– prawnoporównacza ocena stosowania Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia
III. Analiza statystyczna
2. Dane statystyczne Haskiej Konferencji Prawa Międzynarodowego Prywatnego
Na stronie internetowej Haskiej Konferencji Prawa Międzynarodowego prywatnego31 (HCCH) dostępne są również dane statystyczne dotyczące Konwencji z 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę.32 Z listy publikacji przez link „Analiza statystyczna część II: raport krajowy Niemcy” („Stati-stical Analysis Part II: National Report Germany”), można dotrzeć na stronę z dostępem do danych statystycznych odnoszących się do stosowania Konwencji haskiej z 1980 r. w Niemczech w roku 1999.33
a) Raport krajowy
Stosowania Konwencji haskiej z 1980 r. w roku 1999 w Niemczech nie można ocenić zbyt pozytywnie. Tylko 35% wniosków doprowadziło, w drodze zarządzenia sądowego albo dobrowolnego wydania, do powrotu dziecka, w porównaniu do światowej 50% skuteczności wniosków. W Niemczech w 19% przypadków wnioski o zarządzenie powrotu dziecka były oddalane na drodze sądowej, w porównaniu do 11% wniosków oddalanych w skali światowej. Szczególnie istotna była różnica między odsetkiem przypadków sądowego zarządzenia powrotu dziecka, który w skali światowej wynosił 74%, a w przypadku Niemiec tylko 19%.34
b) Statystyki zbiorcze HCCH
Kolejne linki „Analiza statystyczna wniosków złożonych w 2008 r. na podstawie Konwencji haskiej z 1980 r., Część I–III (Raporty krajowe, regionalne i światowe) („Statistical analysis of applications made in 2008 under the Hague Child Abduction Convention, Parts I-III (Na-tional, Regional and Global Reports)”) prowadzą do strony z wynikami badań statystycznych na temat stosowania konwencji w roku 2008 w porównaniu z latami 2003 i 1999.35 Statystyki zbiorcze dostarczają
31 https://www.hcch.net/de/home/ 32 https://www.hcch.net/de/instruments/conventions/publications1/?dtid= 32&cid=24 33 https://www.hcch.net/de/publications-and-studies/details4/?pid=2840&dtid=32 34 https://assets.hcch.net/upload/stats_de.pdf [Stand 08.03.2016] 35 https://www.hcch.net/en/publications-and-studies/details4/?pid=5421&dtid=32. Global - Prel. Doc. No 8 A of May 2011 - A statistical analysis of applications made in 2008 under the Hague Convention of 25 October 1980 on the Civil Aspects of International Child Abduction. Part I https://assets.hcch.net/upload/wop/abduct-2011pd08ae.pdf, jak również „Global”, Niemcy, s. 98–116, Polska s.131–145.National
możliwości porównania różnorodnego stosowania Konwencji haskiej z 1980 r. w poszczególnych państwach. W dalszej części dokonano porównania Niemiec i Polski w odniesieniu do danych światowych.
W 2008 r. 37% postępowań wszczętych na podstawie wniosków skierowanych do niemieckiego Urzędu Centralnego zakończyło się zarządzeniem powrotu dziecka, w Polsce zakończyło się takim posta-nowieniem 31% postępowań. Tym samym oba państwa pozostają poniżej średniej światowej, która wynosiła w danym roku 46%. W porównaniu do 2003 r. szybkość spraw w przedmiocie zarządzenia zwrotu dziecka nieznacznie zmniejszyła się zarówno w Niemczech (39%), jak i w Polsce (33%).36
Podczas gdy w Niemczech liczba postanowień sądowych oddalających wniosek spada, a liczba dobrowolnych powrotów dzieci zmniejszyła się z 16% w 1999 r., przez 15% w 2003 r. do 10% w 2008 r., można stwierdzić, że liczba sądowych zarządzeń powrotu dziecka z roku na rok stabilnie wzrasta. Podczas gdy w 1999 r. wynosiła ona jeszcze 19%, to w 2003 r. wzrosła do 24%, a w 2008 r. do 27%. W Polsce wynosiła w 2003 r. 17%, a w 2008 r. 16%. W skali światowej w 2008 r. aż 23% wniosków o zarządzenie powrotu zostało pozytywnie rozpa-trzonych, tak że Niemcy w tym roku znajdowały się powyżej, a Polska poniżej średniej. Średnia światowa sądowych postanowień oddalających wniosek wynosiła w 2008 r. 15%. Podczas gdy Niemcy znaleźli się, z odsetkiem 18%, nieznacznie powyżej tej wartości, Polska oddalając 26 wniosków, osiągnęła znacząco odbiegający odsetek 39%.
Rezultaty wniesienia wniosku o zarządzenie powrotu w 2008 r.37
Niemcy Polska Świat
Zarządzenie powrotu dziecka 37% 31% 46%
Sądowe oddalaenie wniosku 18% 39% 15%
Zwrot wniosku 23% 18% 18%
- Prel. Doc. No 8 C of May 2011 - A statistical analysis of applications made in 2008 under the Hague Convention of 25 October 1980 on the Civil Aspects of Interna-tional Child Abduction. Part III https://assets.hcch.net/upload/wop/abduct-2011pd08c.pdf.
