Definicje legalne zajmują szczególne miejsce w systemie prawa4. Definicje, czyli „zdania o pewnej strukturze: […], należące do systemu czy metasystemu, stwierdzające wyraźnie, czy też pozwalające się tylko domyślać znaczenia słów i ich skrótów w sposób pewny”5 lub „dające 4 A. Bielska-Brodziak, Kłopoty z definicjami legalnymi, [w:] System prawny a porządek
prawny, red. O. Bogucki, S. Czepita, Szczecin 2008, s. 160.
5 J. Chodorowski, Definicje w systemach ekonomicznych, Wrocław 1974, s. 21 za: T. Czeżowski, Główne zasady nauk filozoficznych, Wrocław 1959, s. 104.
pojęciowe przedstawienie przedmiotów”6, stanowią narzędzie do precy-zji języka prawnego. Za ich pomocą ustawodawca (szerzej prawodawca) próbuje pozbawić tekst prawny późniejszych wątpliwości w procesie jego stosowania7. Dlatego też można stwierdzić, że celem tworzenia definicji legalnych jest uzyskanie odpowiedniego stopnia komunikatywności oraz precyzji tekstu prawnego8. Ponadto, w literaturze przedmiotu wskazuje się, że definicje legalne umożliwiają osiąganie wartości jasności oraz pewności prawa9.
W języku prawnym oraz w języku prawniczym definicje te okre-ślane są jako definicje legalne, czyli zawarte w treści aktu normatywne-go10. Jednak brak jest jednomyślności co do zdefiniowania pojęcia „de-finicja”11. Jego etymologia wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „określać”, „objaśniać” oraz „postanawiać”12. Zgodnie z tym można stwierdzić, że „definicja” oznacza zarówno pewną aktywność intelektu-alną rozumianą jako proces formułowania danego wyrażenia, jak i wy-jaśnianie danego wyrażenia13. W literaturze przedmiotu podkreśla się, po pierwsze, że zwrot „definicja” „wyraźnie i bezpośrednio informuje, jakie znaczenie wiązać należy z poszczególnymi użytymi przez normo-dawcę wyrażeniami”14. Dlatego też są „to wypowiedzi mówiące o wy-rażeniach, iż to a to one znaczą albo to a to oznaczają”15. Po drugie, „definicja” służy do wytyczenia granic, czy też „rozróżnienia między
6 Ibidem.
7 B. Brzeziński, Szkice z wykładni…, s. 48.
8 S. Wronkowska, M. Zieliński, Problemy i zasady redagowania tekstów prawnych, Warszawa 1993, s. 118.
9 Por. Z. Ziembiński, O zwrotach definicyjnych w ustawodawstwie PRL, „Zeszyty Na-ukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zeszyt specjalny”, Poznań 1956.
10 A. Malinowski, Polski język prawny. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2006, s. 156.
11 J. Chodorowski, op. cit., s. 20.
12 W. Patryas, Definiowanie pojęć prawnych, Poznań 1997, s. 7.
13 Ibidem, s. 10.
14 Z. Ziembiński, O zwrotach definicyjnych..., s. 61, podobnie uważa Z. Pulka,
Podsta-wy prawa. Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, WNF, Poznań 2012, s. 67. 15 Z. Ziembiński, O zwrotach definicyjnych..., s. 61.
jednym rodzajem rzeczy a innym, a język zaznacza to oddzielnymi sło-wami”16. Po trzecie, „definicje legalne” stanowią decyzję prawodawcy, która narzuca sposób rozumienia zwrotów zawartych w normach praw-nych17. Natomiast sformułowanie „legalne” odnosi się do normatywnego charakteru tych definicji.
System prawa stanowi „zbiór norm obowiązujących w określonym państwie w określonym czasie”18. Każda z norm systemu prawa zbudo-wana jest ze zwrotów, których użył prawodawca do budowy tej wypo-wiedzi19. W związku z tym należy rozstrzygnąć, czy definicje zawarte w treści tekstu prawnego mają charakter normatywny. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że z samego faktu umieszczenia przez prawo-dawcę danej definicji legalnej w treści aktu normatywnego przesądza o jej normatywnym charakterze20. Jednak mimo to w doktrynie prawa są zarówno zwolennicy normatywnego charakteru definicji legalnych, jak i przeciwnicy21.
Zwolennicy teorii normatywnego charakteru definicji pojęć prawnych przede wszystkim wskazują, że przez te definicje ustawodawca narzuca adresatowi tekstu prawnego sposób rozumienia danego określenia, w związ-ku z tym definicje terminów prawnych są normami nakazującymi22. Uję-cie to jest konsekwencją rozpatrywania tego zagadnienia na poziomie
16 Zob. H. Hart, Pojęcie prawa, Warszawa 1998, s. 28 i n.
17 J. Wróblewski, Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959, s. 220.
18 W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, Warszawa 1979, s. 350.
19 W literaturze przedmiotu wskazuje się, że termin „norma” oznacza „normę postępo-wania, to znaczy wypowiedź faktycznie sformułowaną lub dającą się sformułować w danym języku, która w języku tym wyraża skierowane do określonej osoby czy osób żądanie za-chowania się w pewien sposób w pewnych okolicznościach, czy też zawsze i wszędzie.” (Z. Ziembiński, Teoria prawa, Warszawa–Poznań 1977, s. 22).
