Prawo do pomocy tłumacza w orzecznictwie sądów polskich

Uprawnienie do korzystania z pomocy tłumacza stanowi także przed-miot rozważań sądów polskich. Na Polsce, jako stronie EKPC, leży obowiązek zapewnienia każdemu prawa do rzetelnego procesu.

W postanowieniu z 23 lipca 2015 r.25 SN sprecyzował, kiedy istnieje potrzeba powołania tłumacza dla oskarżonego. W przedmiotowej sprawie obywatel narodowości gruzińskiej został skazany przez sądy powszechne obu instancji na podstawie art. 178a § 1 i 4 kodeksu karnego (k.k.26) za prowadzenie pojazdu mechanicznego, znajdując się pod wpływem środków odurzających. W skardze kasacyjnej obrońca oskarżonego zarzucił rażącą obrazę przepisów prawa procesowego, polegającą na zaakceptowaniu przez sąd odwoławczy zaniechania przez sąd a quo wezwania w toku rozprawy głównej tłumacza języka gruzińskiego dla oskarżonego. Obrońca wskazywał, że oskarżony nie władał w wystarczającym stopniu językiem polskim. Argumentował, że ograniczenie językowe uniemożliwiło oskarżonemu podjęcie sku-tecznej obrony, co skutkowało niesłusznym skazaniem go na karę i wydaniem niesprawiedliwego wyroku. Tezę o niedostatecznej zna-jomości języka polskiego skarżący oparł na sporządzonych przez oskarżonego w toku procesu dwóch zapiskach, które zawierały błędy w pisowni niektórych słów. Obrońca nawiązywał też do własnych trudności w porozumiewaniu się ze skazanym w języku polskim. Sąd Najwyższy, odpierając zarzuty kasacji, wskazał, że w prawie między-narodowym i krajowym nie chodzi o władanie językiem w stopniu zbliżonym do języka ojczystego, zarówno w mowie, jak i piśmie, ale o władanie językiem w stopniu komunikatywnym, umożliwiającym realizowanie prawa do obrony. Jak zauważył SN, fakt, że oskarżony popełnia błędy w pisowni niektórych słów nie upoważnia go do korzy-stania z pomocy tłumacza, skoro w toku postępowania sam oskarżony, który przebywał w Polsce od 1989 r., deklarował, że zna język polski

25 Postanowienie SN z 23.07.2015 r., II KK 186/15, Legalis nr 1310336.

i nie sygnalizował potrzeby korzystania z pomocy tłumacza; ponadto ani poprzedni obrońca oskarżonego, ani sąd I instancji nie dostrzegli trudności językowych, które mogłyby ograniczyć prawo do obrony. Konkludując, Sąd Najwyższy stwierdził, że oskarżony posługuje się językiem polskim w stopniu komunikatywnym, co umożliwia mu realizowanie prawa do obrony, bez konieczności korzystania z pomocy tłumacza.

Kryterium oceny obowiązku wezwania tłumacza jest stopień zna-jomości języka polskiego przez oskarżonego.27 Podkreśla się jednak, że stopień znajomości języka z trudem poddaje się ocenie.28 Z bez-płatnej pomocy tłumacza może korzystać nie tylko ta osoba, która w ogóle nie zna języka polskiego, ale również ta, która nie może w pełni świadomie uczestniczyć w procesie z uwagi na brak dosta-tecznej biernej i czynnej znajomości języka.29 Pojęcie niewładania językiem polskim oznacza stan, w którym osoba niewystarczająco rozumie kierowane do niej w tym języku wypowiedzi, bądź w niewy-starczającym zakresie wyraża swoje myśli w języku polskim.30 Nie-władanie językiem polskim zachodzi również wtedy, gdy organ pro-cesowy nie jest w stanie precyzyjnie odczytać przekazywanych przez tę osobę spostrzeżeń.31 Okoliczność, że oskarżony jest cudzoziemcem, nie przesądza o konieczności zapewnienia udziału tłumacza w proce-sie karnym. Istotny jest bowiem poziom znajomości języka używanego w sądzie. Z bezpłatnej pomocy tłumacza może skorzystać także oby-watel Polski, który nie rozumie i nie włada językiem używanym w sądzie. Z kolei cudzoziemiec, który rozumie i potrafi się wysłowić w języku polskim, nie będzie potrzebował pomocy tłumacza. Za osobę niewładającą lub niewładającą w wystarczającym stopniu językiem polskim możemy uznać osobę władającą jedynie gwarą, np. śląską. Analizując zagadnienie pozycji procesowej osób niewładających

języ-27 J. Długosz, Prawo do udziału tłumacza jako jedna z przesłanek rzetelnego

pro-cesu karnego, Investigationes Linguisticae 2009, vol. XVII, s. 105.

28 K. Witkowska, op. cit., s. 36.

29 J. Skorupka, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2016, art. 72, dostęp el. Legalis.

30 L.K. Paprzycki, J. Grajewski, S. Steinborn (red.), Komentarz aktualizowany do

art. 1-424 Kodeksu postępowania karnego. Stan prawny: 2015.05.07, dostęp el. LEX,

art. 72.