36 „Global”, s. 98 i s. 131.
W Niemczech odsetek odrzuconych wniosków wynoszący 18% osiągnął niemalże poziom z 1999 r., kiedy to wynosił 19%. Tymczasem w 2003 r. wynosił on tylko 9%. Zasadniczo zwraca uwagę to, że w 2008 r. w Niemczech więcej wniosków zostało oddalonych (j.w.) albo zwró-conych (23%) w porównaniu do wyników skali światowej (18%).
Spośród 55 spraw, które w 2008 r. trafiły przed sąd w Niemczech, w 21 sprawach (38%) wnioski zostały oddalone, w porównaniu do 33% w skali światowej. W 1999 r. było to jeszcze 50%, a w 2003 r. 27% spraw. W Polsce 26 z 39 wniosków o zarządzenie powrotu dziecka, które były rozpoznawane przez sądy, oddalono. Daje to odsetek odpowiadający 67%. Wprawdzie w 2003 r. było to aż 73% wszystkich spraw.
Tabela 1. Podstawy sądowego oddalenia wniosku o zarządzenie powrotu dziecka w 2008 r.38
Niemcy Polska Świat
Brak stałego miejsca pobytu 4% 4% 13-15%
Brak prawa do opieki wnioskodawcy 13% 16% 8-10%
Art. 12 13% 4% 13%
Art. 13 I lit. a niewykonywanie prawa do opieki 0% 0% 6-7%
Art. 13 I lit. a zgoda na zabranie dziecka 4% 0% 5-6%
Art. 13 I lit. a późniejsze zatwierdzenie 9% 8% 5-6%
Art. 13 I lit. b dobro dziecka 17% 64% 27-29%
Wola dziecka 23% 4% 14-17%
Art. 20 0% 0% 1%
Inne 17% 0% 2%
Szczególnie uderzająca w odniesieniu do danych z Niemiec jest wyraź-nie znacząca liczba rozstrzygnięć opartych na woli dziecka (23% do 14 –17%) oraz zaskakująco niska liczba wniosków oddalonych na podstawie art. 13 I lit. b Konwencji haskiej z 1980 r. (dobro dziecka). W rozstrzy-gnięciach polskich sądów często powoływanym uzasadnieniem jest dobro dziecka na podstawie art. 13 I lit. b Konwencji haskiej z 1980 r.
IV. Wnioski
Zidentyfikowanie istnienia równego traktowania bądź istnienia nie-równości w traktowaniu osób różnego pochodzenia przed niemieckimi i polskimi sądami jest dużym wyzwaniem. Analiza orzeczeń prowadzi do wniosku, że sądy w sposób bardzo precyzyjny i bliski brzmieniu przepisów dokonują wykładni. W wielu orzeczeniach wyraźnie pod-kreślają, że art. 13 Konwencji stanowi absolutny wyjątek, który może być stosowany wyłącznie w poważnych przypadkach. Stosowanie tego przepisu było podobne we wszystkich instancjach, tak że nie można było zidentyfikować jakościowej różnicy jego stosowania. Wykładnia przepisów jest zorientowana na kierunek nadany przez orzecznictwo sądów najwyższych, co prowadzi do jednolitej linii orzecznictwa. Wy-raźna tendencja, w jaki sposób narodowość mogłaby wpłynąć na orzeczenie sądu, nie daje się odczytać ani z oficjalnych danych staty-stycznych, ani z losowej analizy orzecznictwa odnoszącego się do art. 13 Konwencji haskiej z 1980 roku. Jak wynika z danych statystycz-nych sądy niemieckie stosują art. 13 I lit. b Konwencji haskiej z 1980 r. jedynie w 13% przypadków, co w zasadzie odzwierciedla cele kon-wencji. Znaczące jest w tym względzie, że polskie sądy stosują art. 13 I lit. b Konwencji haskiej z 1980 r. w 64% przypadków, co wyraźnie przekracza przeciętny poziom orzekania na podstawie tego wyjątku, i co przemawia za odejściem od celów konwencji. Dane statystyczne odzwierciedlają do pewnego stopnia to, co wynika także z wyroków polskich sądów. Można zauważyć, szczególnie w orzecznictwie sądów niższej instancji tendencję do orzekania na korzyść osób mających polskie obywatelstwo. Uzasadnienia tych wyroków są jednak często niezadowalające i sprzeczne z wykładnią art. 13 Konwencji haskiej z 1980 r. przyjmowaną przez sądy niemieckie. Do stosowania art. 13 Konwencji haskiej z 1980 r. przez sąd niższej instancji wystarczające są niekiedy dość słabe podstawy. Można jednak stwierdzić, że polski Sąd Najwyższy w rezultacie końcowym, podobnie jak niemieckie sądy, koryguje wyroki, które uprzywilejowują osoby z obywatelstwem pań-stwa sądu. Ostatecznie można stwierdzić, że ani z rozstrzygnięć niemieckich, ani polskich sądów nie wynika zasadnicze i generalne uprzywilejowanie osób własnej narodowości.