20 A. Malinowski, Polski język prawny. Wybrane..., s. 157.
21 Zwolennik tej teorii: M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2010, s. 215; natomiast przeciwnik: B. Wróblewski, Język prawny i prawniczy, Kraków 1948, s. 88 za: J. Gregorowicz, Definicje w prawie i w nauce prawa, Łódź 1962, s. 39.
dyrektywnym. Definicje pojęć prawnych są zatem szczególnego rodzaju normami prawnymi, które to nakazują określoną interpretację pojęć wskazanych w akcie normatywnym23. W literaturze przedmiotu podkre-śla się, że umieszczone w teście aktu normatywnego definicje legalne pojęć prawnych stanowią granicę wykładni24.
Definicje legalne pojęć prawnych narzucają interpretatorowi tekstu prawnego konkretną dyrektywę wykładni, która sprowadza się do braku obowiązku poszukiwania znaczenia danego pojęcia (zdefiniowanego przez ustawodawcę) w języku naturalnym, gdyż jest to zupełnie bezcelowe.
W przypadku odmienności znaczenia danego pojęcia prawnego w języku powszechnym interpretator nie może przełamać znaczenia na-rzuconego przez ustawodawcę. Doktryna prawa słusznie więc wskazuje, że „tego typu waga definicji legalnej przesądza o konieczności odwró-cenia kolejności działań interpretacyjnych, mianowicie konieczności uprzedniego sprawdzenia, czy w tekście prawnym jest zawarta definicja”25. Nawet w przypadku, gdy treść definicji legalnej danego pojęcia świadczy o nieracjonalności ustawodawcy, interpretator tekstu prawnego nie może inaczej rozumieć zdefiniowanego w tekście normatywnym określenia.
W literaturze przedmiotu wskazuje się ponadto, że charakter nor-matywny jest swoisty dla definicji pojęć prawnych26. Swoistość ta jest konsekwencją, iż „prawodawca, gdy formułuje definicję pozostaje nadal normodawcą w tym momencie”27. Ustawodawca (prawodawca) ma władzę, by niejako nakazywać odbiorcom prawa, aby posługiwali się określonym pojęciem według jego woli28. Dlatego skoro definicja legalna nakazuje
23 Zob. E. Waśkowski, Teoria wykładni prawa cywilnego, metodologia dogmatyki
cy-wilistycznej w zarysie, Warszawa 1936, s. 29 za: J. Gregorowicz, op. cit., s. 39. 24 Z. Tobor, W poszukiwaniu intencji prawodawcy, Warszawa 2013, s. 24.
25 Ibidem.
26 Z. Ziembiński, O zwrotach definicyjnych…, s. 61.
27 Ibidem.
określone rozumienie danego pojęcia, to jest ona normą prawną, ponieważ nakazuje odbiorcy prawa określone zachowanie (rozumienie).
Normatywny charakter definicji prawnych przesądza również to, „że można w nich odkryć właściwości charakterystyczne dla wszelkiej normy. Chociaż bowiem są one wyrażone w formie zdań stwierdzających, to jed-nak mają swego adresata i sankcję. Odnoszą się przecież do działalności sądów i innych organów, a sankcją ich jest prawo domagania się uchylenia decyzji w wypadku niestosowania się do określeń w nich zawartych”29.
Przeciwnicy teorii normatywnego charakteru definicji pojęć praw-nych zdecydowanie nie zgadzają się z przypisywaniem każdej wypowie-dzi prawodawcy normatywnego charakteru30. Podkreślają oni, że normą prawną jest wyłącznie ta wypowiedź, która wskazuje jednej ze stron stosunku prawnego obowiązki, drugiej zaś uprawnienia, a nie definicja legalna wyjaśniająca sposób rozumienia danego pojęcia31.
W literaturze przedmiotu kwestia, czy definicje pojęć prawnych są normami prawa, czy też nimi nie są, nie jest rozstrzygnięta32. Wydaje się jednak, że rozwiązaniem dylematu dotyczącego normatywnego charak-teru definicji legalnej jest wskazanie, że norma prawna jest normą postę-powania, która wyraża powinność określonego przez ustawodawcę za-chowania się danej osoby lub osób33. Przy definicjach pojęć prawnych prawodawca wskazuje również, jak powinien zachować się odbiorca tekstu prawnego. Powinność tę należy utożsamiać jako obowiązek rozu-mienia danego terminu w kontekście stosowania konkretnego aktu nor-matywnego, ponieważ ustawodawca jednoznacznie w definicjach pojęć
29 G.L. Seidler, Teoria państwa i prawa (część analityczna), Kraków 1951, s. 44 za: J. Gregorowicz, op. cit., s. 39.
30 B. Wróblewski, Język prawny..., s. 88 za: J. Gregorowicz, op. cit., s. 39.
31 Por. J. Lande, Nauka o normie prawnej, Lublin 1956, s. 13‒14 za: J. Gregorowicz,
op. cit., s. 39.
32 J. Gregorowicz, op. cit., s. 49‒52.
33 A. Bator, Norma prawna, [w:] Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon
prawnych wskazuje, expressis verbis, sposób rozumienia danego okre-ślenia, a więc sposób zachowania się przy stosowaniu prawa.