kiem, należy przywołać orzeczenie SN z 3 kwietnia 2003 r.32, w któ-rym za osobę niewładającą językiem polskim uznano nie tylko osobę, która w ogóle nie zna języka polskiego, ale także osobę, która nie rozumie w dostatecznym stopniu zadawanych jej pytań, bądź też w wyniku słabej znajomości tego języka nie może swobodnie sformu-łować swych myśli. Niniejsza sprawa dotyczyła oskarżonego obcokra-jowca, który nie władał w wystarczającym stopniu językiem polskim. Zgodnie z art. 72 k.p.k. przysługiwało mu prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza. W postępowaniu przed sądem I instancji cudzoziemiec korzystał z pomocy tłumacza. W toku postępowania apelacyjnego oskarżony został pozbawiony pomocy tłumacza. W kasacji złożonej od wyroku Sądu Apelacyjnego obrońca skazanego zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego m.in. przez pominięcie wezwania tłumacza na rozprawę odwoławczą, mimo że skazany nie władał w wystarczającym stopniu językiem polskim. Zarzut dotyczący naruszenia prawa oskarżonego do korzystania z pomocy tłumacza na rozprawie odwoławczej został uznany za za-sadny. Sąd Najwyższy podkreślił, że niewystarczające władanie języ-kiem polskim nie może prowadzić do ograniczenia możliwości obrony przed sądem polskim. Ograniczenie możliwości obrony przed sądem może stanowić naruszenie prawa do rzetelnego procesu sądowego.

Zgodnie z wyrokiem z 22 kwietnia 1970 r. warunkiem uzasadnia-jącym wezwanie tłumacza jest okoliczność, że przesłuchiwany niewy-starczająco rozumie pytania zadawane mu w tym języku lub w wyniku niewystarczającej znajomości języka polskiego nie jest w stanie sfor-mułować swoich myśli, odtwarzających przebieg zdarzeń, będących przedmiotem przesłuchania.33 Konieczne jest dążenie do uzyskania pełnego i nienasuwającego wątpliwości materiału dowodowego.

W odniesieniu do art. 72 § 3 k.p.k. na uwagę zasługuje wyrok SN z 22 marca 2007 r.34, w którym stroną postępowania był cudzoziemiec, uznany wyrokiem sądu rejonowego za winnego popełnienia przestęp-stwa z art. 177 § 2 k.k., to jest spowodowania wypadku komunikacyj-nego, którego następstwem jest śmierć innej osoby bądź ciężki uszczerbek na zdrowiu. Artykuł 72 § 3 k.p.k. stanowi, że oskarżonemu

32 Wyrok SN z 03.04.2003 r., III KKN 143/01, Legalis nr 61709.

33 Wyrok SN z 22.04.1970 r., III KR 45/70, Legalis nr 42436.

niewładającemu w wystarczający sposób językiem polskim doręcza się pisma procesowe wraz z tłumaczeniem. Doręczanie pism wraz z tłumaczeniem jest gwarancją skutecznego zapoznania się z ich treścią przez oskarżonego. Do pism, które powinny zostać przetłuma-czone i doręprzetłuma-czone oskarżonemu zalicza się postanowienie o przedsta-wieniu zarzutów, postanowienie o zmianie zarzutów, postanowienie o uzupełnieniu zarzutów, akt oskarżenia, orzeczenie podlegające za-skarżeniu, orzeczenie kończące postępowanie. Wskazuje się, że art. 72 k.p.k. stanowi realizację minimalnych standardów demokratycz-nego systemu prawdemokratycz-nego, a niedopełnienie wynikającego z niego obo-wiązku narusza prawo do rzetelnego procesu.

W przedmiotowej sprawie wyrok skazujący został zaskarżony na niekorzyść oskarżonego przez prokuratora. Sąd apelacyjny zmienił wyrok zgodnie z żądaniem apelacji. Obrońca oskarżonego wniósł od wyroku sądu II instancji kasację, w której zarzucił między innymi niedoręczenie oskarżonemu przetłumaczonych wyroków sądów pierw-szej i drugiej instancji, ani apelacji prokuratora. Oskarżony nie władał językiem polskim, dlatego też pisma powinny być mu dostarczane w języku rosyjskim. Sąd Najwyższy uwzględnił kasację i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd okręgowy, podkreślając, że udostępnianie dokumentów procesowych w języku znanym dla oskarżonego stanowi realizację demokratycznego państwa prawnego, a niedopełnienie przez Sąd tego obowiązku było naruszeniem istot-nego elementu prawa do rzetelistot-nego procesu.

Warto nadmienić także, że zgodnie z art. 56 a i 60 a k.p.k. zarówno oskarżycielowi posiłkowemu, jak i prywatnemu, który nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, doręcza się orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące postępowanie wraz z tłuma-czeniem. Treść przepisu art. 72 § 3 k.p.k. nie uzależnia doręczenia odpisu orzeczenia wraz z tłumaczeniem na język ojczysty oskarżonego od złożenia przez niego stosownego wniosku.35

Przejawem uprawnienia oskarżonego do aktywnej obrony jest także bezpłatność pomocy tłumacza. Bezpłatność korzystania z po-mocy tłumacza ma charakter trwały. Koszty tłumaczenia bez względu na wynik procesu ponosi Skarb Państwa (art. 619 § 3 k.p.k.). Wskazuje się, że w zakresie zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony koszty

35 Postanowienie SA w Katowicach z 14.06.2006 r., II AKz 361/06, Prokuratura i Prawo 2007, nr 2, poz. 21.

związane z pomocą tłumacza pokrywane są przez Skarb Państwa. Kiedy z pomocy tłumacza korzysta się wyłącznie w celach dowodowych (np. tłumaczenie dokumentów sporządzonych w obcych językach), koszty obciążają natomiast oskarżonego.36

Zagadnieniu opłaty za pomoc tłumacza uwagę poświęcił SN w wy-roku z 28 maja 2015 r.37, uwzględniając kasację obrońcy, w części dotyczącej naruszenia przez sąd apelacyjny przepisu art. 72 § 1 k.p.k. przez obciążenie skazanego kosztami sądowymi związanymi z udzia-łem w sprawie tłumacza. Sąd podkreślił, że bezsporna jest bezpłatność korzystania z pomocy tłumacza przez osobę, która nie włada w wy-starczającym stopniu językiem polskim.