12 13 14 15 16 17 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 67/67 60/65 Skutek w 2025: -860 tys. Skutek w 2050: -1,584 mln